O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta‘lim vazirligi d. N. Mamedova, yu. Sh. Jurayeva gaz ta’minoti tizimi (o’quv qo’llanma) Qarshi – 2021 yil

Gazda ishlovchi agregatlarni avtomatlashtirish

Avtomatik uskunalar va tizimlar qozonlar va sanoat pechlarida qo’llanib, ularda ishlovcxilarning ishini yengillashtirishga, xavfsizlikni ta’minlashga, hamda bu agregatlarning unumli ishlashini ta’minlashga qaratilgan. Qozonlar yoki pechlarni gazga o’tkazish jarayonida alohida avtomatik uskunalari, ya’ni to’liq kompleks avtomatik tizimlar qo’llaniladi. Har qanday avtomatik tizimida xavfsizlik avtomatikasi hamda sozlash avtomatikasi qo’llaniladi. Bundan tashqari avtomatika tizimi tarkibida avariya signalizatsiyasi va teplotexnik nazorat o’lchov asboblari o’rnatiladi.

Avtomatik tizimlar ko’pincha gazlashtirilayotgan qozonxonalar uchun ishlab chiqariladi. Lekin bular qisman yoki to’la holda ayrim o’zgartirishlar bilan sanoat pechlarida ham qo’llanilishi mumkin. Sozlash avtomatikasi yonish jarayonini sozlashga kerak bo’lgan texnologik jarayonni ta’minlash maqsadida gazning sarfini o’zgartirib berishi mumkin.

Masalan, suv isitish qozonlarida sozlash avtomatikasi tashqi muhit haroratiga qarab gazni ko’p yoki kam ochib qozondan chiqayotgan suvning haroratini kerakli miqdorda ushlab turadi. Bug’ qozonlarda esa sozlash avtomatikasi bug’ qozondan chiqayotgan bug’ning bosimi va haroratini kerakli me’yorda ushlab turishga yordam beradi. Sanoat pechlarida esa sozlash avtomatikasi pech o’txonasidagi haroratni nazorat qilib, kerakli darajada ushlab turishga yordam beradi. Xavfsizlik avtomatikasi esa agregatlarning avariyasiz ishlashini ta’minlab, quyidagi hollarda gazni darhol berkitib qo’yadi:

- yondirgich oldidagi gazning bosimi me’yoridan 20-15% kamayib, yoki oshib ketsa;

- yondirgichga berilayotgan havoning bosimi me’yordan pasayib ketsa;

- yondirgich alangasi o’chib qolsa;

- o’txonadagi salbiy bosim 3-5 Pa gacha kamayib ketsa yoki dimosos o’chib qolsa;

- suvning harorati yoki bug’ning bosimi me’yordan katta farq qilsa;

- bug’ qozonlari barabanida suvning sathi me’yordan katta farq qilsa gaz o’chiriladi.

Avtomatika tizimi o’z – o’zini nazorat qilish tizimiga ega bo’lishi kerak, ya’ni avtomatika tizimini ta’minlovchi elektr energiyasi kelmay qolsa yoki biror avtomatika uskunasi ishdan chiqib qolsa darhol signalizatsiya ishlab gaz berkitilishi kerak. Avariya holati bo’lib agregat o’chirilsa chiroqli va ovozli signal berilishi kerak.

To’g’ri iqtisodiy texnologik rejimni ta’minlash, gaz sarfini o’lchash va uskunalarning ishini tahlil qilish uchun agregat teplotexnik o’lchov-nazorat asboblari bilan jihozlangan bo’lishi kerak. Har bir alohida sharoitda gazda ishlovchi agregat to’liq yoki qisman avtomatlashtirilgan bo’lishi mumkin. Agarda agregat qisman avtomatlashtirilgan bo’lsa, uning ayrim uskunalarida avtomatika asboblari ishlatiladi. Gazlashtirilgan qozonxonalarda quyidagi avtomatika tizimlari ishlatiladi: DKVR va DE bug’ qozonlarida “Kristall” tipidagi avtomatika, bitta yondirgich bilan jihozlangan suv isitish qozonlarida KSU–1–G–2 tipidagi va boshqa avtomatik tizimlar qo’llaniladi.