O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi d. Q. Maksumova g’. U. Qobilov

Energetika mustaqilligining uzoq muddatli istiqbollari.  
Qayta ishlinuvchi energiya manbalari rivojlangan mamlakatlarda 
uglevodorodli energiya manbalari o’rnini bosuvchigina emas, balki sayyoramiz 
hududlaridagi aholining ishtimoiy masalalarini hal qilib beruvchi va, shu 
jumladan, ular ishlatilayotgan joylarda bandlikni taminlovchi omil xisoblanadi. 
O’zbekiston  respublikasining  o’ziga  xos  iqlim  sharoitlarida  qayta  tiklanuvchi 
energiya  manbalaridan  foydalanishning  kelajagi  judayam  porloq.  Xavfsiz 

---

93 
 
energiya  ta’minoti  -  bu  qazib  olinuvchi  moddalarga  asoslangan  energiya 
resurslarini  (yoqilg’ini)  asta-sekin  qayta  tiklanuvchi  energiya  manbalari  bilan 
almashtirishga  qaratilgan  ekologik  siyosatning  asosiy  maqsadlaridan  biridir.  
Qayta ishlanuvchi energiya – bu atrof muhit energiya oqimidan olingan energiya 
manbaidir. Bularga: Quyosh, shamol,  suv resurslari, geotermal manb’alar, 
sanoat va munisipal, qishloq xo’jalik chiqindilaridan olingan  biogaz kiradi.  
Qayta  tiklanuvchi  energiya  salohiyati.  Issiqxona  gazlari  tashlamalarini 
kamaytirishning  muhim  yo’nalishlaridan  biri  noananaviy  va  organik  yoqilg’i 
ishlatilmaydigan  qayta  tiklanuvchi  energiya  manb’alaridan  foydalanish  bo’lishi 
mumkin. 
O’zbekistonning qayta ishlanuvchi energiya manb’alari salohiyati ulkan - 51 
mlrd.   t.n.e.  (neft ekvivalenti)ga teng. Bugungi kundagi mavjud texnologiyalar 
bundan  179  mln.  t.n.e.  ni  ishlatish  imkonini  beradi.  Bu  mamlakat  bo’yicha  bir 
yildagi qazib olinadigan yoqilg’ilardan uch barobar ko’pdir ( 78 - tabl. qarang). 
Qayta 
tiklanuvchi 
energiyalarning 
texnikaviy 
salohiyatlaridan 
to’la 
fodanilganda,  yoqilganida  447, 5 mln  .  t.  SO
2
  chiqindisi  chiqadigan 
miqdordagi  yoqilg’i  o’rnini  bosish  mumkin  bo’lar  edi.  Hozirgi  vaqtda 
O’zbekistonda  texnikaviy  va  moliyaviy  imkoniyatlarning  pastligi,  shuningdek 
ananaviy  va  noananaviy  elektr  stansiyalarining  atrof-muhitga  ko’rsatadigan 
ekologik ta’sirining aniq bir tafsilotlari yo’qligi tufayli Ushbu salohiyatni to’la-
to’kis  amalga  oshirish  mumkin  emas.  Ta’kidlash  joizki,  texnikaviy  salohiyat 
(144  ras.qarang)  bog’dorchilik  va  chorvachilik,  sanoat  va  maishiy  chiqindilar 
biomassasini  hisobga  olmagan  holda  baholangan.  Dastlabki  hulosalar  shuni 
ko’rsatadiki, 1 ga  yerga  ekilgan  paxtadan  2  tonnadan  4 tonnagacha g’o’zapoya 
olish  mumkin,  shuncha  g’o’zapoya  2  mln,  t.n.e.  ni  tashkil  etishi  mumkin. 
Ammo, Ushbu qayta tiklanuvchi energiya manbasini o’zlashtirishning ekologik 
tomonlari hozircha qarab chiqilmagan.  
Umuman  olganda,  O’zbekistonda  QTEM  katta  salohiyatlarining  mavjudligi 
ushbu  sektorni  muvaffaqiyatli  rivojlantirishga  xizmat  qiladi,  bu  esa  tegishli 

---

94 
 
iqtisodiy  qulay  muhit  yaratilganda  ushbu  salohiyatning  katta  qismini 
o’zlashtirishga imkon beradi. 
Hozirgi vaqida O’zbekistonda qayta ishlanuvchi energiya  manb’alari ichida 
eng  yaxshi  o’zlashtirilib  borayotgani  daryolarning  energiya  salohiyatidir. 
Keyingi yillarda quyosh va shamol energiyasidan foydalanish bo’yicha bir qator 
loyihalar amalga oshirildi, lekin bular asosan ko’rgazma xarakteriga ega bo’ldi. 
Shu  bilan  bir  vaqitda  respublika  hozirning  o’zida  quyidagi  qayta  tiklanuvchi 
energetika texnologiyalarini keng qo’llash imkoniyatlariga ega:  
- quyosh suv issitish panellari; 
- elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun quyosh fotoelektr tizimlari; 
- elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun mikrogidroelektr stansiyalari; 
- elektr energiyasi ishlab chiqarish uchun shamol generatorlari; 
- elektr va issiqlik energiyasi ishlab chiqarish uchun biogaz uskunalari; 
- quyosh-shamol gibrid (aralash) tizimlari. 
Kelajakda  quyidagi  boshqa  turdagi  texnologiyalarni  ham  qo’llash  
imkoniyatlari qarab chiqilishi kerak: 
-  yirik  ahlat  yoqish  qurilmalari  va  Toshkent  va  Samarqand  kabi  yirik 
shaharlardagi  markazlashgan  issiqlik  ta’minoti  tizimlarida  maishiy 
chiqindilardan foydalanish; 
- quyosh elektr stansiyalaridan foydalanish; 
- geotermal energiyalardan foydalanish ; 
Qayta tiklanuvchi energiyaning ba’zi texnologiyalaridan foydalanishda shuni 
nazarda tutmoq lozimki, ular ko’pincha qo’shimcha energiya manbai sifatida 
ishlatilishi mumkin, chunki fotoelektr stansiyalari kechasi energiya ishlab 
chiqarmaydi, shamol geratorlari esa shamol yo’q paytlarda energiya ishlab 
chiqarmaydi va h.k.  
Neft-gaz  sanoati  respublika  iqtisodiyotining  birlamchi  yoqilg’i–energiya 
reskrslariga  bo’lgan  talabining  97 % ini  ta’minlaydi.  Mavjud  fikrlarga  ko’ra, 
qazib olish sur’ati hozirgi darajada bo’lsa, zaxiralar bilan ta’minlanganlik suyuq 

---

95 
 
uglevodarodlar  bo’yicha  15  yilga,  gazsimon  uglevodarodlar  bo’yicha  esa  25 
yilga  yetadi.  Ammo  neft-gaz  sohasining  resurslari  bilan  ta’minlanganlik 
bo’yicha  real  holat  boshqacharok  tus  olishi  mumkin.  Ishlatilayotgan  90  ta 
konning  ulushiga  (ochilgan  konlarning  umumiy  soni196  ta)  uglevodorod 
zahiralarining  asosiy  qismi  tahminan  20  ta  konda  bo’lgan  qoldiq  zahiralarning  
90 % ga  yaqini  to’g’ri  keladi.  Asosiy  yirik  konlarda  qazib  olish  pasaymoqda 
yoki shuning arafasida turibdi. Tekshirilgan zahiralarning asosiy qismi mayda va 
o’rta  konlarga  to’g’ri  keladi  va  ular  qiyin  qazib  olinuvchi  konlar  guruhiga 
mansub. 
Yoqilg’i  –  energetika  mustaqilligini  saqlab  qolish  uchun  energetikani 
rivojlantirishning  ananaviy  birlamchi  energiya  manbalariga  asoslangan  bir  xil 
qolipdagi  yondashuvlaridan  chekinish  va  mamlakat  yoqilg’i  –  energetika 
balansiga  muqobil  energiya  manbalarini  jalb  qilish  bo’yicha  chora-tadbirlar 
ishlab chiqish zarur.