O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Xromosomalararo o’zgarishlarga asosan translokatsiyalar misol bo’la oladi. Translokatsiya- ikki xromosoma qismlarining o’rtasida bo’ladigan o’zaro almashinuv. Translokatsiya bo’lishi uchun har ikkala xromosomada bittadan uzilish bo’lishi kerak. Agar xromosomadagi uzilish DNK sintezidan oldin bo’lsa xromosoma translokarsiyalari keyin ro’y bergan bo’lsa, xromatida translokatsiyalari deyiladi. Uzilish bo’lgan xromosomalarning sentromerasi bor qismlari o’zaro bir-birlari bilan birlashsa ikki sentromerali, ya’ni disentrik xromosoma yoki disentrik xromatida hosil bo’ladi. Bunday translokatsiyalarga assimmetrik translokatsiyalar deyiladi. Asimmetrik translokatsiya xromosomalararo bo’lgan bo’lsa ikkita uzilgan bo’lak hosil bo’ladi.

Ikkita xromosomada bittadan uzilish bo’lib, ular shu uzilgan qismlari bilan o’zaro almashinganda xromosomalardan biri uzunlashib ikkinchisi esa kattalashadi. Bunday almashinuvga simmetrik translokatsiya deyiladi. Agar har ikkala xromosomadan ham o’zaro bir xil bo’lakcha almashingan bo’lsa bunday simmetrik translokatsiya’ni metafazada ajratib bo’lmaydi, chunki xromosomalarning uzunligi o’zgarmasdan qoladi. Simmetrik translokatsiya xromatidalararo bo’lgan bo’lsa ham bitta xromatida uzunlashadi, ikkinchisi kattalashadi. Metafaza xromatidalararo bo’lgan simmetrik translokatsiyalarni ham osongina ajratish mumkin. Chunki o’zgargan bu xromosomadan juft nurli shakl hosil bo’ladi. Simmetrik translokatsiyalar ayrim o’simliklar uchun normal holat hisoblanib, odamlarda esa og’ir kasalliklaga olib keladi. Masalan, 15-xromosomaning ma’lum bir qismi 21 xromosomaga o’tishi Daun sindromini keltirib chiqaradi.