O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi chirchiq davlat pedagogika instituti

Sulfat kislota ishlab chiqarish
Sulfat kislota sanoat miqyosida ishlab chiqarish usuli kontakt deyiladi. Birinchidan, maxsus pechda nam pirit (ikki valentli temir sulfidi) yoqiladi. Ushbu reaktsiya natijasida oltingugurt dioksidi (oltingugurt dioksidi), kislorod va suv bug'lari ajralib chiqadi, chunki nam pirit ishlatilgan. Chiqarilgan gazlar quritish bo'limiga boradi, u erda suv bug'idan xalos bo'ladi, shuningdek qattiq zarrachalarning barcha mumkin bo'lgan aralashmalarini yo'qotish uchun maxsus santrifüjga o'tadi.
Bundan tashqari, oltingugurt gazi oksidlanish reaktsiyasi yordamida oltingugurt (IV) oksididan olinadi. Bunda katalizator sifatida besh valentli vanadiy oksidi ishlatiladi. Reaksiya ikkala yo'nalishda ham ketishi mumkin, u qayta tiklanadi. Uning faqat bitta yo'nalishda oqishi uchun reaktorda ma'lum bir harorat va bosim hosil bo'ladi. Oltingugurt gazi ilgari tayyorlangan sulfat kislotada eritilib, olyum olinadi va keyinchalik tayyor mahsulot omboriga yuboriladi.
Sulfat kislota kimyoviy xossalari
Sulfat kislota elektronlarni qabul qilish qobiliyatiga ega, u kuchli oksidlovchi moddadir. Konsentrlangan va suyultirilgan sulfat kislota har xil kimyoviy xususiyatlarga ega.
Suyultirilgan sulfat kislota vodorodning chap tomonida joylashgan metallarni ketma-ket kuchlanishlarda eritishga qodir. Ular orasida: sink, magniy, lityum va boshqalar. Konsentrlangan sulfat kislota ba'zi halogen kislotalarni parchalashi mumkin (xlorid kislotadan tashqari, chunki oltingugurt kislotasi xlor ionini kamaytira olmaydi).
Sulfat kislotadan foydalanish
Sulfat kislota moddalardan suv olishning o'ziga xos qobiliyati tufayli ko'pincha gazlarni quritish uchun ishlatiladi. Uning yordami bilan bo'yoqlar, mineral o'g'itlar (fosfor va azot), tutun hosil qiluvchi moddalar, turli sintetik yuvish vositalari ishlab chiqariladi. U ko'pincha qo'rg'oshin kislotali akkumulyatorlar uchun elektrolit sifatida ishlatiladi, chunki oltingugurt kislotasi qo'rg'oshini erita olmaydi.
Xulosa.
Oltingugurtning lotincha nomlanishi, ya'ni, "sulfur" ning kelib chiqish ildizi ma'lum emas. O‘zbek tilidagi biz bilgan nomlanishi esa turkiy tildagi "Oltin" va forscha "Gugurt" so‘zlarining qo‘shilishidan yasalgan. Uning "Yonish", "Olov" so‘zlariga aloqadorligi taxmin qilinadi. Oltingugurt haqiqatan ham yaxshi yonadi va bejizga u forslarda gugurt bilan qiyoslanmagan. Rus tilida oltingugurtni sera ("сера") deyiladi. Qadimgi rus tilida har qanday yonuvchan moddani sera deyilgan. Element nomi ham shundan kelib chiqqan bo‘lishi mumkin.
Shu orqali biz oltingugurtning kislorodli birikmalarini ham o’rgandik. Ushbu moddalar ya’ni SO, SO2 va SO3 moddalarining qaynash - suyuqlanish temperaturalarini, zararli va foydali tomonlarini bilib oldik. Sanoatda va albattda qishloq xo’jaligida ushbu oksidlar qay darajada muhim ekanligini bilib oldik. Bu oksidlar inson organizmi uchun ham xavfli gaz sanaladi.
Oltingugurtning Yer qa'rida tarqalish ulushi ham anchayin qiziq statistikani taqdim qiladi. Xususan, Yer po‘stining tashqi qatlamlarida oltingugurt ulushi atiga 0,03% atrofida bo‘ladi. Lekin litosfera bo‘ylab chuqurlashgan sari, oltingugurt ulushi ortib boradi. Hisob-kitoblarga ko‘ra, Yer sayyorasida oltingugurtning umumiy ulushi 3% ga yaqin miqdorni tashkil qiladi.
Oltingugurt (IV) oksidi sanoatda keng qo'llaniladi. U sulfat kislota, selluloza sanoatida, sun’iy shoyi ishlab chiqarishda, oqartiruvchi va konservalovchi vosita sifatida, sovutgich qurilmalarida, neft sanoatida ekstraksiyalovchi modda sifatida ishlatiladi.