O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat univеrsitеti



Download 7,84 Mb.
Pdf ko'rish
bet65/190
Sana16.07.2021
Hajmi7,84 Mb.
#120887
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   190
Bog'liq
bolalar adabiyoti

Ming boshi, qirq ergashi bor, yona sakkiz navkari. 
Holga kelmas, butni taqmas, barchasi jallodvash, 
To‘rti chorlab, o‘nu ellik, menga yuzlandi bari. 
Birining qo‘lida uch yuz xanjar-u  to‘rt yuz pichoq, 
O‘nining og‘zida buldur: “Pora qil!”– deb gaplari. 
“Abjad”– harflar yig‘masi hosilasi, arab alifbosida an’anaga ko‘ra har bir harf 
bir  raqam  (son)  qiymatiga  ega.  Yuqoridagi  chistonning  yechimi:  “g‘am  haddin 
oshti!”  iborasini  beradi.  Shoira  bu  iborani  chistonda  aks  ettirib,  o‘zi  yashagan 
ijtimoiy  muhitdan  noroziligini  yorqin  ifoda  etgan,  ayni  choqda,  o‘z  shogirdlariga 
ijtimoiy  tengsizlikdan  saboq  berib,  ular  ongini  uyg‘otishni,  ijtimoiy-siyosiy 
dunyoqarashlarini shakllantirishni ko‘zlagan. 
Shoirning “qalam”, “qog‘oz”, “kamar”, “o‘qloq”, “dutor”, “sham”, “ko‘ylak”, 
“qaychi”  singari  predmetlar,  “uyqu”,  “yong‘oq”,  “makkajo‘xori”,  “daraxt”,  “qizil 
gul”,  “bog‘”,  “xok”  (tuproq),  “choy”,  “chakas”,  “kaklik”,  “ko‘z”,  “to‘y”,  “jon”, 


93 
 
“suv”,  “muhabbat”,  “tun”  va  “kun”ga  oid  chistonlari  ham  abjad  hisobi  asosida  
yechiladi: 
Bog‘ oralab bir gule ko‘rdim,  ajoyib nogahon, 
Yuz tani bor,   yettis hoxi, o‘n butoq bo‘lmish ayon. 
Yoprog‘i  o‘ttiz, yigirma bandi, o‘ttiz ildizi, 
Ey Falotun, tab’ olim, aylagaysen imtihon. 
Bu chistonning abjad hisobi bo‘yicha yechimi  “qizil gul” iborasini ifodalaydi. 
Shoira  bolalarda  o‘quv  qurollariga  havas  uyg‘otmoq  va  ularni  sarishta-
saranjom hamda ozoda tutmoqlarini ko‘zlab, “qalam” va “qog‘oz” haqida  shunday 
chistonlar yaratgan: 
Ul na qushdur: boshi yuzdir, qo‘lga olsang xosiyat, 
Oning o‘ttizdir qanoti, yurmagidur ofiyat, 
Poyi qirq,  abjad hisobi anda ermish  bandi bog‘. 
Banddin  aylang xalos ul qushni, qilmang qabziyat. 
Yoki: 
Ul na shahredur,  yigirma bob, bir bozori bor, 
Bulbuli mingdur, ajoyib yeti gulzori bor? 
Yona vasfi shahri  Rumdur, hindular  tutmish vatan, 
Tashna sursa, bog‘i abjaddin chiqqan anhori bor. 
Bundagi sonlar ifodalan harflar jamlanganda, “qog‘oz”  so‘zi kelib chiqadi. 
Uvaysiy  ellikka  yaqin  chiston  yaratgan,  shulardan  o‘n  sakkiztasi  shoiraning 
turli  to‘plamlari  va  ayrim  tadqiqotlarda  e’lon  qilingan.  Chistonlar  xilma-xil 
mavzularda  bo‘lib,  xalq  ijodiyotiga  xos  topishmoq  hodisasidan  ijodiy  ta’sirlanish 
samarasi  sifatida  yozilgan.  Shoira  bu  xizmati  bilan  XIX  asr  o‘zbek  mumtoz 
adabiyotining janriy arsenalini boyitdi. 
Anbar  Otinning  (1870-1915)  “Yakka  bayt”lari  ham  alifbe-manzumaning 
o‘ziga xos namunasidir. 
U  arab  harflari  ifodalagan  tovushlarni  idrok  etishni  qulaylashtirishni 
ko‘zlovchi  to‘rtlik,  oltilik,  sakkizlik  va  o‘nlik  shaklidagi  poetik  tizmalar  bo‘lib, 
qofiyalanuvchi  so‘zlarning  oxirgi  hijosida  muntazam  takrorlanib  kelishi  ritmik  bir 
butunlikni  ta’minlab  kelgan,  bunga  g‘oyaviy-axloqiy  ruhi  qo‘shilib,  asarning 
kompozitsion yaxlitligiga erishilgan. 
Odam ersang ma’ni bil dona-dona
Vatan erur senga ikkinchi ona 
So‘zlamasdan oldin so‘zingni sina 
Har bir so‘zdir umring ichinda sina . 
Shoira  birato‘la  odamiylikning  to‘rt  fazilatini  ta’kidlayotir:  birinchisi-
odamiylikning bosh  fazilati  bama’niligida,  farosatliligida. Aksincha,  bema’nilik  va 
farosatsizlik – odamiylikka  zid xislatdir. Ikkinchisi –  Vatanni ikkinchi ona o‘rnida 
idrok  etish,  uni  chin  dildan  sevish  muhofazasiga  fidoyi  bo‘lishga  shaylik  ham 
odamiylikning  ziynati.  Uchinchi  –  so‘zni  amalda  isbotlash  va  to‘rtinchi  –  so‘zda 
sobitlik,  bular  bari  bir-birini  to‘ldiruvchi  axloqiy  mezonlar  bo‘lib,  odamiylik 
tushunchasini  mohiyatan  ochishga  xizmat  qilgan.  Harfdan  harfga  o‘tgan  sayin, 
shoira odamiylikning  yangidan-yangi axloqiy jilolarini namoyish eta boradi. 


94 
 
“B”  tovushi  jilosidan  odam  adabiga  zeb  beruvchi  axloqiy  qarashini  shunday 
tovlantiradi: 
Ulg‘ayursan sanda bor  o‘lsa  adab
Ulg‘ayursan sanda yor  o‘lsa  adab
Odam ersang, tashqi surat  berma  zeb
Ona yurtingni hamisha  ayla  zeb
Shoira tashqi ko‘rkka oro berish odamiylikka kirmasligini, ichki go‘zallikning 
afzalligini,  Vatanni  obod  qilish  chinakam  insoniy  burchligini  shu  yo‘sinda 
ta’kidlayotir. “B” tovushi bahonasida shu g‘oyani umumjahoniy darajaga ko‘taradi. 
Dunyoda yaxshi nom qoldirish uchun yaxshi ishlar qilish zarurligini uqtiradi. 
Shu  tariqa,g‘oyaviy-badiiy  barkamol  alifbe-manzuma  namunasini  yaratib,  el 
farzandlarining tezroq xat-savod egallashlariga munosib hissa qo‘shgan. Binobarin, 
bunday  alifbe-manzumalar  XX  asrda  bolalar  she’riyatida  yuzaga  kelgan  alifbe 
she’rlar-abidsedariylar  uchun  an’anaviy  zamin  vazifasini  o‘taganligi  bilan  ham 
qimmatlidir. 
 
.

Download 7,84 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   61   62   63   64   65   66   67   68   ...   190




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish