O‘zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat

Siyosiy partiyalarning vujudga kelishi siyosiy hokimiyatni qo’lga kiritish uchun murosasiz kurash olib borish zaruriyati bilan uzviy bog’liqdir. Siyosiy partiyaga o’xshash institutlar g’arb va SHarqda qadimdan mavjud bo’lgan²⁴. Tarixdan ma’lumki, siyosiy partiyalar qadimgi Yunonistonda tashkil topgan bo’lib, ular oldin juda ozchilikni o’z saflarida birlashtirgan. Ular tarkibi jihatidan juda tor doirada uyushgan siyosiy tashkilotlar bo’lgan. Ular asosan jamiyatdagi turli sinflarning manfaatlarini emas, balki quldorlar sinfi ichidagi xilma-xil siyosiy oqimlar manfaatlarini ifoda etgan. Afinada geteriylar, Rim optimat va populyarlari antik davrida siyosiy partiya vazifalarini bajarishgan.
O’rta asrlarning siyosiy hayotida ham siyosiy partiyalar o’z mohiyati jihatidan bir oz farq qilgan. Faqat mustabidlik yoki mutlaq hukmronlik tuzumlarida siyosiy partiyalar jamiyat ijtimoiy-siyosiy hayotida ochiq harakat qila olmagan.
Sanoatlashtirish davriga qadar siyosiy partiyalarning universal shakli klanlar va maxfiy tashkilotlar edi. Klanlar asosan qarindoshlik aloqalari bilan bog’langan kishilardan iborat edi. O’rta asrlar Angliyasida Yorklar va Lankasterlar, Arabistonda (o’rta asrda) esa alaviylar («Ali partiyasi»), Osiyo davlatlarida hozirgi kunda ham qarindoshlik va yurtdoshlik printsiplarining siyosiy partiyalarning shakllanishi va faoliyat ko’rsatishida ahamiyati katta.
XVIII-XIX asrlarga kelib, siyosiy partiyalar belgilangan tarzda tasdiqlangan dastur, nizomi va doimiy a’zoligi bilan zamonaviy demokratik institutlar shakllanishi davrida paydo bo’lgan. Agar partiya muxolifat xususiyatiga ega bo’lsa, demokratik muassasalar rivojlanmagan sharoitda maxfiy tashkilot xususiyatlariga ega bo’lib qoladi. Masalan, Yevropada Massonlar tashkilotlari, Islom dunyosida Ismoiliylar tashkilotlari. Ayrim paytlarda bu siyosiy partiyalar maxfiy tashkilot xususiyatlariga ham ega bo’ladi.
Hozirgi sharoitda amal qilayotgan siyosiy partiyalar o’z ijtimoiy a’zosi, tarkibi va siyosiy harakat dasturining qanday maqsadlarga yo’naltirilganiga qarab 3 guruhni tashkil etadi: