Ozbekiston respublikasi oliy va orta maxsus talim vazirligi buxoro davlat universiteti



Download 229,3 Kb.
Sana29.08.2021
Hajmi229,3 Kb.
#159170
Bog'liq
Zamonaviy tilshunoslik mustaqil ishi


OZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA ORTA MAXSUS TALIM VAZIRLIGI

BUXORO DAVLAT UNIVERSITETI

Tuzuvchi:

Amirqulova Shahribonu

(Boshlangich talim fakulteti 9-2BTUS-20 guruh talabasi)

2020-2021-oquv yili.

Mavzu: Omonimiya, sinonimiya,antonimiya, konversiya, semantik maydon.

ADD YOUR TITLE HERE

Reja:


1. Omonimiya va sinonimiya haqida ma'lumot.

2. Antonimiya va konversiya.

3. Semantik maydon nima?

Omonimlar

Omonimlar yunoncha homos-bir xil, onoma-nom so‘zlaridan olingan bo‘lib,

talaffuzi va yozilishi bir xil, ammo alohida ma’nolarga ega bo‘lgan so‘zlardir.

Bunday so‘zlar leksik omonimlar deyiladi. Omonimlarni vujudgaga keltiruvchi

hodisalar turlicha bo‘lib, ularning asosiylari qo‘yidagilardir:

1. O‘z qatlamga mansub bo‘lgan ba’zi so‘zlar tarixan fonetik tuzilishi har xil

bo‘lsa ham talaffuzda shakldoshlik kasb etishi asosida omonimlarga

aylanadi

2. Ko‘p ma’noli so‘zlar o‘rtasidagi ma’no bog‘lanishning uzilishi, zaiflashishi

asosida ham omonimlar shakllanadi.

3. Umumturkiy yoki asl o‘zbekcha so‘zlar o‘zga tillardan so‘z o‘zlashtirish

asosida ham shakldoshlikka ega bo‘lib qolishi mumkin.

4. Ma’lum bir so‘zning o‘zak-negizidan qo‘shimchalar orqali yangi so‘zlar

yasalishi natijasida shakldosh so‘zlar hosil bo‘ladi.

So‘zlar aytilishi, yozilishi va ma’nosi jihatidan turlicha guruhlarga birlashishi qonuniy sanaladi. SHulardan biri omonimiya (shakldoshlik) hodisasidir.

Lug’aviy omonimiya lug’aviy birliklarning ifoda planida o‘zaro bir-biriga teng kelishi sanaladi.Leksik omonimiya hodisasini keltirib chiqaruvchi sabablar sifatida quyidagilarni ko‘rsatish mumkin.

1. Ko‘p ma’noli so‘zning ayrim ma’nolari o‘rtasidagi aloqadorlik yo‘qolib, ular shakldosh so‘zlarga aylanib qolishi mumkin. Masalan: dam, tepki, suzmoq kabi.

2. Boshqa tillardan kirgan so‘zlar o‘zbek tilidagi so‘zga o‘xshash bo‘lib qolishi kuzatiladi. Masalan: bog’ (o‘zbekcha: tugilgan narsa, to‘plash)—bog’ (tojikcha: mevali daraxtlar o‘sgan joy), chor (tojikcha -o‘zbekcha: to‘rt) — chor (tsar) Rossiyasi kabi.

3. Substantivatsiya (otlashish), ad’ektivatsiya (sifatlashish) va adverbializatsiya (ravishlashish) hodisalari, ya’ni konversiya yordamida ham omonimlar hosil qilinadi.

Ma’nodoshlik (sinonimiya) hodisasi o‘zbek tilida atroflicha o‘rganilgan til birliklaridan biri sanaladi.

Sinonimiya so‘zi aslida grekcha synonima so‘zidan olingan bo‘lib, bir xil ma’nodagi nom degan tushunchani beradi.

Lug’aviy sinonimiya ham uch turga bo‘lish mumkin.

a) leksik sinonimiya—tub ma’nosiga ko‘ra bir-biriga ma’nodosh bo‘lgan so‘zlar: asta, sekin, ohista;

b) frazeologik sinonimlar –turg’un birikma holatidagi ma’nodosh so‘zlar: ikki oyog’ini qo‘lga olib, o‘pkasini qo‘liga olib, it quvgan soqovdek;

v) leksik — frazeologik sinonimlar—leksema—frazema tipidagi ma’nodosh so‘zlar: xursand- og’zi quloqda, jim—og’ziga mush tishlaganday kabi.

Antonimiya hodisasi so'zning polisemiyasi bilan chambarchas bog'liqdir.

So'zning har bir ma'nosi o'ziga xos antonimlarga ega bo'lishi mumkin.

Shunday qilib, so'z yangi turli ma'nolarda turli xil antonimik juftliklarga ega bo'ladi: yangishamol - jirkanchshamol, yanginon - eskirgannon, yangi ko'ylak - iflos ko'ylak.

Tilshunoslikda konversiya, so'zlarni shakllantirish usuli, poydevorni boshqa inflatsiya paradigmasiga o'tish orqali yangi so'zni shakllantirish;

Semantik maydon -ba'zi bir mushtaraklikni birlashtirgan til birliklari to'plami (ajralmas) semantik atribut; boshqacha qilib aytganda, qiymatning umumiy bo'lmagan trivial tarkibiy qismiga ega bo'lish.

Dastlab, bunday leksik birliklarning roli leksik darajadagi birliklar - so'zlar deb hisoblangan; Keyinchalik lingvistik yozuvlarda semantik sohalarning tavsiflari, shu jumladan iboralar va jumlalar paydo bo'ldi.

Semantik sohaning klassik namunalaridan biri bu ranglar qatori bir nechta ranglar seriyasidan iborat ( qizil– pushti – pushti rang – malina; ko'k – ko'k – mavimsi –firuza va hokazo): bu erda umumiy semantik tarkibiy qism - "rang".

Semantik maydon quyidagi asosiy xususiyatlarga ega.

1. Semantik maydon ona tili uchun sezgir va u uchun psixologik voqelikka ega.

2. Semantik maydon avtonom bo'lib, tilning mustaqil quyi tizimi sifatida ajralib turishi mumkin.

3. Semantik maydonning birliklari turli tizimli semantik munosabatlar bilan bog'langan.

4. Har bir semantik maydon tilning boshqa semantik sohalari bilan bog'liq va ular bilan birgalikda til tizimini tashkil qiladi.



Semantik maydon - umumiy (invariant) ma'no bilan birlashtirilgan leksik birliklar to'plamining ierarxik tuzilishi hamdir.

E'tiboringiz uchun rahmat!
Download 229,3 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish