O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi farg’ona politexnika instituti

 
4.3. Loyihani planshetda bajarish. 
Planshetda loyihani bajarishda, eskizda barcha masalalar hal bo‘lgach 
materiallarni yaxshi joylashtirish, ya’ni loyiha grafika qismini tekislikda 
joylashtirish, masshtabligini, planshet ifodasi o‘lchamlari to‘g‘ri kelishini his etish 
kerak. Juda katta tasvir planshetdan chiqib ketayotganday ko‘rinadi, kichkina esa 
yo‘qolib qolganday bo‘ladi. Tasvir juda yuqori yoki juda pastda bo‘lmasligini 
nazorat qilib turilishi kerak, kompozitsiya ehtiyojisiz planshet o‘ng yoki chap 
tomoniga siljitish kerak emas. Qog‘oz varog‘iga komponofka qilish juda katta 
izlanish ishlarini talab qiladi. Buning uchun maxsus xomaki komponofka eskizi bir 
necha varoqda masshtabda tayyorlanadi. Planshetda loyihani bajarishdan avval 
barmoqlardan yog‘li dog‘lar qog‘ozga tushmasligi, ishni buzmasligi uchun, qo‘llar 

---

101
yaxshilab yuviladi. Loyihaning ish maydoni faqat loyiha qurilayotgan yoki ish 
vaqtida rangli tasvir bajarilayotgan qismigina bosiq bo‘lishi lozim. Boshqa 
qismlari esa toza qog‘oz bilan berkitiladi. Loyihaning grafika qismiga boshqaruv 
plansheti kiradi, unda planshetlar ishlamasi mavzusi ko‘rsatiladi, u yerda 
buyumning proeksiyalari va boshqa materiallar joylashtiriladi. Planshetda loyiha 
nomidan tashqari buyum kontur rasmlari yoki ramzi joylashtiriladi.
Buyum planshetda matn oq-qora variantda yoki rangli qilib grafika usulida 
bajariladi. Boshqa planshetlarda uch ko‘rinishda joylashtiriladi (asosiy, yondan, 
tepadan). Ularning o‘lchamlari, rang va faktura parametrlari haqida aniq 
ma’lumotlar beriladi. Kinematik sxema esa funksional tartibini va obyektini, ishni 
tuzilishini aniqlab beradi. Uni grafikada, chiziqda (oq-qora yuviladigan yoki 
yoritiladigan) ifoda etiladi. 
Kompanofkani sxemasi buyumni yig‘ish variantlarini ochadi. Buyumning 
istiqbol tasviri loyihaning asosiy ko‘rgazmali elementidir. Istiqbol- grafik 
ma’lumotning eng ko‘rgazmali, namunaviy usulidir. Chiziqli istiqbol- grafik 
ma’lumotining eng ko‘rgazmali, namunaviy usulidir. Chiziqli istiqbol (rivojlanish) 
rejani tuzishni ko‘pgina usullari mavjud, lekin loyihachilar “arxitektura usuli” deb 
nomlanuvchi usuldan keng foydalaniladilar. Loyihachi rejada predmetni tasvir 
etishda, unga nisbatan tomoshabinni turish joyini tanlaydi, kartina maydonini 
qo‘yadi va kartinani o‘zini chegarasini aniqlaydi. Loyiha tarkibiga kiradi: badiiy-
konstruktorlik loyihaga tushuntirish xati, unda predmetning funksional vazifasi, 
uning konstruktiv asoslari, foydalanilgan materiallar tayyorlash texnologiyasi va 
boshqalar. Tushuntirish xatiga kirishda, tanlangan mavzu asoslanadi. Uning 
dolzarbligi, qisqacha tarixiy ma’lumotlar keltiriladi. So‘ng mavzuning yechimi 
ilmiy yo‘nalishlari bayon etiladi. Predmetni yaratish jarayonini uslubiy bosqichlari 
bayon yetiladi. Shundan so‘ng bajarilgan ishlar natijasi haqida hulosa beriladi, 
unda loyihaning yangiligi, uni tadbiq etishdan kutilayotgan foyda ko‘rsatiladi, 
xotimada foydalanilgan adabiyotlar ro‘yxati beriladi. Buyum loyihasini ishlab 
chiqishda uning kerak bo‘lgan sifati ko‘rinishi uning kerak bo‘lgan sifati ko‘rinishi 

---

102
ekanligini unutmaslik kerak. Shu sabab buyum shaklini yetkazishni tushunarli va 
ko‘rgazmali shaklini tanlash zarur.