O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

Ritm- 
bu o‘chamli elementlarni bir tekisda ketma-ketligi, chiziq, hajm va 
tekisliklarni birlashuv tartibi. Ritm bizning his-tuyg‘umizga ta’sir etadi. Biz uni 
ko‘zimiz bilan ko‘ribgina qolmay, eshitamiz ham. Chopib ketayotgan ot dukuri bir 
tekisda-ritmda uriladi. Paravoz g‘ildiragining ritmda urilishi, raqs, musiqasi. She’r 
yuqori ritmda yozilgan bo‘lsa, shuncha tez yodda qoladi. Ovoz manbai ritmday 
qabul qilinadiki, qachonki urilishdan chiqayotgan ovozlar oralig‘i bir xilda 
bo‘lsa.Lekin ritmharakatgagina hos bo‘lib qolmay, statik predmetlarga ham xosdir. 
Masalan: arxitekturada derazalar gorizantal va vertikal bo‘yicha ritmik joylashgan. 
Ritmni tekislikdagi tasvirda ham kuzatish mumkin: oboydagi, gilam va 
gazlamadagi ornamentlar (tasvirlar). U yoki boshqa inshoat (arnamentli friz), yoki 
predmetdagi (bazadagi arnoment) harakatsiz tasvirni kuzatayotganimizda, 
takrorlanayotgan elementlarning ketma-ketligi; tekislikdagi hajmiy, chiziqli 
sezgimiz ritmlarni shartli harakatga deb qabul qilinadi va sezadi, bizni ko‘zimiz 
o‘lchamli elementlar holatida bo‘lgan harakatlanayotgan narsalarni sezadi. 

---

20
Qoida asosida hajmlarni, a’zolarni, tekisliklarni, qirralarni ketma-ketligi, 
hamda shakl elementlari xarakteristik bir teksda o‘zgarishi- bularning barchasi 
kompozirsiyalarning maxsus vositalari bo‘lib, inshoatlarning alohida hamda 
kompleksi, hisoblanadi. Ritm sokin va notinch bo‘lishi mumkin. Bir tomonga 
yo‘naltirilgan (ornomentli xoshiya) yoki markazga yig‘ilgan (pantik o‘rtasidagi 
dasturxon, quticha) bo‘lib, vertikal va gorizantal yo‘nalishlarida, sokin yoki 
notinch taassurot qoldiradi. 
Gorizontal bo‘yicha yo‘naltirish buyumni balandligini past qilib ko‘rsatadi, 
vertikal esa aksincha baland ko‘rsatadi. Predmetlardan istalgan tasurot olish uchun 
imkon bo‘lgan ritmlarning barchasidan to‘g‘ri foydalanish kerak. Jumladan, 
elementlarni o‘ylangan, his etilgan ketma-ketlikda, hajmli, rangli dog‘lar yoki 
qandaydir detallar, xuddi ko‘z harakatini tanlangan ritmga yo‘naltirilganday. 
Kompozitsiya vositasi sifatida ritm badiiy konstruktirlanganda shunday 
vaqtda qo‘llanadiki, qachonki konstruktiv asosda to‘g‘ri aniqlangan bo‘lsa. Ritmni 
texnikada ko‘rinishi turlichadir, u kompozitsiyada faol tashkiliy rol o‘ynashi 
mumkin, ba’zida kompozitsiyaning bosh sterjini bo‘lishi mumkin. Rangli ritm eng 
keng qo‘llaniladigani bo‘lib, jumladan ularda ishchi xonalar rangi, jihozlar, ish 
joylari, maxsus kiyimlar, kommunikatsiyalar aks etadi. Rangli ritm o‘ziga xos 
rangli iqlim hosil qiladi.
Ritm kompozitsiyaning xossasi ko‘rinishida ko‘rish taassuroti psixologiyasi 
asoslari bilan bog‘liq. Barcha shakl belgilari ichida ritmlash uchun eng 
ahamiyatliligi o‘lcham, so‘ng interval hisoblanadi.