O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti



Download 7,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet156/190
Sana16.07.2021
Hajmi7,84 Mb.
#120887
1   ...   152   153   154   155   156   157   158   159   ...   190
Bog'liq
bolalar adabiyoti

    Aka-uka  Yakob  (1785-1863),Vilgelm  (1786-1859)  Grimmlar  ikki  yuz 
yildan  ko‘proq  vaqt  ilgari  Xanau  shaharchasida,  hurmatli  byurgaerlar  oilasida  (bu 
nasldan  ko‘pgina  taniqli  huquqshunoslar  va  ruhoniylar  yetishib  chiqqan)  Filipp 


297 
 
Vilgelm  Grimm  va  uning  ayoli  Doroteyalar  nikohidan  dunyoga  keldi.  Tez  orada 
butun  oila-o‘rmonli  tog‘lar  bilan  o‘ralgan,  tinch  osuda  shaharcha  –Shtaynauga 
ko‘chib o‘tishdi. 
Oila  kattagina  edi:  besh  bola  va  Lotti  ismli  kichik  qizaloq.  Bu  oilada  barcha 
g‘ayritabiiy  ravishda  mehnatsevar  edi.Va  barcha  bir-birini  sevar,  hurmat  qilardi. 
Lekin ular  orasida bir  yosh  farq bilan  Yakob va  Vilgelm  o‘zgacha  mehr bilan  bir-
biriga  bog‘langan  edilar.  Yoshlik  chog‘laridanoq  –  aka-uka  Grimmlar  juftligi 
tug‘ilgan  edi.  Taqdir  ularga  uzoq  hayotni  o‘lchab  bergan  edi.  Va  ular  o‘zlarining 
keksalik  chog‘larigacha  bu  mustahkam  bog‘liqlik  hamda  mehr-oqibatni  tark 
etishmadi. 
Yakob  11  yoshga  to‘lganda  ular  otalaridan  ajrab  qolishdi.  Bola  oila  boshlig‘i 
bo‘lib  qoldi.  U  otasi  tobuti  oldida  bolalarcha  to‘xtamay  yig‘lar,  ammo  umuman 
kattalarcha  hamda  qat’iylik  va  iroda  bilan  endi  kichik  ukalarining,  mitti  qizaloq 
Lottining,  g‘amdan  gavdasi  bukilgan  bechora  onasining  eng  katta  g‘amxo‘ri, 
tayanchi o‘zi ekanligini anglagan edi. 
Keyin  Kasselda  gimnaziyada  o‘qidi.  Belgilangan  sakkiz  yil  o‘rniga  – 
tig‘izlashtirilgan to‘rt yil ichida aka-ukalar o‘qishni bitirib, Marburg universitetiga 
o‘qishga  kirishadi.Universitetda  ular  qadimgi  olmon  she’riyati,  runalari  bilan 
qiziqib, shu qiziqishlarini umrlarining oxirigacha olib borishdi. 
Universitetni  tugatgach,  Grimmlar  Kasselga  qaytishadi.Va  shu  yerda  katta 
bo‘ron  boshlandi:  Napoleon  armiyasi  Olmoniyaga  bostirib  kirdi.  Fransuz 
hukmronligi  –  begona  odamlar,  begona  urf-odatlar,  shaharning  harbir  burchagidan 
eshitilib  turgan  begona  so‘zlashuv  Olmoniyaga,  uning  tiliga,  urf-odatlariga, 
tabiatiga,  adabiyotiga  mehr  qo‘ygan  o‘spirinlarni  qattiq  iztirobga  solardi.  O‘z 
xalqining  tushgan  ruhiyatini  ko‘tarish,  yurakni  ezadigan  sukunatga  chek  qo‘yish 
ilinji yosh olimlarni nemis xalqi tarixi va adabiyotiga bo‘lgan qiziqishlarini yanada 
orttirdi.  Aka-uka  Grimmlar  vaqtlarini  kutubxonalarda  noyob  qadimgi  olmon 
manuskriptlarini  (qo‘lyozmalarni),  masalan,  nemis  adabiyotining  birinchi 
yodgorligi  “Xildebran  haqida  qo‘shiq”  asarini  o‘rganib,  qadimgi  nemis  she’riyati 
to‘plamlarini  chop  etishdi.  Bu  bilan  ular  xalq  yuragining  tubida  mudrab  yotgan 
qadimgi  hikmatlarni  qayta  tiklash  maqsadlarini  amalga  oshirishdi.  Ammo  bular 
faqat yozma manbalar bilan bog‘liq edi. Ularni esa yana yiroqroq   manzillar – xalq 
qalbining tubi, zamonlarning eng qadimi qiziqtirayotgan edi. Va ular shu niyat bilan 
folklorga murojaat qilishdi. Aka-uka Grimmlar o‘zlarining harakatdagi faoliyatlari – 
ertaklar to‘plash bilan mashg‘ul bo‘ldilar. 
Birinchi  mustaqil  topilmalar  1807-yilga  taalluqli  bo‘lib,  ular  Kasseldagi  ikki 
oila: Vildlar va Xassenpfluglar bilan bog‘liq. “Boshmaldoq – bola”, “Aqlli Gretel”, 
“Navqiron  Pahlavon”,  “Oq  kabutar”,  “Mushuk  va  sichqonning  do‘stligi”,  “It  va 
chumchuq” kabi ertaklar Vildlar va Xassenpfluglar oilasi a’zolaridan yozib olingan 
to‘plamlar  sirasiga  kiradi.  To‘plamlarning  jamlanishida  o‘zining  katta  hissasini 
qo‘shgan  dorifurush  Vildning  beshinchi  qizi  Ganriett  Doroteya  Vild,  keyinchalik 
Vilgelmning  turmush  o‘rtog‘i  (Yakob  umrining  oxirigacha  ham  uylanmagan) 
haqida albatta aytib o‘tish joiz. Doroteya aka-uka Grimmlarga “Ganzel va Gritel”, 
“Yerto‘la  bekasi”,  “Kuylaydigan  danakcha”  kabi  ertaklarni  taqdim  etdi. 


298 
 
Askarlarning 
achinarli, 
nochor-kambag‘allikdagi 
hayotlari, 
kamsitilgan 
shaxsiyatlari  haqida  so‘zlab  beruvchi  Grimmlarning  qayg‘uli  ertaklari  qariya 
Krauze bayonidan yozib olingan. 
“Bolalar  va  oilaviy  ertaklar”  kitobiga  Grimmlar  ukasi  Lyudovik  tomonidan 
illyustratsiyalar  chizilgan.  U  20-dekabrda  –  Rojdestvo  bayrami  arafasida 
kitobxonlar qo‘liga tegdi va eng katta sovg‘a bo‘ldi. To‘plamning shon-shuhratiaka-
uka  Grimmlargauning  ikkinchi  qismini  ham  to‘plab,  chop  ettirishga  ruhlantirdi. 
Ikkinchi  kitob  nashrdan  chiqqach,  Grimmlar  qo‘lida  yana  anchagina  ertaklar 
yig‘ilib qoldi va ular uchinchi kitobni bosmadan chiqarishni taxmin qilishdi, ammo 
keyinchalik  o‘zlarining  fikrlaridan  qaytib,  ikkinchi  qismning  keyingi  nashrida 
yig‘ilib  qolgan  ertaklarni  qo‘shib  chop  etishni  ma’qul  topadilar.  Nihoyat,  1812- 
yilda  Grimmlar  tomonidan  yaratilgan  ertaklarning  birinchi  jildi,    1815-yilda 
ikkinchi jildi, 1822-yilda esa har ikkala jildni umumlashtiruvchi uchinchi jildi e’lon 
qilingan. Grimmlar bisotida jami 200 dan ortiq ertak mavjud edi. Shu o‘rinda savol 
tug‘ilishi  tabiiy:  xo‘sh,  aka-uka  Grimmlarning  ertaklari  –  bu  haqiqiy  ijodiy 
asarlarmi  yoki  xalq  og‘zaki  ijodining  shunchaki  bayoni  –  yozma  ko‘chirmasimi? 
Darhaqiqat,  aka-ukalar,  ayniqsa,  Yakob  ertaklarni  o‘z  aslicha,  xalqchil  bo‘lib 
qolishining  tarafdori  bo‘lgan;  shunga  ko‘ra,  ularni  qayta  bayon  etilishida  tuzatish 
kiritmaslik,  zamonaviy  ko‘rinishda  tabdil  etmaslik,  yoki  ijodkor  didi  bilan 
yo‘g‘rilmagan  bo‘lsin,  degan  fikrida  qat’iy  turgan.  Vilgelm  esa  olimdan  ko‘ra, 
ko‘proq  shoir  tabiatligi  uchun  ertaklarga  badiiy  sayqal  berish  tarafdori  bo‘lgan. 
Shubhasiz,  bunday  ikki  xilda  fikr  yuritish  foydadan  xoli  bo‘lmagan.  Natijada, 
Grimmlar  ertaklari  o‘zlarining  xalqchilligini  yo‘qotmagan  holda  muallif  she’riy 
uslubining  birligini  saqlab  qolgan.  Shu  tariqa,  aka-uka  Grimmlar  ertaklari  hali-
hanuz  dunyo  kezmoqda  va  jahon  bolalarining  maroq  bilan  o‘qiydigan  asarlari 
turkumiga  kiradi.  Jumladan,  Grimmlarni  dunyoga  mashhur  bo‘lgan  “Zolushka”, 
“Qor  qiz”  ertaklarining  qahramonlari  hammadan  turtki  yeydigan,  so‘kish 
eshitadigan  va  eng  past  holda  qiyin  yumushlarni  bajaradigan  qizlar  bo‘lib,  ertak 
davomida  o‘zlarining  halol  mehnatlari,  oqko‘ngilliklari  tufayli  baxtli  bo‘ladilar. 
Xususan,  “Yalqov  Geys”,  “Gansning  baxti”,  “Botir  tikuvchi”,  “Yosh  pahlavon”, 
“Bremen  musiqachilari”  kabi  ertaklari  o‘zbek  bolalar  kitobxonlarining  mulkiga  
ham  aylana  oldi.  Grimmlar  ertagining  umumahamiyati  shundaki,  ularning 
qahramonlari har qanday og‘ir, qaltis vaziyatlarda ham o‘zlariga chora topa oladi, 
tadbir  izlaydi.  “Tulki  bilan  g‘ozlar”  ertagi  shu  jihatdan  ahamiyatli.  Unda  hiyla  va 
makr ishlatishga usta tulki obraziga tadbirkor  g‘ozlar timsoli qarshi qo‘yiladi. 
Tulki o‘tloqda yurgan g‘ozlarni yemoqchi bo‘ladi. Ular o‘limlari oldidan bitta 
qo‘shiq  aytib,  so‘ngra  tulkiga  yem  bo‘lishlarini  so‘raydi.  Ammo  uzundan  uzoq 
“g‘a-g‘a”lari tulkini zeriktiradi, uning tinka-madorini quritadi, axiyri g‘oz-o‘ljadan 
voz kechishga majbur bo‘ladi. 
Bundan  tashqari,  aka-ukalar  “Nemis  grammatikasi”ni,  keyinchalik  nemis 
mifologiyasi  maktabiga  asos  bo‘lgan  –  “Nemis  mifologiyasi”ni  chop  etishadi. 
Umrlarining  so‘nggida  aka-uka  Grimmlar  Berlin  universitetida  ma’ruzalar 
o‘qiydilar  hamda  nemis  tili  lug‘atini  tuzish  ustida  ishlaydilar.  Ikki  buyuk  olim, 
tilshunos, adabiyotshunos, buyuk ertakchilar yashab o‘tgan Kassel shahrida muzey 


299 
 
tashkil  qilinib,  ularning  shaxsiy  buyumlari,  dunyoda  yuzdan  ortiq  tillarga  tarjima 
qilingan  kitoblarining  nusxalari,  ukalari  Lyudvigning  san’at  asarlari  ehtiyotkorona 
saqlanib kelinmoqda. 
1697-yilda  Fransiyada  “Mening  onajonim  Gusinaning  ertaklari”  deb 
nomlangan  kitob  nashrdan  chiqdi.  Aslida  ertakni  o‘sha  davrdagi  mashhur  shoir, 
fransuz  akademiyasining  a’zosi 

Download 7,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   152   153   154   155   156   157   158   159   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish