О‘zbekiston respublikasi oliy va о‘rta maxsus ta’lim vazirligi e. D. Yusupov, Z. K. Kusharov

 
 
 
 
 
 
 
10-rasm.  Menejment  nazariyasining  kelib  chiqishi  va  uning 
bilimlarini tabaqalash 
 
Boshqaruvning  differensiyalanish  darajasi  qanchalik  yuqori  va 
integratsiyasi  murakkab  bо‘lsa,  integratsiya  koeffitsiyenti    shunchalik 
oshib boradi. 
 
Ba’zi  hollarda  boshqaruv  differensiatsiyasi  va  integratsiyasi 
tendensiyalari  о‘rtasida  ziddiyat  ham  bо‘lishi  mumkin.  Bu  ziddiyat 
integratsiya  imkoniyatlari  bilan  differensiatsiya  jarayonlarini  cheklashda 
о‘zini 
namoyon 
qiladi. 
Bundan 
tashqari, 
ba’zi 
hollarda, 
differensiatsiyalash  jarayonining  imkoni  bо‘lmaydi,  chunki  u  menejment 
Menyejment 
nazariyasi 
Moliyaviy  
menejment 
Operatsion  
menejment 
Sotsial   
menejment 
Sifatni 
boshqarish 
Kadrlarni 
boshqarish 
Korporativ  
menejment 
Bilimlarni 
boshqarish 
YEтaкчилик  
Inqirozga qarshi 
boshqarish 
Axborot 
menejmenti 
Investitsion  
menejment 
Tabiatni 
boshqarish 
Texnologik 
boshqarish 
Kontrolling  
Madaniyat 
menejmenti 
Strategik 
menejment 
Innovatsion  
menejment 
Kreativ  
menejment 
Ishlab chiqarish 
menejmenti 
Эколоgik  
menejment 
Iqtisodiyot nazariyasi 
Sotsiologiya  
Tashkil etish 
nazariyasi 
Psixologiya  
Kratologiya  
Axborot 
texnologiyalari 
Kibernetika  

---

116
 
 
tizimining  yо‘q  qilinishiga  olib  kelishi  mumkin
41
.  Boshqarishning 
differensiatsiya  va  integratsiyalashuv  jarayonlari  uning  ixtisoslashuvi  va, 
natijada, malakasini oshirish bilan davom ettirish. 
Boshqaruvni 
integratsiyalash 
uni 
differensiatsiyalash 
singari 
quyidacha omillar guruhi tomonidan aniqlanadi: 
1.  Umumiy  boshqaruv  faoliyati  tizimida  insonlarni  birlashtiradigan 
menejmentning maqsadi va missiyasi. 
Jamoa maqsadi- faoliyatning eng muhim integratsion omili bо‘lib, bu 
faoliyat  ikkiga  bо‘linadi.  Maqsad  –holatga,  yakuniy  natijalarga, 
pozitsiyaga erishishning umumiy istagi hisoblanadi. 
2.  Menejment  metodologiyasi  va  uni  tashkil  etish.  Menejmentning 
asosiy  xususiyatlaridan  biri  bо‘lgan  metodologiyasi  bо‘lib,  u  maqsadga 
erishish  vositalari  va  usullariga  muvofiqligini  aks  ettiradi.  Boshqaruv 
faoliyatida  har  doim  ta’sir  qilish  vositalari  va  usullarini  tanlash,  muhim 
omillarni,  cheklovlarni,  ustuvorliklarni  hisobga  olish,  haqiqatni  baholash 
imkoniyatlari 
mavjud 
bо‘ladi. 
Bularning 
barchasi 
menejment 
integratsiyasiga ta’sir qila olmaydi. 
Ammo  metodologiya  menejmentni  tashkil  qilish  bilan  chambarchas 
bog‘liq, ya’ni muammolarni hal qilishning belgilangan tartibidir. 
Metodologiya va menejmentni tashkil etish о‘rtasidagi munosabatlar 
muammolarni  hal  qilish  texnologiyasi,  boshqaruv  qarorlarini  qabul  qilish 
va amalga oshirish texnologiyasida namoyon bо‘ladi.   
3. Menejment strategiyasi va taktikasi.  
Menejmentning  asosiy  funksiyalari  strategiya  va  taktikaga  bо‘lgan 
ehtiyojni о‘z ichiga oladi. О‘z missiyasiga ega bо‘lgan tashkilot, samarali 
nazorat  va  muvaffaqiyatli  motivatsiya  bilan  bog‘liq  bо‘lgan  ehtiyotkorlik 
bilan  rejalashtirish,  о‘z  navbatida,  muhim  integratsion  omil  bо‘lgan 
menejment strategiyasi va taktikasining kombinatsiyasini tavsiflaydi. 
4. Rasmiy va norasmiy menejmentning kombinatsiyasi. 
Bu  kombinatsiya  ham  menejmentning  obyektiv  xususiyatlaridan 
biridir. Rasmiy va norasmiy menejmentning muvaffaqiyatli, aniq, samarali 
kombinatsiyasi integratsionda katta salohiyatga ega. 
Menejmentni  integratsiyalashning  ushbu  omillarini  hisobga  olish  va 
baholash uning tavsiflarida о‘z ifodasini topadi. 
5.  Samarali  boshqaruv  talablari  va  uning  alohida  funksiyalarini 
ixtisoslashtirish  imkoniyatlari  bо‘yicha  menejmentni  differensiyalash 
darajasi. 
                                                           
41
 
А. М. Лялина Теория менеджмента: Учебник для вузов. Стандарт 3-го поколения. - СПб.: Питер,  2009. - 87 с.: ил.- 
(Серия «Учебник для вузов»). 
 

---

117
 
 
U menejment tizimining tavsiflari - struktura, darajalar, aloqalar soni, 
markazlashtirish  (vakolatlarni  taqsimlash)  va  boshqalar  bilan  ifodalanadi. 
Inson  faoliyatini  differensiyalash  haqida  gapirganda  differensiyalashning 
ma’lum chegaralari mavjud. 
Differensiyalashning  optimal  chegarasini  aniqlash  mumkin.  Bunda 
optimallik  mezonlari  sifatida:  fiziologik  omillar,  tashkiliy  imkoniyatlar, 
mehnat  unumdorligi  va  samaradorligi,  ixtisoslashuv  imkoniyatlari  va 
shartlari, integratsiya talablari va cheklovlari qaraladi. 
6.  Qadriyatlar  tarkibi,  aniqrog‘i,  uyg‘unlik,  maqsadga  muvofiqligi, 
birgalikdagi faoliyat tizimini tashkil etuvchi turli shaxslarning umumiyligi. 
Qadriyatlar  maqsadga  erishish  yо‘llarini  va  vositalarini  aniqlaydi. 
Ziddiyatli  qadriyatlar  bilan  faoliyatning  integratsiyasini  amalga  oshirish  
va  uni  boshqarish  jarayonlariga  erishish  qiyin.  Qadriyatlar  menejment 
mexanizmining asosiy omillaridan biri hisoblanadi.. 
7.  Kompitent
42
li  tizim    ham  menejment  integratsiyasida  katta 
ahamiyatga ega. 
Kompitentli 
bо‘lmagan  menejment  odamlar  faoliyatini  xar 
khnishlardaga    ajratadi,  ular  boshqaruv  faoliyatida  kutilmagan,  ba’zan 
sun’iy  muammolarni  keltirib  chiqaradi.  Bunday  boshqaruv  odamlarni 
birlashtira  olmaydigan,  maqsadga  va  unga  erishish  vositalariga  mos 
kelishini ta’minlaydigan "kо‘r-kо‘rona" boshqaruvdir. 
8.  Birgalikdagi  faoliyatning  oraliq  natijasi  yoki  maqsadga  erishish 
jarayonida  bosqichma-bosqich  natijalar  ham  birlashtiruvchi  omil 
hisoblanadi. Bu birlashma haqiqatini va foydasini aks ettiradi.  
Boshqaruv natijasi integratsion ahamiyatga ega, chunki u faoliyatning 
izchilligini  ta’minlaydi,  bu  faoliyat  integratsiyasi  bilan  umumiy  natijaga 
erishish  mumkin.  Natijada  integratsiya  imkoniyatlari  aniqlanadi. 
Boshqaruvning  integratsiyasi  qanday  bо‘lishidan  qat’iy-nazar,  agar  u 
haqiqiy natijaga olib kelmasa va о‘z-о‘zidan  mavjud bо‘lsa, unda ertami-
kechmi  jamoaviy  (birgalikdagi)  mehnat  tizimi  buziladi.  Buning  natijasida 
korxona  inqiroz  holatiga  keladi,  о‘z-о‘zidan  daromadlar  pasayada, 
mahsulot  sotilmaydi,  ish  haqi  kamayadi  va  hokazo.  Shu  bilan  birga, 
samarali  ishlarga  qiziqish  kamayadi,  intizom  buziladi,  mahsulot  yoki 
xizmat sifati kamayadi. 
9.  Menejmentning  integratsiyasi  va  uning  turini  tavsiflaydi.  Misol 
uchun,  eng  katta  integratsiya  salohiyati  ega  bо‘lgan  loyiha  boshqaruvi, 
strategik menejment va motivatsion menejment turlarini о‘z ichiga oladi. 
                                                           
42
 Kompitеnt- (
лат.
 
competere
 
—mos kеlish, yaqishlashmoq
) -bu mutaxassisning (xodimning) muayyan kasbiy vazifalarni hal 
qilish qobiliyati. Манба: https://ru.wikipedia.org/wiki/
 
Компетенция_(управление_персоналом) 

---

118
 
 
10.  Menejerning  о‘ziga  xos  xususiyatlarini  va  boshqariladigan 
odamlar 
guruhining 
xususiyatlarini 
tavsiflovchi 
menejmentning 
integratsiyasi  va  uning  uslubini  aks  ettiradi.  Juda  muvaffaqiyatli  shaxslar 
bor, 
lekin 
ular 
yaratish, 
qurish, 
shakllantirish 
uchun 
juda 
muvaffaqiyatsizdirlar.  Bu  ularning  barcha  faoliyatiga  ta’sir  qiladi  va 
muayyan menejment uslubini yaratadi.