Oʻzbеkiston rеspublikasi oliy va oʻrta maxsus ta'lim vazirligi denov tadbirkorlik va pedagogika instituti

20.Fard va uning g’oyaviy mazmuni. 2 soat.
Fard arabcha so'z va yagona, yakka, tanho ma'nolariga ega, fard ilk kezlar bir satrdan iborat bo'lib, misra deb atalgan. Fard ko'plikda fardiyot va mufradot tarzida ataladi, uni fardbayt deb ham atashgan, lekin qabul qilinmagan, fard mo''jaz she'r shakli sifatida keng tarqalgan. Fard odob- axloq, ta'lim-tarbiya, ishq-muhabbat, adolat va ma'naviy poklik mavzularini targib qiladi.
Bu borada Lutfiy, Navoiy va Bobur fardlarini misol tariqasida keltirish mumkin yoki butun boshli "Muhabbatnoma" fard bilan intixosiga yetadi: Niyozim bu turur sendin nigoro, Unutma bandani bahri Xudoro. Yusuf Amiriy "Dahnoma"sining har nomasidan so'ng g’azal va fard keladi, bunga qat’iy amal qilinadi, demak hamma nomalar o'z navbatida fard bilan yakun topishini kuzatamiz.
Navoiy va Bobur fardlarining aytarlik jamisi qo'sh qofiyali bo'lgan xolda, Lutfiy fardlarining aksariyati nechundir oq qofiyali, atigi bir fard ko'sh qofiyali va hatto tajnislidir:
Ko'nglum karori kolmadi, bir oqcha yuz tilar,
Ul okcha yuzki men tilaram, oqcha yuz tilar. (Lutfiy she'riyatidan.-Toshkent: Uzbekiston, 1985.-B.97.) E'tibor berilsa, fardning ikkinchi misrasida to'ligicha tajnis san'ati ishlatilgan va shu yo'l bilan fardning g'oyaviy ta'sirini kuchaytirishga erishilgan. Men ok yuzli, oy yuzli jonon istayman, ul ok yuzli jonon mendan yuz oqcha (yuz aqcha, pul) istay(tilay)si yoki talab etadi. "Funun ul-balog'a"da fardga berilgan ta'rif g'oyat qiziqarli:
"Fard ikki misra' bo'lur. Avvalgi misraida qofiya bo'lmas".3 - degan muallif ko'p shoirlardan misollar keltiradi, shular qatorida Sakkokiydan bitta va Lutfiydan ikkita fard misol beradi. Sakkokiy fardi bir g'azalning ikkinchi bayti bo'lganidek, Lutfiy fardlari ham bir g'azalning to'rtinchi va uchinchi baytlari bo'lib chikdi, lekin nashr va "Funun ul- balog'a" matnlarida keskin farqlar bor. Ko'rinadiki, fardlar aslida shoirlar ijodiy rejasi sifatidagi bir munosabat ila to'qilgan bayt bo'lib, u keyinchalik ma'lum g'azalning baytlaridan biriga aylanar ekan. Bu to'kilgan bayt payti kelib, ( O'zbek tili va adabiyoti. - 2002. - № 2. - B. 88.) yozilgan yangi g'azapning matla'i yoki ichki baytlaridan biri bo'lishi, goho rejaviy bayt shu xolda kolib ketib fardga aylanishi mumkin.