O'zbekiston respublikasi oliy va o'rta maxsus ta'lim vazirligi buxoro davlat universiteti


Jurnal  sahifalarida  tarixiy yodgorliklar tarixi



Download 0,78 Mb.
Pdf ko'rish
bet5/6
Sana14.09.2019
Hajmi0,78 Mb.
#22137
1   2   3   4   5   6
Bog'liq
buxoro mavjlari jurnali sahifalarida ozbekiston tarixi masalalarining yoritilishi


Jurnal  sahifalarida  tarixiy yodgorliklar tarixi 

masalalarga oid maqolalar 

 

T/r  Maqola nomi 

 

Muallifi 

Jurnal soni 

1. 

Ahmad Donishning uyi qayerda 

S.Qurbonov  

2006 yil 4-son 

1- 6 betlar 

2. 

Islomiy unvon olgan qal`a 

H. Asadov  

2008 yil 2-son 

37-38 betlar 

3. 

Malaviy Sharif madrasasi 

A. Jumanazar  

2009 yil 1-son 

49-50 betlar 

4. 

Moziyning 

noyob 

gavhari 


(Mozori Sharif ) 

I.Muhsinov, 

M.Muhsinova  

2009 yil 2-son 

48 bet 

                                                           



To`ryev H. Buxoro  hukmdorlarning tashqi  saroylari//  ―Buxoro maxjlari‖.-Buxoro: 2014.- №1. –B.35

 


45 

5. 

Zavol bilmas qadriyat 

( I.Somoniy maqbarasi) 

X. Rahimov  

2010 yil 2-son 

34-35 betlar 



6. 

Arslon xon minorasi 

G`. Karimiy 

2010 yil 3-son 

24-28 betlar 

7. 

Shohi Zinda 

 A.Ibrohimov  

2010 yil 4-son 

11 betlar 

8. 

Nodir Devonbegi  

I.Muhsinov, 

M.Muhsinova 

2011 yil 3 44-

45 betlar 



9. 

Buxoro  tarixi  yoki  uning  yoshi 

xususida 

U. Rashidov 

2011 yil 3-son 

42-43 betlar 



10.  Yangibozor Toshmachiti tarixi 

Q. Jumayev  

2012 yil 1-son 

38-39 betlar 



11.  Ko`hna Buxoro Chorbog`lari 

R. Qilichev  

2014 yil 4-son 

52-53 betlar 



12.  Xo`ja Peshko` xonaqosi 

I. Muhsinov ,M. 

Muhsinova M 

2015 yil 4-son 

43-44 betlar 

 

Xulosa  o‘rnida  shuni  aytish    mumkinki    Buxoro    vohasi    tarixiy 



yodgorliklarga  juda  boy  vohalardan biridir. Uning boy tarixini o`rganish yo`lida 

ko`pgina  tadqiqot  olib  borilgan    bo`lsada,    vohasi    tarixi    qadim    o‘tmish  

zarvaraqlariga    borib    taqalganligi,  haliyam  o`z  yechimini  topmagan    masalalar 

juda  ko`pligini  ta‘kidlashimiz  mumkin.  Voha  tarixini  o‘rganish  va  kelajak  avlod 

vakillariga o‘rgatib borish  tarixiy  taraqqiyotning  muhim  shartidir.  

 Shu  o‘rinda  ―Buxoro  mavjlari‖  jurnali  sahifalarida  davrning  ijtimoiy-

iqtisodiy,  siyosiy  masalalari  bilan  bir  qatorda,    tarixiy  yodgorliklarga    oid  

ma‘lumotlar ham keltirilgan bo‘lib,  biz yuqorigi ushbu  yo‘nalishdagi  maqolalarni 

ayrimlarini  tahlil  qildik.  Ushbu  maqolalar  O`zbekiston  tarixi  xususan,  Buxoro  

vohasining  tarixini  o‘rganib  kelajak  avlodga  yetkazishda  o‘z  davrining  asosiy 

manbalaridan biri bo‘lib xizmat qila oladi. 


46 

2.2 “Buxoro  mavjlari”  jurnali sahifalarida etnografik masalalarining 

yoritilishi 

  Dunyoda  har  qanday  xalq  bordirki,  uning  o‘z  o‘tmishi,  o‘z  tarixi  mavjud.  

Xalqimizning    tarixni  o‘rganish,  turmush    tarzi    bilan    tanishish,    an`anaviy  

hunarmanchilik,   urf-odat va an‘nalarni tadqiqot etishda jonbozlik ko‘rsatayotgan 

etnograf  tarixchilarning  eng  asosiy  vazifalaridir  biridir.    Biz  ana  shu  tarixchi 

olimlarimiz  qilgan ilmiy tadqiqot ishlarining qanchalik ahamiyatga ega ekanligini 

―Buxoro mavjlari‖  jurnali sahifalarida chop etilgan  etnografik tadqiqotlar orqali 

o‘rganishni maqsad qilidik. 

XX  asr    boshlarida    siyosiy-  iqtisodiy    bo`xronlarga    qaramay,    Buxoroda  

asrlar    davomida    shakllanib,    sayqal    topgan      xalq    amaliy    san`ati    yashashni  

davom    ettirdi.    Uning    boy    va    xilma-xil    turlari      hamda    shakllari  orasida  

Buxoro      naqqoshligi    va    miniatyurasini      alohida      ta`kidlash    mumkin.    Bu  

hunarni    yangi    yuz    yillikga    opichlab    olib    chiqqan    serqirra    xalq    ustalari   

Nabijon  Hafizov  va  Sadriddin  Pochchayevlar  ekanligi  barchamizga  ma`lum. 

 

Mana   shunday    xalq    amaliy    san`atda    o`zini    ko`rsata   olgan      Sadriddin  



Pochchayev    haqida    maqola    yozgan    Q.Jumayev      quyidagilarni    keltiradi: 

―Sadriddin   Pochchayev    Buxoro  amiri  Abdulahadxon  (1885- 1910)  hamda  

Mir  Sayid  Olimxon  (1911-1920)   hukumronligi davrida   saroy  zavgari   sifatida  

Arkoni    davlatdagi      maxsus        saroy      hunarmandlari      shug‘ullanadigan  joyda  

faoliyat   ko`rsatadi.  Bu  yerda  ko`plab  ustalar   qatori    mohir  zargar  Sadriddin  

Pochchayev   ham  zargarlik   zebi-  ziynatlari  va  saroy  buyumlarini   yasaydi,  

maxsus    yerto`lada    kumush    va    oltindan    Buxoro    tangalarini    zarb    qilishda  

ishtirok    etadi.    1920-1924    yillarda    tashkil    etilgan    hunarmandlar    shirkatida   

faolyat   ko`rsatadi.  Yangi  shakldagi  predmetlar  sigaret quttichasi,  tamakidon,  

sandiqcha    va    boshqa    turli    xil    buyumlar    yasaydi.    Ammo    qimmatbaho  

metallar:  oltin,  kumush va  toshlar  musodara  qilinib,  davlat  ixtiyoriga  o`tgach,   

zargarlar  taqib  ostiga  olingach,  Sadriddin  Pochchayev  o`zi  uchun  yangi  hunar 

-    miniatyuralar    chizishga    kirishadi.    Musavvir    bu    sohada    ham    sezilarli  


47 

yutuqlarga  erishadi.  Sadriddin  Pochchayevning  miniatyurachi  usta  sifatida  ilk  

ishi    Buxoro    so`nggi    amirining    buyurtmasi,    hind    traktati  ―Lazzatil    niso‖   

qo`lyozmasiga      ishlangan    illiyustratsiya-miniatyuralari    hisoblanadi.    50    dan  

ortiq  miniatyuradan  iborat  bu  qo`lyozma  Buxoro   davlat  badiiy   me`morchilik  

muzey  qo`riqxonasi  fondida  saqlanmoqda

7574

.   


XIX-XX  asr    boshlaridagi    o`zbek      miniatyurasining      so`nggi        vakili  

hisoblangan  Sadriddin    Pochchayevning    28  dona    alohida    qog`ozga    chizilgan  

miniatyura    asarlari    Buxorodagi    Kamoliddin    Behzod    nomidagi    ―  San`at  

muzeyi‖da  saqlanmoqda.   

 Olim ushbu  miniatyuralarni  4  guruhga  bo`lish  mumkin ta‘kidlab o‘tadi. 

1.Me`moriy    yodgorliklar    tasviri.  2.  Alisher    Navoiy    hayoti    va      ijodiga  



bag`ishlangan miniatyuralar. 3.Qo`lyozma  kitoblarga  ishlangan  miniatyuralar . 

4.  Zamonaviy    mavzuda  chizilgan    miniatyuralar.    Sadriddin   Pochchayev    1920-

1930  yillarda  chizgan  ushbu   miniatyuralarning  birinchilari  Eron  va  Hindiston  

miniatyuralaridan  nusxa  ko`chirib  yaratilganligidir.  ―Tusdagi maqbara‖1925 y, 

―Eron  arxitektura  yodgorliklari‖ 1925 y,  ― Varshava  me`moray  obidalari‖ 1926 

y, ― Turkiya  me`moriy  yodgorliklari‖, ―Turkiyadagi masjid ― 1927 y  va  ― Ka`ba 

masjidi―  1927  y    shular    jumlasidandir.    Maqoladi  ushbu    mashqlardan    keyin   

Sadriddin  Pochchayev  Buxoro  yodgorliklarini  naturadan  chizishga  jazm  qiladi 

ta‘kidlanadi.    Muallif    uning    ―Ismoil    Samoniy    maqbarasi‖    1929  y,  ―Chor  

Minor‖  1929  y  va    boshqa   kabilardan   tashqari    ijodkor    miniatyurachi    rassom  

kitob  miniatyurasiga  ham kirishib,  ―Lazzatil  niso  ―  illiyusturasidan  tashqari  u  

Abdurahmon  Jomiyning  ― Yusuf  va  Zulayho ―  dostoniga,  Alisher   Navoiyning  

―Farxod    va    Shirin‖        dostoniga  ,  ―To`tinoma‖    qo`lyozmasiga    miniatyuralar  

ishlagan,  an`anaviy    O`rta  Osiyo  kitob  miniatyurasini  XX  asrga  olib  o`tgan  

xassos    musavvir    sifatida    san`  at    tarixiga    kirdi.‖

76 75


  –  deb,    Sadriddin  

Pochchayevni  ulug`laydi.     Ushbu maqola  juda ham  qiziqarli  yozilganligi  va  

                                                           

74

 Jumayev  Q .Sadriddin Pochchayev // ―Buxoro  mavjlari‖. –Buxoro: 2005.-№3.-B.38. 



 

75

  Shu manba – B. 40 



 

48 

aniq    faktlar    bilan  boyitilganligini    hisobga    olgan    holda    Buxoro    miniatyurasi  

tarixidan  joy  oldi.  

Kitobat    san`atida    qolaversa,    manbalarni    ko`chirganda    xattotlik    san`ati  

muhim    rol    o`ynaydi.  Xattotlar    faoliyatlari    davomida    ya`ni    kitoblarni 

ko`chirganda,    maxsus    yozish    usullaridan    foydalanganlar.    Mana    shunday  

maxsus    yozuv  turlarini    o`z    maqolalari    orqali  ochib    berishni    maqsad    qilgan  

tadqiqotchimiz    H.Jo`rayevdir

76

.  Uning  birgina  :  ―Mashhur  xattotlar    xatlarining 



chiroyli va jozibador bo`lishi uchun arab harflarini  har  biriga oro berishda harakat 

qilganlar.  Arab  harfi  bilan  yoziladigan  36  xat  shakli  mavjud.    Bu    husnixatlar 

kaligrafiya nomi bilan shuhrat topgan. Ajdodlarimiz  tasarrufida  bo`lgan  o`lkada   

xususan,    Sharq  mamlakatlarida  ―Buxoro    xattotlik  maktabi‖,  ―Xorazm  xattotlik 

maktabi‖,‖Farg`ona(Qo`qon) xattotlik maktabi‖ ―Samarqand xattotlik maktabi‖ va 

―Toshkent  xattotlik    maktabi‖  kabi  bir  necha  yirik  sa`nat  markazlari  mavjud 

bo`lgan. Ularda husnixat sa`natining quyidagi uslublari mavjud: 

Ko’fiy xati  - al- xat-ul-ko‘fiy. Ko‘fa shahrida VII asrda ijod etilgani uchun 

―ko‘fiy‖ deyilgan. Qur‘on nusxasi dastlab ko‘fa harflarida ko‘chirilgan.Muhaqqaq 



xati-  klassik  oltilikka  kiruvchi  arab  yozuv  turlardan  biri,  bu  yozuv  turida 

harflarning  ko`proq  qismi  tekisdir.  Tikka  chiziqli  harflar  juda  uzun  yoziladi. 

O`ramlarning uchi ingichka bo`lib tugaydi.  Rayhoniy  xati  –  muhaqqaqdan  kelib 

chiqqan.  Muhaqqaq  va  Rayhoniy  xatlarining  ixtirochisi  Ibn  Bavvob  bo`lgan. 

Rayhoniy  chiroyli  yozuv  uslubi  bo`lib,  aylanma  shakli  harflar  ―suls‖  xatiga 

qaraganda yotiqroq, ―vov‖, ―re‖, ―mim‖ harflari cho`ziqroq yoziladi. 



Suls  –  bir  narsaning  uchdan  bir  hissasi  yoki  uchinchi  hissasi  demakdir. 

Mazkur  yozuv  ulubi  harflar  buramaning  to`g`ri  chiziq  qismiga  nisbatan  o`n  uch 

yoki  yigirma  oltini  tashkil  etadi.  Bu  yozuvda  ―alif‖,  ―dol‖  va  ―lom‖  harflari 

―gajakli‖  bo`ladi.  Boshlanishida  strelkaning  yarmiga  o`xshash  tugaydi.  To`rt  

bahrasi tekis, ikki bahrasi yumaloqdir. Riqo`  xati – harflar  bir-biriga  qurama qilib 

yoziladigan  yozuv turidir. Bu yozuv Turkiyada Usmoniylar xalifaligi davrida keng 

                                                           

76

 Jo`rayev H. Xattotlik va husnixat-ko`ngil oynasi//  ―Buxoro mavjlari‖.-Buxoro: 2012.- №2. –B.45



 

49 

iste‘molga bo‘lgan. Riqo‘ xati oddiy maktublarni tez bitishda qo‘llanilgan. Divoniy 



xati  –  devonxona,    daftardor,    kotiblarning    bir  turli  shikasta    xati.  Bu  yozuv 

―gajak‖ qilib yozilgani uchun ham o‘qilishi ancha mushkuldir 



Nasx  xati – xattotlar tomonidan keng qo‘llanilgani uchun ham shunday nom 

olgan. Nasxning  arab tilidagi  ma‘nosi  o‘chirish, bekor qilish bo‘lib, bu xat turi 

ijod  qilinishi  bilan  boshqa  xat  turlari  mansix  qilinib,  chetga  chiqarilgan.‖

77

 



izlanishlari    fikrimizning    yaqqol    dalilidir.  Inson  ko`nglining  nozik  nuqtalaridan 

toshib  chiqadigan  ko‘ngil  bitiklari  husnixatimizda  aks  etadi.  Uning  qachalik 

samimiy,  beg‘ubor,  ishonchli  bo‘lishi  o‘zimizga  bog‘liq.  Shu  bois 

farzandlarimizning husnixati chiroyli bo‘lishi  faqat o`qituvchilarning emas, balki 

ota-onalarning ham muhim vazifalari sirasiga kiradi. Maqola  so`nggida  keltirgan  

bu    fikrlaridan  muallifning    tarixni    hozirgi    zamon    bilan  bog`laganligini  

ko`rishimiz  mumkin. 

Qadimgi    svilizatsiya    o`choqlaridan    biri    bo`lgan    Buxoro    shahrida 

qachondan    boshlab    qog`oz  sanoati    vujudga    kelgan    degan    savolga    javob  

topishni  o`z  oldiga  maqsad  qilib qo`ygan tadqiqotchimiz R.Qilichev ―Buxoroda 



qog`oz    sanoati    tarixidan”  sarlavhasi    ostida    maqola    yozib,  quyidagicha  

ta`riflaydi :‖ Markaziy Osiyoda shu jumladan, Buxoro shahrida XIX asrda ancha 

rivoj topgan  hunar sohalaridan  biri qog`oz tayyorlash bo`lgan. Ammo biz ko`rgan 

manbalarda Buxoroda qachondan boshlab qog`oz tayyorlana boshlanganligi haqida 

biron  bir  ma`lumot  uchramaydi.  Faqat  V.Vyatkin  tadqiqotida  Buxoroda  qog`oz 

tayyorlash  1252-1253  yillar  oralig`ida  paydo  bo`lganligi  va  shoyi  qog`oz 

tayyorlanganligi 

haqida 


manbasida 

qayd 


qilingan. 

A.Semyonov 

va 

N.Sinyakovskiylarning qog`oz objuvozlar joylashgan manzil haqida   bir-biriga zid 



bo`lgan  ammo    juvozi  qog`ozi  degan  qishloq  haqiqatan  ham  bo`lganligi  haqidagi 

ma`lumotlarni  hisobga  olib,  tadqiq  qilish  jarayonida  shunday  xulosaga    keldikki 

ular so`z yuritayotgan qog`oz objuvozlar taxminan hozirgi Galaosiyo hududlarida 

joylashgan  edi.  Nega  deganda  hozirgi  Galaosiyo  Buxoro  amirligi  tuzumi  davrida  

                                                           

77

 Jo`rayev H. Xattotlik va husnixat-ko`ngil oynasi//  ―Buxoro mavjlari‖.-Buxoro: 2012.- №2. –B.46



 

50 

Vobkent    tumaniga  qarashli  bo`lgan  va  unga  Samarqand  darvozasi  orqali  chiqib 

borilgan.    1863-yilda  Markaziy  Osiyoning    ko`plab  shaharlarda  bo`lgan  mojar 

sayyohi  va  olimi    H.Vamberi  ―Buxoroda  tayyorlangan  yozuv  qog`ozlarining 

shuhrati  nafaqat  Turkistonga  balki  qo`shni  mamlakatlarda  ham  tarqalgandir.  Bu 

qog`ozlar  ipakdan  tayyorlangan  bo`lib,  silliqligi  va  yupqaligi  bilan  arab  yozuvi 

uchun juda qulaydir‖ deb yozib qoldirgan. Qog`oz tayyorlovchi usta – qog`ozrez , 

qog`ozni oharlovchi – muhrkash, paxta yurituvchi usta – paxtachoy,  qog`ozga oy 

qiluvchilar  ohorchi  qog`ozni  qurutish  uchun    devorga    yopishtiradigan,    usta  – 

qog`ozchaspon deb atalgan‖

78

 Ushbu tadqiqot  eng muhim va bugungi kunga qadar 



yetib  kelgan  mahalliy  hunarmanchilik  turi  tog‘risida  atroflicha  ma‘lumot  berishi 

bilan ahamiyatlidir. 

 O`rta  Osiyo    xalqlarni    sharqu-g`arbga  mashur    qilgan  gilam  boflik  san`ti  

haqidagi  B.Nasimov  maqolasi  ham  gilam  boflik    voha  hunarmandchiligidagi 

asosiy  yo‘nalishlardan  biri  bo‘lganligini      tasdiqlaydi

79

.    Muallif  gilam  boflik  



san`ati  qolaversa, uning  markazlari  hamda mashhurligi  to`g`risida  fikr  yuritib:  

―Qadimgi    antik    yozma    manbalarda    gilam  boflikka  oid    ma`lumotlar  saqlanib  

qolingan.  Xitoy    tarixiga    oid    adabiyotlarda    Markaziy    Osiyodan    (  Qoshg`ar,  

Xo`tan,  Qobul)  turli    xil    ashyolar    bilan    bir    qatorda  gilamlar    ham  olib 

kelinganligi    to`g`risida    xabarlar    uchraydi.    Markaziy  Osiyoning    aholi    zij  

joylashgan  ayrim  markazlarida    keng    yo`lga    qo`yilganligi  to`g`risida    ham  

ma`lumotlar  bor.  Xitoy    tarixida    iz  qoldirgan    Tan  sulolasi  (VII  asr  )  

hukumronligi  davriga  oid  tarixiy  manbalarda Naxshab  tumanida  aholi  ipak  va  

jundan    turli      rangdagi    gilamlar    to`qilganligi    to`g`risidagi    dalillar  mavjud,  

ayniqsa  Boshiri    gilamlari  (Boshir    gilamlari)    juda    mashhur  bo`lgan.    Arab    va  

fors  manbalarda  ayniqsa,  Tabariy,  Narshaxiy,  Maqdisiy  (VII-XI asr)  asarlarda  

O`rta    Osiyo,    Xuroson,    Shimoliy    Afg`oniston    xalqlari    gilam    bofligiga  oid  

ma`lumotlarni    uchratish    mumkin.  Bu    muarrixlarning    guvohlik    berishicha  

                                                           

78

 Qilichev  R. Buxoroda qog`oz  sanoati  tarixidan//  ―Buxoro  mavjlari‖.-Buxoro: 2010.- №4. –B. 26 



 

79

 Nasimov B. Qiz Gilam  deb  atashgan// ―Buxoro  mavjlari‖.-Buxoro: 2008.- №2. –B.50



 

51 

Buxoro va   Xorazmdan  ipak  yo`li  orqali qator  davlatlarga turli  xil  gilam  va  

gilam    bofligiga    oid  matolar    Robujo    va    tosh    shaharlarda    namoz    o`qishga  

mo`ljallangan gilam  va joy  namozlar  olib  ketilgan. X  asr boshlarida  yashagan 

buyuk    tarixnavis    ―Buxoro    tarixi‖    asarining  muallifi    Narshaxiyning      yozib  

qoldirishicha    Buxoroda  gilam    va    gilam  boflikka    oid      matolar    maxsus  

ustaxonalar,  do`konlarda    bo`lgan.    Imom    al-Buxoriy    zamonlarida  Buxoro  

shahristonining    sharqiy    tomonida    ―Bayt  ut-  tiros‖    rastasi  bo`lib,  unda  asosan 

gilam  to`qiydigan    ustalarning  do`konlari    joylashgan‖

80

.  Shuningdek    muallif 



sayyohlarning    estaliklariga    murojaat  qilib  :  ―  Mashhur  sayyoh      Klavixoning  

kundaliklarida    Sohibqiron    Amir    Temur    saroyidagi    ko`zni    qamashtiruvchi  

cho`g`day    gilamlar    to`g`risida    ko`pgina    ma`lumotlarni    uchratish    mumkin. 

O`rta  Osiyo    tarixi    bilan    qiziqqan    G`arbiy    Yevropalik    sayyoh    Jenkonson  

o`zining  ―O`zbeklar  hukumdori  Temur sulton  tomonidan  Mang`ishloqda  qabul  

qilinganligi  to`g`risida  quyidagilarni  yozadi ― Sulton qasrda ham emas,  shaharda  

ham  emas  cho`lda  yashar  edi‖ men  uning huzurida  bo`lganimda  u  qamishdan  

qilingan  kichkina  doira  uyda   o`tirardi . Uning  tashqi  tomoni  gilamlar  bilan 

o`ralgan  edi‖. Ma`lumki XVIII-XIX asrlarga kelib  chor  Rossiyasining    O`rta  

Osiyoga    qiziqishi    ortganligi    hammamizga    ma`lum.    Shu    davrlardagi    tarixiy  

manbalar, hisobotlar , o`zaro    yozishmalar, Buxoro    amirligi   Qozon   xonligidagi  

hududlarida,  yirik    tumanlarida    gilamboflikning      yaxshi    rivojlanganligi  

to`g`risida ko`plab  ma`lumotlar  uchraydi‖

81

      



Jurnal  sahifalarida  Buxoro    shahri    hunarmandchiligida    shogirdlikdan  

ustalik    darajasida    erishganligi  munosabati    bilan    shogird    tomonidan   

o`tkaziladigan    ―  Miyonbandi‖      yoki    ―Kamarbandi‖  -  belbog`lash    o`tkazilib  

turilgani  haqida  keksa  hunarmandlar  orqali  bilib  olamiz —deb,  o`z  maqolasini  

boshlagan  R.Qilichev.  Tadqiqotchi  ushbu    marosim    haqida    quyidagilarni 

ta‘kidlaydi. ―Shogird marosimni  o`tkazish  uchun  uyushma  oqsoqoli  huzuriga  

                                                           

80

 Nasimov B Qiz Gilam  deb  atashgan//  ―Buxoro  mavjlari‖.-Buxoro: 2008.- №2. –B.50



 

81

Shu maqola.–B.51.



 

52 

maslahatga    borgan.    Oqsoqol    shogirdning    moddiy    ahvolini    hisobga    olib,  

marosimni    qanday    tashkil    qilish,   kimlarni    taklif    qilish,   dasturxonni   qanday  

bezash  haqida  maslahat bergan.  Shundan  so`ng  o`z  ustoziga  boshidan  oyoq  

sarpo, bobo  va  oqsoqolga  chopon  xarid  qilib,  ularni  va uyushmaning  boshqa  

a‘zolarni    uyiga    taklif    qilgan.    Belgilangan    kunga    barcha    taklif    qilinganlar  

shogird      uyida    to`planib,  mahalla    imomi    boshchiligida    Fotixa    o`qilgandan  

so`ng ―Miyonbandi‖  marosimi  boshlangan.  Usta  shogirdini  davrani  o`rtasiga   

tik    turg`azib    qo`yib,    unga    qarab    ―takbir‖    aytgan,    shogird    esa    takrorlab  

turgan.  So`ng    usta    belbog`ni    olib,    shogirdning    beliga    bog`lagan  va    biron  

asbobni  qistirib  qo`ygan.  Va  ―Siz  usta  bo`ldiz  man  sizdan  roziman  omin ―- 

deb  fotixa      bergan  .  Shogird    o`z    navbatida    ustoziga    olgan    sarpolarni    unga  

taqdim    qilgan.  U    shundan    so`ng    oqsoqol    qo`liga    ikkita    kuydirlgan    nonni  

bergan va  u  nonlarni   har  birini  to`rtga  bo`lib, ―Arvohi pirga‖ deb  davraga  

o`tirganlarga    ulashgan  va    ular    bu    nonlarni    yeyishgan.    Uyushma    rahbari 

bo`lgan    Bobo    qo`lida  ―  Risola‖ni    ushlab    olib,  shogirdga    undagi    qonun- 

qoidalar    haqida    vaz    aytgan  va    shogirddan  ―Risola‖  dagi  talablarga    qat`iy  

bo`ysunishi    haqida    alohida    ta‘kidlab    o`tgan.    Shogird    o`z    navbatida  bu  

talablarga  qat`iy    amal    qilishga    so`z    bergan  va  Boboning    yelkasiga  chopon  

yopgan.  Shu  bilan  dasturxondagi  taomlar  iste`mol  qilinib  bo`lingandan  so`ng  

mahalla imomi  Qur`on  suralardan  o`qib,  dasturxonga  fotixa o`qigan. Shunday  

qilib  ―Miyonbandi  ―  marosimi  tugagan‖

82

.  R.Qilichev  agar    shogird    ―Pirzoda  ― 



yoki  ―Ustazoda‖  bo`lsa,  ya`ni  shu    hunar    pirining  avlodidan  bo`lsa,    u 

―Miyonbandi‖  marosimini    o`tkazishi    shart  bo`lmaganligi  bildiradi.    ―Pirzoda‖ 

yoki    ―Ustazoda‖  boshqa    shahar    yoki    qishloqdan  kelgan  bo`lsa,  u  ustalik  

darajasini  olish    va    uyushma  a`zoligiga  qabul    qilinishi  uchun  ―Miyonbandi‖  

marosimini  shart    bo`lgan.      Maqolani  tadqiq  etish  natijasi  ushbu  izlanish  

logografik    manbalarga    asoslangan   bo`lsada, hozirda   unut   bo`lib   ketilayotgan  

                                                           

82

 Qilichev R. Buxoro  hunarmandchiligining ― Miyonbandi‖ marosimi// ―Buxoro mavjlari‖.-Buxoro: 2004.- №3. –



B. 32

 


53 

qadriyat    va    marosimlarimizni    tiklashda    katta    ahamiyat    kasb    etadi.  Yana  

marosimlar  haqida  gap  ketar ekan, M.Qurbonova va G.Ostonovalar  marosimlar  

ichida    fayzli    va    muqaddas    hisoblangan  ―  Mavludxonlik‖  ya`ni  

payg`ambarimizning  tug`ilgan    kunlarini  nishonlash  marosimini  xususan,  ayollar  

o`rtasida    nishonlanishini    izohlab    quyidagilarni    aytib    o`tadilar:        ―Barcha 

mavjudod    va    maxluqotning  azolari,    ikki    dunyoning    xojasi,    Allohning    eng  

suyukli    habibi  –  payg`ambarimiz    Muhammad    Mustafo  (s.a.v.)    payg`ambarlik  

davrlarida xalqni  jaholat  va  qorong`ulik  zulmatidan  saodat  yo`liga boshladilar. 

Insonni        din  va    hidoyat    sari    da`vat    etish    uchun  bor    kuch  -g`ayratlarini  

sarfladilar.  Allohning   marhamti  bilan  ular  zot babarokot islom  dinini  omma  

o`rtasiga    yoyib,    ummatlariga    Qur`oni    Karim    va    Hadisi    Sharifni    yo`lchi  

yulduz    qilib    qo`ydilar.      Ana  shunday    zotni    muborak    tug`ilgan    kunlarni  

nishonlamoq,  ya`ni    mav`ludxonlik      ul    zoti    barokotga    yaqin    bo`lmoqlikning  

ulug`    sabablaridan    biridir.    Habiy  (s.a.v)    marhamat    qilib    aytadilar:    ―Kimki  

tug`ilgan    kunimni    ulug`lasa,    qiyomat    kuni  sharofatimga    olaman  va    mening  

mavludim    uchun    bir    tanga    sarf    qilsa,    go`yoki  bir  tilla    tog`ni    Alloh    taollo  

yo`lida    sarf    qilgan    kabi    bo`ladi.    Mualliflar  o‘z  fikrlarini  davom  ettirib 

―Qadimdan    diyorimiz    musulmonlari  orasida    ―Mavludi    Nabiy  ―  marosimini  

o`tkazish    an`ana    tusini    olgan    va    hozirga    qadar    davom    etib    kelmoqda.  

Bunday  marosimlarni    nafaqat    erkaklar,   balki    ayollar    orasida    o`tkazish    keng  

tus  olgan. Buxoro  vohasi  ayollarining  ushbu  marosimiga  bag`ishlangan yig`ini   

o`zgacha  bir  tarzda o`tadi. Bunday  o`tkazishga  maqsad  qilib qo`ygan  xonadon  

sohibi    payg`ambarimiz  (s.a.v.)    tug`ilgan    Rabiul    avval  oyining  bir  kunini  

mo`ljallab, marosimni  o`tkazishga bosh  bo`ladigan  otin,  qarindosh-urug`,  qo`ni-

qo`shni  va    beva  miskinlarni    uyga    taklif    etadi.    Yig`ilganlar    hurmati    uchun, 

qolaversa    xayr-ehson  uchun    baholi    qudrat    dasturxon  bezaydilar      30-40  ayol   

yig`ilgach otin ―Mavlud‘‘ni  boshlashdan  oldin xatmi  sag`ir , ya`ni  Qur`onning   

ba`zi    suralarini    tilovat    qiladi.    Uning    savobini    anbiyolar,  avliyolar    hamda   

o`tilganlar ruhiga   bag`ishlab,  Allohdan  yurt  tinchligi  va  xotirjamligi  hamda  



54 

yig`in  ishtirokchilari-yu ,  xonadon  sohibining  bu  fayzli  marosimi  uchun uning  

haqiga  douyi    xayrlar    tilaydi.  ―  Mavlud‖ni    o`qish  asnosida    payg`ambarimiz  

(s.a.v.)  ga  salovat    durudlar    bitilgan,  duolar  birin-ketin    o`qiladi. 

Payg`ambarimizning    ismlari    va    zikrlari    aytilganda    barcha    eshituvchilar  

o`rinlardan    turib,  salovat    aytib    turadilar,    otin  payg`ambarimizning  tug`ilish  

tarixlarini    so`zlab    beradi.    Shundan    so`ng,    otin    ul    zotning    xulq-atvorlari,  

qilgan  amallari  xususida so`zlab  beradi.  So`ng  otin  bilan   birga  ayollar turib,  

yoqimli  musiqiylik  bilan  ― Marhabo‖ larni  o`qishadi.  Bunda  forsiy  va  turkiy  

tilda      besh    banddan    iborat    har    bir  band    oxirida    takrorlanib    turiladigan    

misralar  o`qiladi.  ―  Marhabo‖ lar  aytilayotgan  paytda  marosim  uchun  maxsus  

tayyorlangan    ―Gulob‖  sepiladi.  ―  Gulob‖  sepishni    davradagilardan      bir    ayol  

zimmasiga  olib,    har      bir    ayolga    qarata    sepib    chiqadi.    Ayollar    esa    bu 

sachragan    gulobni    ust    boshlariga    yaxshiroq    surtadi.   Buning    ramziy  ma`nosi  

bor.  Payg`ambarimizdan  (s.a.v.) ning  muborak  badanlardan   chiqqan    terlari  

durdona    kabi    tiniqdir,  uning  xushbo`yligi  dunyoning    jami    musk-anbarlardan  

xushbo`yroq  bo`lgan.  Birov  bilan  qo`l  berib  so`rashsalar u  odamdan  boshqa  

kun    ham    payg`ambarimizning    hidlari    kelib    turgan    yoki    biror    uyga  kirib  

mehmon  bo`lsalar bu  uydan  u kishini  yoqimli   hidlari  anqib  turgan.   Shuning  

uchun    ham    marosim    ishtirokchilari    bu    amal    navbatini    sabrsizlik    bilan  

kutishadiki,  xuddi  o`zlari  payg`ambarimiz  (s.a.v.)  ning  hidlaridan  bahramand   

bo`lgandek    his    etishadi.      Yuqoridagi    zikr    etilgan  amallardan    so`ng    duoyi  

xayrlar    qilib  ,    oxiri    yana    Qur`on    tilovat  qilinadi    va    marosim    poyoniga  

yetadi.‖


83

  Maqola  muqaddas    marosimning    ko`pchilikka    nomalum    sahifalarni  

ochib    beradi    va    kelajak    yoshlarga    muqaddas    dinimiz    asoschisiga    bo`lgan  

amallarini  oshiradi. 

 Buxoroning guzarlari  haqida  maqola  yozgan  Ochil  Sirojov  XIX asr oxiri  

- XX asr  boshlarida  mavjud  bo`lgan  guzarlarning  soni, ahamiyati  va  alohida  

                                                           

83

 Qurbonova M. Ostonova G.Buxoro  ayollari  diniy   marosimida  ―Mavludxonlik‖//  ―Buxoro   mavjlari‖.-Buxoro: 



2007.- №4. –B.48

 


55 

jihatlarini    sanab    o`tadi.    Uning    birgina  ―  Shayx    Rangrez    kichik    tumani  

tarkibiga kirgan guzarlarga  oid ma`lumotlarni  keltirib  o`tiladi. Jumladan, Buxoro  

shahri    va    shahar  atrofidagi  hududlarning    savdo-aloqa    yo`lida    joylashganligi  

tufayli  boshqa  tumanlardan  ajralib  turgan.  Shayx  Rangrez  kichik  tumanida  18  

ta    guzar    bo`lgan.  Shayx    Rangrez    guzari    41  hovlidan  iborat    bo`lib,  aholisi  

asosan  tojik  tilida  so`zlashuvchilardan  tashkil  topgan.  Ular  kichik  savdo  va  

hunarmandchilik  bilan   shug`ullanganlar. Guzarda  yerga  ega  bo`lgan  kishilar   

ham    istiqomat    qilib,    ularning    yerlari    guzar    tashqarisida  bo`lgan.  Guzarda   

jome  masjidi  ham   bo`lgan.  Masjidda  guzar   bolalari  o`qitilgan.   Guzarning  

ikkinchi  nomi  Qavola  darvozasi  oldida  joylashganligi  bois,    shu  nom  bilan   

ham    yuritilgan.  Ushbu    nom    vaqf      hujjatlarda    ham    qayd    qilingan‖

84

.  


Shuningdek    muallif    1841  –  yilda      Buxoroga    kelgan    H.  Xanikov    XVIII  asr  

oxiri    hamda    XIX    asrning    birinchi    yarmida    Buxoroda  360    ta    guzar  

bo`lganligini  qayt etgan  va  tarixchi   olimi   O.Suxareva  esa  XX asr  boshlarida  

Buxoroda    220    dan    ortiq    guzar      bo`lganligini    ta`kidlaganligini    ham  o`z  

maqolasida    keltirib    o`tadi.    Maqolada    guzarlar    haqida  qiziqarli  malumotlar 

keltirilgan,    guzarlarning  vaqf    hujjatlaridagi  tavsilotiga  asoslanganligini  ham   

ko`rishimiz  mumkin.  

Buxoro    nafaqat    o`zining  osori    atiqalari,    balki    ma`naviy-  ma`rifiy 

qadriyatlari  bilan  ham  ajralib  turadi.    Jumladan  uning    musiqa  va    shashmaqom  

san`ati    ham    sharqu    g`arbda    alohida  e`tirof  va    ishonchga    sozovor    bo`lib  

kelayotgani    hech    kimga    sir    emas    albatta.    Jurnal  sahifalarida  ―Buxoro 

shashmaqomi‘‘ning kelib chiqishi, uning asoschilari va shashmaqomining  o‘ziga 

xos jihatlarini F.To`rayevning izlanishlarida ko‘rishimiz mumkin. 

  

U  ― Shashmaqom   poydevoriga  asos  solgan  mutrib ―, ― Yunus  Rajabiy  



va  Buxoro  shashmaqomi―, ― Buxoro  shashmaqomining  piri‖,    ―Buxoro  musiqa 

                                                           

84

 Sirojov  O. Buxoro  guzarlari //  ―Buxoro mavjlari‖.-Buxoro: 2012.- № 3. –B.41  



85

 To`rayev F..Shashmaqom  poydevoriga asos solgan mutrib //  ―Buxoro mavjlari‖ .-Buxoro: 2007.- №3. -B.35-36. 

Shu  muallif  :  Yunus  Rajabiy  va  Buxoro  shashmaqomi//  ―Buxoro  mavjlari‖.-Buxoro:  2008.-  №2.-B.44-46  ,  Shu 

muallif,  Buxoro  shashmaqomining  piri  //    ―Buxoro  mavjlar‖.-Buxoro:  2012.-  №3.-B.38-39,  Shu  muallif:  Buxoro  

musiqa folk`lori  va shashmaqom  bilimdoni// ―Buxoro mavjlar‖.-Buxoro: 2012.- № 2.-B.43-44 

 


56 

folk`lori    va    shashmaqom    bilimdoni  ―    sarlavhasi    ostida    bir  qancha  ilmiy 

maqolalar yozib, o`zining  beminnat  izlanishlari  bilan tarix  zarvaraqlarida   qoldi  

desak  mubolag`a  bo`lmaydi. Birgina  uning  san`at  rukni   ostida  ― Shashmaqom   

poydevoriga    asos    solgan    mutrib  ―    nomli    maqolasida      Darveshali    Changiy  

haqida    nodir    ma`lumotlarni    yozib    qoldiradi:  ―  XVI    asrning    oxiri    va    XVII  

asrning    boshlarida    Buxoroda    yashab    ijod    qilgan    sozanda    va    xonanda  

Mirzaoliy    Changiy    oilasida    dunyoga    kelgan  Darveshali    Changiy,    dastlabki  

ma`lumotni    Buxoro    va    Samarqand    madrasalarida    oladi.    Juda    yoshligidan   

musiqaga    havasmand    bo`lib,    qonun,    nay,      g`ijjak,    ruhafzo,    va    chang    kabi  

musiqa   asboblarini  chalishni  Alido`sti  Nayi,  Xoja  Jafari  Qonuniy,  Mirmasti,  

Mavlono    Hasan    Kavkabiy,    Husayn    Udiy,    Amir    Fathi    Toshkandiy    kabi 

zabardast  ustozlardan  o`rganadi  va sozlarda  xalq  kuylarni  o`ziga  xos  usulda 

ijro    etib  ,    el    orasida    shuhrat    qozonadi.    Changiy    keyinchalik,    Ashtarxoniy  

Imomqulixon    (1611-1642)    saroyida    xizmat    qilganligi    uchun    Changiy  

Haqqoniy  taxallusi  bilan  asarlar  yaratadi.  Darveshali  Changiy  nafaqat  mohir  

sozanda  sifatida  shuhrat  qozondi  balki,  u chang  havolari  ohangida  ―Peshrav‖,  

―Naqsh‖,  ―Amal ―, ―Qavl ―,  ―Saj‖,  ― Kor ―,  ―Savt‖lar  ijod  qilib,  ―Muhammas‖,  

―Muatayn  ―,    ―    Sumbula  ―    zarblari    asosida    yangi    ohanglar    yaratgan    mohir  

bastakor   sifatida  ham  tanildi.  Darveshali  Changiy   musiqa  nazariyasiga  oid  

qator    risolalar    yozadiki,    uning    mashhuri    ―    Tuhfat    us-surur    ―    risolasidir. 

Muallifning  ta‘kidlashicha,  risolani    yozishda  ―Changiy  otasi    Mirzaoliy  

Changiyning    yaqindan    yordam      beradi    Bu    asar    12    maqom    muvofiqida  

yozilgan    bo`lib,    unda    olim    musiqaning    paydo    bo`lishi    va    takomilllashishi  

haqida    chuqur    xulosalar    bayon    qiladi  ,    shuningdek,    musiqaning    inson  

ma`naviy  ehtiyoji  ekanligini  asoslab  beradi.  Darveshali  Changiy o`z  risolasida   

Abdulmo`min    Sayfiuddin  al-  urmaviy,    Xusrav    Dehlaviy,    Sharafiddin    Ali  

Yazdiy  ,    Abdurahmon    Jomiy,    Abdulloh    Marvarid,    Kamoliddin    Binoiy    va 

Kavbaviy  Buxoriylarni  e`tirof  etadi.  U  musiqa  tarixi  bo`yicha  katta  bilimga  

ega  bo`lgan  donishmand  sifatida  ―  Tuhfat  us-  surur ― asarining  8-12  boblarida  


57 

Rudakiy,   Firdavsiy,    Kitobiy,   Navoiy,   Mushfiqiylarning    musiqiy    qarashlarida    

yuqori  baho  berib,  ularni  musiqashunoslikda  yirik  arbob  sifatida  tilga  oladi. - 

Darveshali  XV  asr maqom musiqasini Eron,  Hinditon  va  Arab   musiqasi bilan  

muqayaso    qilib,    ularning    ba`zi    bir    o`xshash    tomonlari    va      ritm    hamda  

tarkibiy  tuzilishidagi  farqlarn  asoslab  beradi.  Uning   davrida   maqomlar   12 ta  

bo`lsa    ham,    oldinroq    faqat    7  ta  (―Rost‖,‖Ushshoq‖,  ―Navo‖,  ―Hijoz‖,  ―Iroq‖, 

―Husayniy‖  va  ―Bo`sliy‖    dan    iboratligi    haqida    ishonarli    ma`lumotlarni  

keltiradi.    Keyinchalik    bu    maqomlarga  ―Bahovoy‖,  ―Isfahon‖,    ―Buzruq‖,  

―Ko`chak‖,    ―Zango`la‖    maqomlari      qo`shilib    Abdulqodir    Nayi,    Kavkabiy  

Buxoriylar  xizmati  bilan  12  maqom  tizimi  tashkil  topadi. Darveshali  Changiy    

tanbur,    rubob,    rang,    nayi,    barbot,    qonun,    ud,    qobur,    rud,    setor,    santur,  

musiqor  kabi  yigirmadan  ortiq musiqa  asboblarga  pardalar  bog`laydi,  ularga  

ipakdan  va  simdan   bo`lgan  turlicha  torlar  o`tkazib  ularning  jarangdorligini  

oshiradi. Shuningdek  mazkur  sozlarni  qaysi  xalqlarga  tegishli  ekanligini  yozib  

qoldiradi‖

86

.   


 Muallif    keyingi    maqolasida    esa  Buxoro    shashmaqomining    piri  

sarlavhasi  ostida   Ota  Jalol  Nosirov  haqida  quyidagilarni  keltiradi : ―Buxoro  

shashmaqomining    mo`tabar    piri,  murakkab    musiqiy    usullar  ustasi,  mohir  

tanburchi , xushovoz  xonanda   Ota Jalol  Nosirov  1845-yilda Buxoroning Eshoni  

Pir  guzarida  dunyoga  kelgan.   Yosh  Jaloliddin  xat-savod,  she`r va musiqadan  

ilk    saboqni    o`z    davrning    ziyolisi    bo`lgan  o`z    onasidan    oladi.  So`ngra 

Buxorodagi    Badalbek    madrasasini    xatm    qiladi.    U  Ahmad    Donishning  yaqin  

ham  fikri,  adabiy    hamda    musiqiy    mashfaratlarda  faol    ishtirokchisi    sifatida  

undan  ko`p  saboqlarni  oladi.  Uning  otasi Nosir aka baland  va shirali  ovozli 

kishi    bo`ib,  masjidda    muazzimlik    qilardi.  Akasi    Mullo    Xayrullo    el    og`ziga  

tushgan    xonanda,    uning    o`g`li    Karomat    esa    usta    kamonchi    sifatida    nom  

chiqargan    1921-yildan  boshlab  Ota  Jalol    Buxoroda    ochilgan  sharq    musiqa  

                                                           

86

 To`rayev F..Shashmaqom   poydevoriga asos solgan mutrib //  ―Buxoro mavjlari ― .-Buxoro: 2007.- №3.  -B. 35.     



 

58 

maktabida faolyat  ko`rsatib,  Levi  Boboxonov,  Borux  Zerkiyev,  Domla  Halim  

Ibodov,  Hoji  Abdurahmon  Umarov,  Tohirjon  Davlatzoda,  Mirzo  Abdukarim  

Vobkandiy,    Ma`rufjon    Toshpo`latov,    Najmiddin    Nasriddinnov    va  boshqa  

iste`dodli  sozanda  -    xonandalarga  shashmaqom    sirlarini    izchillik    bilan  

o`gatgan‖

87

.  


Navbatdagi    maqola    esa    shashmaqomning    keying    bosqichidagi  

dorug`alaridan    bo`lmish    Yunus    Rajabiyga    bag`ishlanadi.  ―  Yunus    Rajabiy  

sobiq    mustabid    tuzum  davrida  deyarli    unitilib    ketgan,    xalq    musiqiy  

durdonalariga    qayta    umr  bag`ishlashdek  savob    ishni    tamal    toshini    qo`ygan 

alloma    ustozlardan    biri    edi.    O`tmishda    nota    yozuvida  ega    bo`lmagan  

xalqimizning    musiqiy    merosini   ustozlardan    shogirdlarga og`zaki    tarzda    o`tib  

kelganligi    barchamizga    ma`lum.      Shu    bois    ushbu    musiqiy    namunalar    uzoq  

muddat  xalqimiz  orasida  tarqoq  va  tizimlashmagan tartibda  ijro  etib kelindi.  

Yunus  Rajabiy    esa    mazkur    kuy    va    qo`shiqlarga    zargarona    sayqal    va    jilo  

berdi. Uni  notaga  tushurib kitobat  qildi. Ustoz  nay,  dutor, doir  singari  sozlarni  

katta  mahorat  bilan  chaladigan  xassos  sozanda,  o`ziga  xos  ovoz  tempi  va  

ijro    uslubiga    ega  bo`lgan    hofiz,    shuningdek,    o`zbek    musiqasining    cholg`u  

ovoz,  xor,  musiqali  drama  va  opera  singari  deyarli  barcha  janrlarda  barakali  

ijod    qilgan    changsoz    edi.  Uning    cholg`u    asboblari    uchun    ―Bahorim  ―,  ― 

Muborak‖    kuylari    ovoz    uchun      bastalangan    ―  Ne  navo    soz    aylagay    ―,      

―Koshki  ―,    ―Kuygay‖    kabi    lirik    qo`shiqlari  ,  ―Abulfayzxon‖,    ―Yorqinoy  ―,  

―Padarkush‖,    ‖Layli  va  Majnun‖,    ―Farhod    va    Shirin‖,    ―Qasos‖,  ―Navoiy  

Astrobotda‖,    ―Qo`chqor    Turdiyev‖    kabi    o`nlab  operasi    Yunus    Rajabiyning  

serqirra    ijodkor   ekanligidan    dalolat    beradi.   Buxoro    shashmaqomi    ilk    marta  

1924    yilda    (A.Fitrat    va    N.  Mironov    tahriri    ostida)  rus    musiqashunosi 

V.Uspenskiy    malumotlariga    keltiradi.  Ustozning    to`plangan    va    yaratilgan  

kuylar  hajmi  ayni  paytda  400  bosma  taboq  hajmda  bo`lib,  12 jilddan  iborat  

                                                           

87

 To`rayev  F Buxoro Shashmaqomining  piri//  ―Buxoro  mavjlari‖.-Buxoro:  2012.- № 3. -B.39



 

59 

bo`lgan    kitobda    joylashtirilgan.‖

88

  va    nihoyat    oxirgi    maqolamiz    Buxoro  



shashmaqomining  cho`qqisiga  erishgan  va uni  bir  qancha  xalqlarga  tanitgan 

Buxoro    musiqasi    folk`lori    va  shashmaqom    bilimdoni        Muxtor    Ashrafiyga  

bag`ishlangan  bo`lib muallif  bu  haqda  quyidagicha  yozadi : ‖  Muxtor  Ashrafiy  

ham        sharif    shaharda  tug`ulib,    voyaga    yetgan    mashhur      san`at    arbobidir.  

M.Ashrafiy  haqida    so`z    borganda    qator    xorijiy    mamlakatlar    xalqi    etirofida  

sazovor  bo`lgan  taniqli  bastakor,  mohir dirijyor ,  istedodli  murabbiy  va  yirik  

jamoat    arbobi  qiyofasi    ko`z    oldimizga    keladi.    U    12    yoshida    A.    Fitrat  

tomonida    tashkil    etilgan    sharq    musiqa    maktabiga    o`qishga  kirib,    mashhur  

maqomxonlar  Ota  Jalol,  Ota  G`iyoz, Levicha  hofiz,  va Domla  Halim  va  Hoji 

n Abdurahmonlarning  ijrosidan  bahramand  bo`ladi.  Xalq  kuylarining  melodik  

hamda    metroritmik    tuzilishi    shakli    va    usullari    bo`yicha    ma`lum    bilim    va  

malakaga  ega  bo`lgan  Muxtor  Ashrafiy  1928   - yida Samarqandning  Sherdor  

madrasasida    ochilgan  O`zbekiston    musiqa    xoregrafiya  ilmiy-  tekshirish  

institutida    o`qishni    davom    ettirib,    mashhur    etnograf  va    kompozitor  N.N 

Mironovdan  musiqa    nazariyasi          va    bastakorlik    sirlaridan    o`rganib    oladi.  

Muxtor  Ashrafiy  bilimi  va kasb  malakasini  yanada  oshirish  maqsadida 1934-

1937    yilllarda  Moskva    davlat    konservatoriyasi  qoshida  tashkil    etilgan    o`zbek 

opera    studiyasida    mashhur    kompazitor    S.N    Vasilenkoning    kompazitsiya  

sinfida  tahsil  oladi.  1948-yilda    Peterburg    konservatoriyasining    simfonik  

dirijorligi  fakultetini ham bitirdi.  Muxtor  Ashrafiy  Alisher  Navoiyning  ―Sab`ai 

sayyor‘‘  dostoni    asosida  yaratilgan.  ―Dilorom‖  operasida  Dilorom,    Moniy,  

Bahrom,  Ardasher,  No`mon singari qahramonlar ariyalarini ―Shashmaqom‖dagi 

―Mo`g`ulchai  Dugoh‖,  Nimcho`poni‖(Segoh  maqomida)  kabi  maqom  kuylari    

bilan boyitilgan mana shu dalillardan ham ko`rinib turibiki,   Muxtor Ashrafiy o`z 

bastakorlik ijodida ko`p hollarda xalq kuylari, xususan, Buxoro xalq qo`shiqlari va 

Shashmaqomi  ohanglaridan  samarali  foydalangan.  Shu  tariqa  davlat  mukofoti, 

                                                           

88

 To`rayev F.Yunus Rajabiy va Buxoro shashmaqomi//  ―Buxoro mavjlari‖.-Buxoro: 2008.- №2.-B.46     



 

 


60 

Javoharlal  Neru  va  Jamol  Abdulnosir  nomidagi  xalqaro  mukofotlar  laureate, 

Ozbekistoda  opera  sa`natiga  asos  solgan    mashhur  kompozitor  va  dirijor,  mohir 

murabbiy va jamoat arbobi  kabi  sovrinlarga  ega  bo`ldi.  Muxtor Ashrafiy butun 

Sharq mamlakatlarining  musiqa madaniyati rivojiga beqiyos hissa qo`shdi.‖

89

        



F. To`rayev   tadqiqotlarida   shashmaqom  asoschilari  va  bilimdonlarining  

qilgan  ish    va    yutuqlarini    ko`zdan    kechirar    ekanmiz,  bevosita  vatanimiz  

qolaversa  Buxoro  shahrimiz  milliy  san`atiga  bo`lgan  mehrimiz  oshadi. Bunday  

o`lmas    san`at    durdonalarimiznining    tarixini    bizgacha    yetkazishga    harakat  

qilgan    tadqiqotchimiz    o`zining    mazkur    san`atga    qiziqishini    bayon    qilgan  

holda  yetkazdi    va    biz    tarixchi    yoshlar    oldida    mana    shunday    milliy 

san`atimizni    tarixini    yanada    keng    ommaga    yetkazish    mas`ulyatini    qo`ydi  

desak  xato  qilmagan  bo`lamiz. 

Xulosa  o‘rnida  shuni  aytish  mumkinki,  tadqiqotchilarimiz  ilmiy  ishlari  orqali  

Buxoro    etnografiyasining    turli    tarmoqlarini    atroflicha  yorititib  beradilar.    Har  

bir    tadqiqot    ishi  o‘zida  malum  bir    sohani      ochib  uni  tahlil  qilib    beradi.  

Olimlarimizning  fidokorona  mehnatlari    chuqur  ilmiy  izlanishlari  natijasida 

tariximizning mavhum bo‘lgan jihatlari oydinlashtirilib,  tarixiy jarayonlar haqida 

keng tasavvur  uyg‘otishga yordam beradi desak xato qilmagan bo‘lamiz. Ayniqsa, 

Buxoro  vohasi  va  Turon    zaminimizdagi  ijtimoiy-madaniy    jarayonlar  haqida  

yuqoridagi  ilmiy  tadqiqot  ishlaridan  ko‘plab  malumotlarni  bilib  olishimiz  

mumkin.    Mazkur  ilmiy  ishlar  tarixiy  jarayonlarni  o‘rganishimizda    bizga    juda 

katta ko‘mak beradi. 

 


Download 0,78 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   2   3   4   5   6




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish