O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta-maxsus ta’lim vazirligi farg’ona davlat universiteti kamalov sherzod xatar guruhiga mansub bolalar bilan ijtimoiy ish

Maktab ta’limida muvafaqqiyatsiz bo’lgan bolalar (ta'lim va rivojlanish muammolari bo'lgan bolalar).
Muvaffaqiyatsizlik deganda, xulq-atvor va ta'lim natijalari maktabning ta'lim va didaktik talablariga mos kelmaydigan holat tushuniladi.
Muvaffaqiyatsizlik o'quvchining o'qish va hisoblash qobiliyatlarining zaifligi, tahlil qilish, umumlashtirishning intellektual ko'nikmalariga egalik qilmasligi va tizimli ravishda sust taraqqiyot pedagogik e'tiborsizlikka olib borishi bilan ifodalanadi, bu talablarga zid bo'lgan shaxsning salbiy xususiyatlarining majmuasi sifatida tushuniladi. O'qituvchilar, ota-onalar, tengdoshlar tomonidan muvaffaqiyatsiz talabani rad etish doimiy ijtimoiy notog’ri harakatlarga olib keladi. O'qituvchilar bilan to'qnashuvlardan so'ng, ota-onalar, muvaffaqiyatsiz bolalar o'zlari tengdoshlariga nisbatan tajovuzkor, jirkanch, o'zini tuta olmaydigan, g'azablanadilar.
O'smirlik davrida ijtimoiy munosabat shakllari shakllangan: o'g'irlik, bezorilik, bozorlarda avara tortib ish qilish, alkogolizm kabi holatlar bolalarning ommaviy maktabga borishni to'xtatishiga olib keladi, ular endi o'quv qobiliyatsizligidan xavotirlanmaydilar, ular xavf guruhiga qo'shilishadi. O'smirlar ota-onalar va o'qituvchilarni aldashadi, darslarni qoldiradilar, uy vazifalarini bajarmaydilar. Amaliyot shuni ko'rsatadiki, bu ayb emas, balki boshlang'ich maktabda o'qish davrida o'quv faoliyatining asosiy ko'nikmalarini rivojlantirmagan bolalarning baxtsiz hodisasidir.
Taraqqiy etmaslik maktab haqiqatining murakkab va ko'p qirrali hodisasidir, uni o'rganishda ko'p qirrali yondashuvlarni talab qiladi. Bolaning maktabdagi muvaffaqiyatsizligi zamirida har doim bitta sabab emas, balki bir nechta sabablar bo'ladi va ko'pincha ular birgalikda ishlaydi. Ular orasida:
1. o'qitish metodlarining nomukammalligi;
2. o'qituvchi bilan ijobiy aloqaning yo'qligi;
3. o'quv va bilim motivatsiyasining etishmasligi;
4. har qanday sohada iqtidorlilik;
5. fikrlash jarayonlarining shakllanmaganligi, aqliy zaiflik.
6. O'quv fanlari bo'yicha yoki bir nechtasida surunkali ravishda kam ishlash.
7. O'quv faoliyati uchun shakllanmagan motivatsiya bilan.
8. Boshlang'ich maktab o'quv dasturini o'zlashtirmagan o'quvchilar.
9. Psixologik va pedagogik noto'g'ri ishlash namoyon bo'lgan bolalar.
Ta'lim muhitida aqliy zaifligi bo'lgan bolalarga psixologik va tibbiy pedagogik kengashlari doirasida pedagogik psixologlar, nutq terapevtlari va ta'lim muassasalarining boshqa xodimlari tomonidan tuzatish yordami ko'rsatilishi kerak. O'z vaqtida tuzatuvchi yordam olgan va miyada organik shikastlanishlar bo'lmagan bolalar kelajakda o'rta darajadagi dasturni o'zlashtira oladilar. Ammo maktabning barcha bosqichlarida maxsus tuzatish yordamiga muhtoj bo'lgan bolalar toifasi mavjud. Agar bu shart-sharoitlar yaratilmasa, bunday o'spirinlar muvaffaqiyatsiz, nato’g’ri harakatlar takrorlanuvchilar bo’lishadi. Ular, qoida tariqasida, juda oson ta'sirga ega, qaram va shuning uchun deviant, delinkvent va o'ziga qaram bo'lgan xatti-harakatlarga moyil bo’ladi.
Maktabning noto'g'ri ishlashiga olib keladigan quyidagi omillar aniqlangan:
1) maktab (bolaga individual yondashuvning etishmasligi, tarbiyaviy tadbirlarning etarli emasligi, o'quvchiga o'z vaqtida yordam ko'rsatilmasligi, unga nisbatan hurmatsizlik namoyishlari va boshqalar);
2) oila (noqulay moddiy va maishiy, oiladagi emotsional vaziyat, ota-onalarning alkogolizmga uchrashi, bolani tashlab ketish yoki aksincha, haddan tashqari himoya qilish va hk);
3) mikrosotsial (atrof-muhitning salbiy ta'siri, pul ishlash qulayligi, alkogol va giyohvand moddalar mavjudligi va boshqalar);
4) makrosotsial (ijtimoiy va axloqiy ideallarning deformatsiyasi, o'z-o'zini anglash, atrof-muhit va zo'ravonlikni targ'ib qilish, boylik berish va boshqalardan ko'ra boyishning ustunligi);
5) somatik (og'ir va surunkali jismoniy kasalliklar, deformatsiyalar, vosita sohasidagi buzilishlar, eshitish, ko'rish, nutq);
6) aqliy (ruhiy buzilishlarning turli xil ko'rinishlari, aksentuatsiyalar va shaxsiyat patologiyalari, yosh inqirozlarining patologik kechishi, aqliy zaiflik va boshqalar).
Mutaxassislarning ta'kidlashicha, giperaktivlik - bu bolalarda qayd etilgan bir qator buzilishlarning namoyon bo'lishidan biri. Asosiy muammo - e'tibor va alohida nazoratning rivojlanmagan mexanizmlaridir. Diqqat etishmovchiligining buzilishi boshlang'ich maktab yoshidagi bolalarning xulq-atvorining eng keng tarqalgan shakllaridan biri hisoblanadi va ko'pincha o'g'il bolalarda uchraydi. Qoida tariqasida, o'spirinlik davrida bunday bolalarda diqqat nuqsonlari saqlanib qoladi, ammo giperaktivlik odatda yo'qoladi va ko'pincha uning o'rnini aqliy faoliyatning inersiyasi va impulslarning yetishmasligi bilan almashtiradi.
Xulq-atvorning asosiy buzilishlari jiddiy ikkilamchi kasalliklar bilan birga keladi - yomon o'qish va boshqa odamlar bilan aloqa qilishda qiyinchiliklar.
O'quv ko'rsatkichlarining pastligi giperaktiv bolalarning xatti-harakatlarining xususiyatlariga bog'liq bo'lib, bu yosh normasiga to'g'ri kelmaydi va bolani ta'lim faoliyatiga to'liq kiritish uchun jiddiy to'siqdir. Dars davomida ushbu bolalar topshiriqlarni bajarishga qiynalishadi, chunki ishlarni tashkil qilish va bajarishda qiyinchiliklarga duch kelishganligi sababli, tezda ularni bajarish jarayonidan chetlashadi.
Ularning o'qish va yozish qobiliyatlari tengdoshlariga qaraganda ancha yomon bo’ladi. Ularning yozgan yozuvlarida tartibsiz va e'tiborsizlik, o'qituvchining ko'rsatmalariga rioya qilmaslik sababli qilingan xatolar bilan ajralib turadi.
Giperaktiv bolalar tengdoshlari bilan uzoq vaqt o'ynay olmaydilar, doimiy to'qnashuvlarning manbai bo'lib, tezda rad etiladilar. Ushbu bolalarning aksariyati o'zlarini past baholaydilar. Ular ko'pincha tajovuzkorlikni, qaysarlikni, hiyla-nayrangni va boshqa ijtimoiy munosabatlarni namoyon etadilar.
Ta'limning asosiy maqsadi bolalarni jamiyat a'zolari sifatida ishlashi uchun zarur bo'lgan ko'nikmalar bilan jihozlashdir⁷⁶ (Van Avermeat, 2006). Mamlakatlarning milliy ta'lim siyosati xavf ostiga qo'yilgan bolalarni ko'proq jalb qilish va maktabga jalb qilishni va maktabni tashlab ketish darajasini kamaytirishi kerak. Avvalo, xavf ostida bo'lgan bolalar oilalarini farzandlari uchun ta'limning foydaliligiga ishontirish va ularni ta'lim dasturlarida qatnashishga undash kerak. Xavfli guruhdagi bolalar uchun mazmunli ta'lim dasturi va intellektual va ijtimoiy qobiliyatlarni rivojlantirish, ijobiy o'zini o'zi qadrlash, ijtimoiy munosabat va talab qilinadigan kasbiy ko'nikmalar juda muhimdir, shunda ular shaxs sifatida o'zlarining maksimal imkoniyatlarini ro'yobga chiqarishlari, etarli va muvaffaqiyatli hayot kechirishlari mumkin. fuqaro sifatida. mamlakatlar va jamiyatni oldinga siljishiga hissa qo'shadi ⁷⁷(Dash, 2007).
Jinoyatchilik, o'spirinlarning homiladorligi, maktabni tashlab ketish va sog'lig'i kabi ko'plab iqtisodiy va ijtimoiy muammolar xavf bilan bog'liq. Agar jamiyat bolalar hayotida etarlicha erta yordam bersa, u bilim va ijtimoiy-emotsional qobiliyatlarni va xavf ostida bo'lgan bolalarning sog'lig'ini yaxshilashi mumkin. Bunday dastlabki ko'maklar maktabda o'qishni rag'batlantiradi, jinoyatchilikni kamaytiradi va ishchi kuchining samaradorligini oshiradi. Xavf ostida bo'lgan bolalar hayotining dastlabki davridagi yaxshilanishlar xavf ostida bo'lgan o'spirinlar uchun mo'ljallangan keyingi hayotni tiklashga qaraganda ancha yuqori iqtisodiy va ijtimoiy daromadlarga ega, masalan, o'quvchilar-o'qituvchilar nisbati pasayishi, jamoat ishlarida o'qitish, mahkumlarni reabilitatsiya qilish dasturlari, kattalar savodxonligi dasturlari, o'qish uchun subsidiyalar yoki politsiya xarajatlari ⁷⁸(Hekman, 2011).
Agressiv xulq-atvori bo'lgan bolalar. Inson harakatining o'ziga xos shakli, bu sub'ekt zarar etkazmoqchi bo'lgan boshqa shaxsga yoki shaxslar guruhiga nisbatan kuch ishlatish bilan tavsiflanadi.
U zo'ravonlik darajasi va namoyon bo'lish shakli bilan farq qilishi mumkin: dushmanlik va yomon irodani namoyish qilishdan - og'zaki tahqirlashga (og'zaki tajovuz) va shafqatsiz kuch ishlatishga (jismoniy tajovuz) mos bo’ladi. Ijtimoiy-psixologik rejada tajovuzkor shaxslarning xulq-atvori yig'indisi, shaxslararo tajovuzni ommaviy hodisalar deb ataladigan guruhlararo tajovuzga aylantirish muhim ahamiyatga ega.
Agressiv xatti-harakatlarning o'ziga xos ko'rinishlarining kelib chiqishini tushunish uchun uning individual va kollektiv faoliyatning umumiy tuzilishidagi o'rnini belgilash kerak, masalan, tajovuzkor xatti-harakat yetarli darajada mudofaa reaktsiyasi emasligini, "ta'sir" oqibati ekanligini, yoki tajovuzkor xatti-harakatlar mustaqil individual maqsad yoki ma'noga ega bo'lib, alohida individual yoki jamoaviy faoliyatga aylanadi (deviant xatti-harakatlarda) va hk.
Agressivlikning rivojlanishiga ta'sir qiluvchi shaxsiy xususiyatlar:
- impulsiv odatlarga moyillik;
- emotsional sezuvchanlik - norozilik, zaiflik, noqulaylik his qilish tendentsiyasi;
- o'ychanlik (instrumental tajovuz) va g'ofil (emotsional tajovuz);
- dushmanlik atributi - har qanday noaniq rag'batlarni dushmanlik deb talqin qilish.