O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti r. J. Tojiev, R. X. Mirsharipov

 
5.1–rasm. Umumiy ish bajaruvchi yuk avtomobillari. 
a) o’ta og’ir yuklar uchun borti qiya avtomobil; b) o’tag’onligi yuqori 
bo’lgan avtomobil; v) maxsus tirkamalarni shataklovchi avtomobil. 1-
dvigatel, 2-bort (kuzov), 3-yurish qismi (shassi), 
 4- tirkovchi qurilma.
 
Avtomobil shassi, dvigatel, kuch uzatmasi va ramadan iborat. 
Ramaga dvigatel, kabina, oldingi va orqa ko’priklar hamda g’ildiraklar 
va boshqarish qurilmasi o’rnatilgan bo’ladi. Dvigatelda hosil bo’ladigan 

---

48 
burovchi moment muftalar tishlashi orqali uzatmalar qutisiga uzatiladi. 
Kuzovlarining tuzilishi bo’yicha yuk avtomobillari maxsus va 
umumiy yuk tashish mashinalariga bo’linadi. 
Maxsus yuk tashish avtomobillari biror aniq qurilish materiallarini 
tashish (sement, truba, ferma, panel, balka va boshqalar) uchun 
jihozlangan bo’ladi. 
Umumiy yuk tashishga mo’ljallangan mashinalar kuzovi ochiq 
bo’lishi, ba’zilari o’zi ag’daradigan hamda ikki tomonga, o’ngga, 
chapga va orqaga ag’daradigan bo’lishi mumkin. SHu kabi umumiy yuk 
tashish avtomobillari har xil qurilish materiallarini tashish uchun 
mo’ljallangan.
Yuk tashish avtomobillari tuzilish xususiyatlariga ko’ra dvigateliga, 
o’tuvchanligiga va yuk ko’tarish qobiliyatiga ham qarab turlanadi. 
Yuk avtomobillari dvigateli bo’yicha benzin yoki gazda ishlovchi 
(karbyuratorli), og’ir yoqilg’ida ishlovchi (dizelli) va gazotrubinalilarga 
bo’linadi. Dizel dvigatelli avtomobillar qurilish ishlarida ko’plab 
qo’llanilmoqda. 
Har xil ishlar uchun mo’ljallangan yuk tashish avtomobillari 
tuzilishiga ko’ra bir o’qli (5.1-rasm, a) va ikki o’qli (5.1-rasm, b) 
bo’ladi. Bir o’qli mashinalarning o’qiga 60

100 kN kuch tushadi. 
Bortli avtomobillar asosida yuk tashuvchi shataklovchilar ham 
yaratilgan (5.1-rasm v). Bu shataklovchilarda rama 3 ga yarim 
tirkamadan zo’riqish kuchini qabul qilib oluvchi maxsus taglik plita 4 
o’rnatiladi. Bu mashinalar og’ir yuklarni tashishda keng qo’llaniladi.
Yuk ko’tarish qobiliyatiga qarab dvigatelning quvvati umumiy yuk 
tashish avtomobillari uchun 60-220 kVt va maxsus avtomobillar va 
shataklovchilar uchun 500 kVt ga teng. Yuk ko’tarish qobiliyatiga ko’ra 
avtomobillar: yengil, o’rta, og’ir va o’ta og’ir yuk ko’taruvchi 
mashinalarga bo’linadi. 
Bir va bir necha yetakchi o’qlar bilan ishlaydigan kuch uzatmalar 
(5.2–rasmga qarang) qurilish mashinalarida qo’llaniladi.
Dvigatel 1 hosil qiladigan burovchi moment yopiq friktsion 
ilashish muftasi 2 bilan uzatmalar qutisi 3 ga uzatiladi. Pedalni bosib, 
muftani ajratish va ishlayotgan dvigatelni kuch uzatmasidan uzish 
mumkin. 
Uzatmalar qutisi 11 dan aylanma harakat bosh uzatma 5 ga kardan 
val 4 yordamida uzatiladi. Kardanli birikmalar aylanma harakatni 
ramaga mahkamlangan uzatmalar qutisidan keyingi orqa ko’prikka 
o’zgaruvchan burchak ostida uzatishni ta’minlaydi (5.2–rasm). 

---

49