O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

 
6. Avtomatlashtirish va o`lchash sistemalarining funktsional 
sxemalarini loyihalash 
 
Reja: 
1. Funktsioal sxemalarning vazifasi va ularni bajarilishining umumiy tamoyillari

 
2. Texnologik  jihoz,  uskuna  va  kommunikatsiyalarni  funktsional  sxemalarda 
ifodalash

 
3. Funktsional  sxemalarda  avtomatlashtirish  vositalari  va  asboblarining  shartli 
harfiy belgilanishi

 
4. Avtomatlashtirish  vositalari  va  asboblarining  funktsional  sxemalarda  shartli 
grafik tasvirlash. 
1.Funktsional sxemalarning vazifasi va ularni bajarilishining umumiy 
tamoyillari 

---

 
Funktsional  sxemalar  avtomatlashtirish  sistemalari  loyihasining  asosiy  texnik 
hujjati  bo`lib,  unda  texnologik  ob`ekt  va  avtomatik  nazorat,  rostlash  boshqarish  va 
shu kabi vositalari birgalikda tasvirlanadi 
Funktsional sxemalarni tuzishda Davlat Standarti DS21.404-85 va ko`rsatma 
material RM4-4-85 talablariga rioya etiladi. 
 
Funktsional sxemalarni loyihalash jarayonida quyidagi masalalar hal etiladi: 
1. Texnologik jarayonning muqobil avtomatlashtirish hajmi aniqlanadi; 
2. Avtomatik  tarzda  nazorat,  rostlash  va  boshqarish  lozim  bo`lgan  texnologik 
parametrlar  belgilanib,  texnik  vositalar  majmuasini  tanlash  maqsadida  ularing 
o`lchash chegaralari, usullari aniqlanadi; 
3. Masofadan va avtomatik boshqariladigan ijro mexanizmlari tanlanadi; 
4. Texnologik  jihoz,  apparat  va  uskunalarning  avtomatik  tarzda  himoya  va 
blokirovka etish uchun etarli bo`lgan hajmi belgilanadi; 
5. Asbob,  avtomatika  vositalari  va  apparaturalarini  shchit  va  pul‘tlariga, 
shuningdek, joyiga, dispetcher punktlariga joylashtirish hal etiladi. 
 
Texnologik  jarayonlarni  avtomatlashtirishning  funktsional  sxemalarini  ishlab 
chiqishda quyidagi talab va qoidalarga amal qilinadi: 
1. Avtomatlashtirishning  texnik  vositalarini  tanlashda  texnologik  jarayonning 
harakterini,  jarayonning  yong‘inga  va  portlashga  moyilligini,  atrof-muhitning 
zaharliligini va emiruvchiligini, o`lchanayotgan muhitning fizik-kimyoviy hossalarini 
va  parametrlarini;  o`lchash  o`zgartkichlarining  o`rnatilgan  joyidan  nazorat  va 
boshqarish punktlarigacha masofasini; boshqarish sistemasiga ishonchlilik, aniqlik va 
tez ta`sir etish kabi talablarni hisobga olish zarur. 
2. Avtomatlashtirishda 
texnik 
vositalarning 
ommaviy 
(seriyallab) 
ishlab 
chiqariladiganlari asosida to`zilishi lozim; bunda ular o`zining soddaligi, o`zaro mos 
kelishi,  shchit  va  pul‘tlariga  o`rnatish  qulayligi  bilan  tasniflanuvchi  texnik 
majmualaridan foydalanish maqsadga muvofiqdir. 
3. Ommaviy ishlab chiqariladigan asbob, texnik vosita va apparaturalarini qo`llash 
imkoni bo`lmaganda yangi vositalarni ishlab chiqish uchun texnik topshiriq beriladi. 
4. YOrdamchi  energiyadan  (elektr  yoki  pnevmatik)  ta`minlanuvchi  vositalarni 
tanlash  texnologik  ob`ektning  yong‘in  va  portlash  havflilik  sharoitlari  bilan, 
shuningdek  axborot  va  buyrug‘  signallarining  tez  ishlashi  va  uzatishi  masofasiga 
qo`yiladigan talablar e`tiborga olinadi. 
5. Dispetcherlik  shchit  va  pul‘tlariga  o`rnatiladigan  signallash  va  boshqarish 
apparaturalarining  cheklangan  bo`lishi  kerak,  aks  holda  hizmat  ko`rsatuvchi 
hodimlarning  e`tiborini  asosiylaridan  chetga  tortadi,  sistemani  murakkablashtiradi, 
narhini oshirib yuborishga olib keladi. 
6. Ikkinchi darajali, yordamchi asbob va avtomatika vositalarini iloji boricha ayrim 
shchitlarga joylashtirib, ular ishlab chiqarish xonalarida bo`lgani ma`qul. 
 

---