O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti

to‘rtinchisi,  bolaning  ham  jismoniy,  ham  ma’naviy  chiniqishida  muhim  ahamiyat 
kasb etishi to‘g‘ri ilg‘angan. 

---

36 
 
Alla, odatda, bolaning emizikli davrida – to 3 yoshini to‘ldirgunigacha aytiladi. 
Bolalarning  shu  yoshi  bilan  bog‘lanishi  qat’iy  bo‘lib,  beshik  qo‘shig‘i  sifatida 
tavsiflanishiga yo‘l ochgan. Allani ona suti bilan bog‘lab “sutda qorilgan va mehrga 
yo‘g‘rilgan qo‘shiq”  tarzida muqaddaslashtirish sababi shunda 
Alla  faqat  kuylanadi.  Uni  shunchaki  aytish,  yo  deklomatsiya  qilish  mumkin 
emas. Monoton ohang o‘zbek allalari uchun mushtarak xususiyatdir. Odatda, alla 
kuyi bilangina bolaga orom bag‘ishlaydi, uni elitadi. Bola uchun uning so‘zi emas, 
balki  kuyi  muhim.  Chunki  u  hali  so‘zni  anglamaydi.  Alladagi  so‘zlar  ona  uchun 
muhim:  ular  ona  qalbining  nidolari.  Allaning  bir  maromdagi  tebranishga  mos 
mayin ohangi bola ma’naviy ehtiyojining dastlabki qondirgichi sifatida xizmat eta 
boshlaydi.  Zero,  tadqiqot  va  kuzatishlarning  tasdiqlashicha,  chaqaloq  tug‘ilgach, 
uchinchi  kundan  e’tiboran  kuy  va  ovozni  idrok  eta  boshlaydi.  Birinchi 
oydaligidayoq  musiqiy  idrokni  –  ritm  va  ohangni  idrok  eta  olishini  namoyon  qila 
boshlaydi. 
Binobarin,  so‘z,  ohang  va  harakat  birligi,  aniqrog‘i,  shu  uzvlarning  o‘zaro 
mantiqiy aloqadorligi tufayli allalarning kompozitsion butunligi yuzaga keladi. 
Allalarda  to‘rtlik  band  tuzilishi  yetakchi  bo‘lsa-da,  uchlik,  beshlik,  oltilik, 
ettilik  va  sakkizlik  tarzida  bir  butun  tugallangan  allalar  ham,  shuningdek,  shu 
xildagi  band  asosida  to‘qilgan  namunalar  ham  ancha.  Jumladan,  Qashqadaryo, 
Surxondaryo  vohalaridagi  allalarning  aksariyati,  asosan,  to‘rtlik,  beshlik  va 
sakkizlik  shaklida  bo‘lsa,  Buxoro,  Samarqand,  Xorazm,  Toshkent  va  Farg‘ona 
vodiysida hajman bir necha to‘rtlik, yo beshlikdan iborat voqeaband, yo lirik allalar 
salmog‘i  baland.  Bunday 
strofik 
xilma-xillik  onalarning  alla  kuylayotgan 
vaziyatdagi  kayfiyatining  natijasi  bo‘lib,  allada  kuylanishi  kutilgan  g‘oyaviy 
niyatning  salmog‘iga,  ko‘tarinkiligiga,  yo‘nalishiga  bog‘liq.  O‘zbek  allalarida 
shunday bir ichki mantiq borki, u qaysidir bir ishorada harakat, ohang va mazmun 
birligini ta’minlab turadi. 
Onalar  o‘zlari  xush yoki  noxushliklaridan  qat’iy  nazar  farzandlariga  hamisha 
mehribonlik bilan kuylaydilar: farzandlarini erkalata turib uyqu chaqirganlarida eng 
nafis  ranglarni  tanlashga,  shu  ranglarni  g‘oyat  nazokat  bilan  ishlatishga    e’tibor 
beradilar.  Bolalari  tabiatini  toblantirishda  doimo  tiniqlik  va  quvnoqlikka  aloqador 
tuyg‘ularni  teran  ifodalashga  xizmat  qiluvchi  poetik  obrazlarga,  sifatlash  va 
o‘xshatishlarga  murojaat  qiladilar,  shu  maqsadda  qo‘zichoq,  qo‘chqor,  olqor,