O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi chirchiq davlat pedagogika instituti

Ayrim vakillari.
Chumoli aldegid (formaldegid) –o‘tkir xidli -210S da qaynaydi. Kuchli zahar. Suvda 40% gacha eriydi. Suvdagi eritmasi formalin deb ataladi. Sanoatda metanolni chala oksidlab (degidrirlab) olinadi. Fenol – formaldegid smolalar, urotropin, karbamid – formaldegidli smolalar, portlovchi moddalar, izopren olishda ishlatiladi.
Sirka aldegid +210S da qaynaydigan, o‘tkir xidli suyuqlik, suvda va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Sanoatda atsetilendan va etilendan olinadi. Sirka kislota, turli smolalar, xloral va boshqalar olishda ishlatiladi. Atseton +56,10S da qaynaydigan, o‘ziga xos xidli suyuqlik suv va organik erituvchilarda yaxshi eriydi. Sanoatda izopropil spirtidan olinadi. Bundan tashqari u fenol olishda qo‘shimcha mahsulot sifatida ham hosil bo‘ladi. Atseton sanoatda erituvchi sifatida, lak – bo‘yoqlar olishda, organik shisha va boshqalar ishlab chiqarishda ishlatiladi.


II.2 To‘yinmagan aldegid va ketonlar.
Agar molekuladagi C = C bog‘i va karbonil guruhi orasida birdan ortiq oddiy bogi bo‘lsa, ularning tabiati bir-biriga ta’sir yetmaydi va alohida ikkita funksional guruh xossalarini namoyon qiladi. H 2C = C H —C H O —akrolein (p ropenal), eng sodda to ‘yinm agan aldegid,52"C da qaynaydigan rangsiz suyuqlik. Akroleinning ju d a o'tkir hidi bor.Akroleinning nomi ham shu ma’noni anglatadi: akre - o ‘tkir, oleum - moy. Yog' va moy qattiq qizdirilganda qisman hosil bo'lgan glitserin parchalanadi va ikki molekula suv ajratib akrolein hosil qiladi. Tomoqni qichitib, ko‘zni yoshlantiruvchi bu qo'lansa hid akrolein hosil bo'lganini anglatadi. Sanoatda akrolein sintetik glitserin olish jarayonida oraliq mahsulot sifatida ajratib olinadi yoki propilenni katalitik oksidlab ham olish mumkin. Undan bir qator sintetik polimer smolalar ishlab chiqarishda dastlabki mahsulot sifatida qo'llaniladi. Akroleinning boshqa gomologlari aldol-kroton kondensatlanishi natijasida sintez qilinadi. C H 2= C H —C (O )—C H 3 — metilvinilketon, 81C da qaynaydigan suyuqlik. U formaldegid va atsetonning o ‘zaro kondensatlanishidan olinadi, oson polimerlanadi va shishasimon massa hosil qiladi. Metilvinilketon nukleofil birikish reaksiyasiga karbonil guruhi em as, qo‘shbog‘ hisobidan reaksiyaga kirishadi. To'yinmagan aldegid va ketonlarning ayrim vakillari o ‘sim lik dunyosida keng tarqalgan va izoprent zanjiri bilan genetik bog‘langan, buni biz terpenlar mavzusida muhokama qilgan edik. Bularning tuzilishida karbonil guruxi bilan birgalikda qo‘shbog‘ ham bo‘ladi. To‘yinmagan aldegidlarning olinish usullari va xossalarini akrolein va kroton aldegidi misolida ko‘rib chiqamiz. Akrolein (propenal)ni sanoatda bir necha usullar bilan olinadi.
1.Sirka va chumoli aldegidlaridan aldol va kroton kondensatlanish yordamida olish mumkin.
2. Propilenni kattalitik oksidlab olish mumkin.
3. Glitserinni degidratlab akrolein olish mumkin. Bu reaksiyani biz uch atomli spirtlar mavzusida ko‘rib chiqqan edik.Akrolein – 52,50S da qaynaydigan, o‘tkir xidli suyuqlik, zaharli. Akrolein aldegidlar va etilen uglevodorodlarining xossalarini takrorlaydi. U tutash bog‘ hosil qilib tuzilgan, ya’ni shuning uchun birikish reaksiyalari Markovnikov qoidasiga teskari boradi. Hosil bo‘lgan oraliq modda beqaror bo‘lganligi sababli (Eltekov qoidasi) tezda qayta guruhlanishga uchraydi. Akrolein sianid kislotani karbonil guruhi bo‘yicha biriktirib oladi. Natriy bisulfit akrolinga faqat karbonil guruhigagina birikmay, balki qo‘shbog‘ning hisobiga ham birikadi. Akrolein oson polimerlanadi.Kroton aldegid CH3–CH=CH–CHO (2-butenal) – 1050S da qaynaydigan, o‘tkir xidli suyuqlik. Sirka aldegididan olinadi. Moy aldegid, butanol, moy kislota, malein angidridlari olishda ishlatiladi. Metilvinilketon - (2-butenon) sanoatda vinil-atsetilenga suv biriktirib olinadi: Uni atseton va chumoli aldegididan ham olish mumkin. Metilvinilketon 910S da qaynaydigan suyuqlik. U akroleindan farq qilib, HCH ni qo‘shbog‘ hisobiga biriktirib oladi. Metilvinilketon oson polimerlanadi. U plastmassalar ishlab chiqarishda ishlatiladi. Hidsiz gazlarning (vodorod, uglerod oksidi va boshqalar) sizib chiqishini aniqlash uchun maxsus kuchli hidli, toksik bo'lmagan va oson bug'lanadigan mahsulotlar atrof-muhitga kiritilgan odorantlar qo'llaniladi.
Odorantlar sifatida merkaptanlar va akrolein hosilalari, merkaptanlarning sulfidlar bilan aralashmasi va boshqalar ishlatiladi. Aldegidlarning ta'sirini aniqlash uchun tasvirlangan usul bo'yicha formaldegid, atsetaldegid, furfural va akrolein namunalari (2-3 g) o'rganildi. Tajribalarning hech birida angidrid iste'moli aniqlanmadi. Aldegidlar teng miqdorda qo'shilgan spirtlar hech qanday o'lchovli shovqinsiz aniqlandi. UO ning qaytarilishi natijasida olingan C2O yuzasidan propilenni termal desorbsiyalash mahsulotlarida akrolein topildi, u 100-130°C da teskari adsorbsiyalangan propilen bilan birga desorbsiyalanadi.Temperaturaning yanada oshishi CO2 hosil bo‘lishiga olib keladi. va H2O. Propilen va kislorodning ketma-ket adsorbsiyasi bir xil natijalarni beradi. Agar kislorod adsorbsiyasidan oldin teskari sorbsiyalangan propilen sirtdan chiqarilsa, u holda akrolein termal desorbsiya vaqtida aniqlanmaydi, bu esa qaytariladigan sorbsiyalangan propilendan akrolein hosil bo'lishini ko'rsatadi. Sifat jihatdan akroleinni Shiff reaktivi (fuksin oltingugurt kislotasi) yordamida aniqlash mumkin.
Akroleinni miqdoriy aniqlash bisulfit usuli bo'yicha amalga oshiriladi. Yuqorida ta’kidlanganidek, V.P.Gryaznov xromatografik va spektrofotometrik tahlillar yo‘li bilan nuqsonli kraxmalli xom ashyoni qayta ishlash jarayonida mashda formaldegid, atsetaldegid, propion, butirik va krotonik aldegidlar hamda akrolein mavjudligini ko‘rsatdi. Xuddi shu usullardan foydalangan holda, oddiy xom ashyoni qayta ishlash natijasida olingan mashda faqat asetaldegid topildi. Glitserinning suvsizlanishi natijasida hosil bo'lgan akroleinni rangli Shiff asoslarini hosil qiluvchi o-dianisidin bilan reaksiyaga kirishish orqali ham aniqlash mumkin. Yog'larning bir qismi bo'lgan glitserinni undan akrolein hosil bo'lishi bilan aniqlash mumkin. Hayvon va o'simlik yog'lari glitserin va yuqori molekulyar yog' kislotalarining esterlari. Namunada glitserinning aniqlanishi o'rganilayotgan moddada yog' borligini ko'rsatishi mumkin. Akroleinning hidi bilan siz yog'ning parchalanishi paytida hosil bo'ladigan glitserinni aniqlay olasiz, agar u yuqori haroratda qizdirilsa 169-yilda tahlil aniqlash mahsulot tarkibidagi suv yoki sulfat kislota akrolein olish uchun xrom sulfat kislota bilan oksidlanadi. Shuni ta'kidlash kerakki, piridin bu reaktsiya mahsulotlarida topilmadi va qaynash nuqtasi bo'yicha unga mos keladigan fraktsiya oz miqdordagi a- va -pikolin va aniqlanmagan tuzilishdagi moddaning aralashmasi edi. Piridinning shakllanishi aldegidlar aralashmasi - formaldegid va atsetaldegid yoki akrolein va atsetaldegidning ammiak bilan o'zaro ta'sirida sodir bo'ladi. Jismoniy jihatdan L-A xususiyatlari. D-A. ga o'xshash, zarbalardan tashqari. aylanish, [a]p = -5,4°. L-A. tabiatda topilmaydi, L-arabinozadan qaytarilishi paytida va Kannizzaro reaktsiyasiga ko'ra olinadi. D, L-A,, m.p. 105°, tabiatda uchramaydi, A ning D- va L-shakllarini teng molekulyar miqdorda aralashtirish natijasida, shuningdek, akroleindan sintetik tarzda olinadi. L. I. Linevich. [138-yilda] Metodologiya.
Chinni mikrokrujkada tahlil qilinadigan eritmaning bir tomchisi 3-4 tomchi reaktiv bilan aralashtiriladi. Rang odatda sovuq eritmada allaqachon paydo bo'ladi va qizdirilganda u kuchayadi. Reaktsiya filtr qog'ozida amalga oshirilishi mumkin. Akrolein, sinnamaldegidni aniqlash chegarasi Akrolein shaklida aniqlash. Kaliy bisulfat qo'shilgan sof glitserin yoki glitserin tez qizdirilsa, akrolein hosil bo'ladi. Tarkibida glitserin bo‘lgan namunaning bir tomchisi o‘tga chidamli probirkada kaliy bisulfat bilan aralashtiriladi. Naychaning teshigi yangi tayyorlangan 1% li nitroprussid natriy eritmasi bilan namlangan filtr qog'oz tasmasi bilan qoplanadi, unga bir tomchi piperidin qo'shiladi. Glitserin borligida, aralashma qizdirilganda, qog'oz ko'k rangga aylanadi. Etil spirti borligida glitserinni aniqlash uchun bir necha tomchi tekshiriluvchi suyuqlik kichik probirkaga (uzunligi 7 sm, diametri 1 sm) solinadi va avval spirtni tahlil qilish usulida ta’riflanganidek, spirtdan hosil bo‘lgan atsetaldegid olinadi. aniqlangan. Keyin u quruq bo'lguncha bug'lanadi, qoldiqga kaliy bisulfat qo'shiladi va yuqoridagi usul bo'yicha akrolein hosil qilish qobiliyati tekshiriladi. Ushbu usullar asosida quyidagi birikmalar aniqlandi: malein angidrid (kislota), sirka, propion va akril kislotalar, formaldegid (kolorimetrik tarzda aniqlanadi), atsetaldegid, propionaldegid, akrolein, krotonik va butirik aldegidlar, aseton, metil etilvin keton, metil. Reaksiya mahsulotlarida, ayniqsa kislota etishmasligi bo'lgan tajribalarda ancha katta miqdorda furan aniqlangan. Glitserin suvni olib tashlaydigan moddalar bilan, masalan, kislotali kaliy sulfat bilan qizdirilganda, glitserin ikkita suv molekulasini yo'qotadi va to'yinmagan aldegid - akrolein hosil qiladi. Reaktsiya quyidagi sxema bo'yicha boradi.
To'yinmagan aldegidlar va ketonlar uchun qo'sh bog'lanish reaktsiyalari. Etilen uglevodorodlari kabi toʻyinmagan aldegidlar va ketonlar ham etilen qoʻsh bogʻlanishiga xarakterli reaksiyalar beradi. Masalan, ular brom eritmasini to`yinmagan aldegid - akrolein bilan rangsizlantiradilar, reaksiya sxema bo`yicha boradi. Hech bo'lmaganda 400 ° C dan yuqori haroratlarda akroleinning (3-reaktsiya) yonishining qisman bir hil tabiatini ko'rsatadigan ba'zi ma'lumotlar olindi. Propilenning akroleinga selektiv oksidlanishi uchun aralash oksidli katalizatorlarning juda uzun ro'yxatida eng keng tarqalgan katalizatorlar V B va VI B guruhlari elementlarining bir yoki ikkita oksidi bilan birga o'tish metall oksidini (Mo, III, V) o'z ichiga oladi (P, Az, 5b, B1, 5e, Te). B1-Mo-O katalizatori ham oʻz-oʻzidan [65], ham P, yaʼni B1-Mo-P-O qoʻshilishi bilan B1Mo P = 9 1 12 nisbatda juda faoldir. Agar reaktsiya mahsulotlariga kaliy vodorod sulfat qo'shilsa va 180 ° C ga qizdirilsa, akroleinning o'tkir xarakterli hidi paydo bo'ladi 1.3 Aromatik aldegid va ketonlar.
Aromatik aldegid va ketonlarning tuzilishida aromatik halqada karbonil S=O guruhi mavjud bo‘ladi. Karbonil guruhi aromatik halqa bilan bevosita yoki yon zanjirda bo‘lishi mumkin. Agar aromatik aldegidlarda karbonil guruhi aromatik halqa bilan bevosita bog‘langan bo‘lsa, bunday aldegidlarning nomi tegishli aromatik kislotalarning nomidan keltirib chiqariladi. Agar karbonil guruhi yon zanjirda bo‘lsa, bunday aldegidlar yog‘ qator aldegidlarning hosillalari deb qaraladi. Aromatik ketonlar ikkiga – toza aromatik va alkil – aromatik ketonlarga bo‘linadilar.