O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

3.1. Avtomatika sistemalarini blokli-ierarxik usulda loyihalash. 
Odamning  muhandislik  faoliyati  avvalo  texnik  ob`ektlarni  ishlab  chiqish  -  
ularni  loyihalashga  bog‘liq  bo`ladi.  Loyihalash  bu  –  yangi  mahsulot  yaratish  yoki 
berilgan  talablarni  qondiruvchi  yangi  jarayonlarni  amaliyotda  qo`llash  uchun  zarur 
bo`lgan  barcha  hujjatlarni  olish  maqsadidagi  qidiruvlar,  tadqiqot,  hisob-kitob  va 
konstruktsiyalash  bo`yicha  ishlar  majmuasidir.  Inson  faoliyatining  istagan  sohasida 
eHMni qo`llash  ulkan  formallashtirish,  tushunchalarni,  terminlarning  bir  xilligini  va 
tasnifning  aniqligini  juda  qat`iy  aniqlash  yuzasidan  qo`plab  murakkab  masalalarni 
qayta  ko`rib  chiqishni  talab  qiladi.  Bu  munosabatlarda  va  avtomatika  sistemalarini 
loyihalash sohasida istisnolar bo`lishi mumkin emas [2, 4]. 
Fan  va  texnika  taraqqiyoti  barcha  murakkabroq  texnik  ob`ektlar  –  katta 
miqdordagi  o`zaro  bog‘langan  elementlardan  tuzilgan  murakab  sistemalar 
(avtomatika  sistemalari)ni  yoritishga  olib  kelmoqda.bu  ob`ektlarni  ishlab  chiqish 
uchun  bir  necha  yil  vaqt  va  ko`pgina  mutaxassislarni  jalb  etishni  talab  qiladi. 
Loyihalashning  bunday  muddati  odatda  to`g‘ri  kelmaydi,  chunki  vaqt  o`tgani  sari 
ma`naviy jihatdan eskira boshlaydi. 
Buning 
oldini 
olish 
uchun 
ikkita 
tendentsiya 
mavjud, 
sistemani 
murakkablashtirish  va  loyihalash  muddatini  qisqartirish,  bular  avtomatika 
sistemalarini loyihalashni avtomatlashtirishni kundalik zaruriyatga aylantiradi. 
Blokli-ierarxik  usulda  loyihalash  jarayoni  va  ob`ektning  o`zini  taqdim  etish 
bosqichlarga 
taqsimlanadi. 
YUqori 
bosqichda 
eng 
umumiy 
qismlar 
va 
loyihalanayotgan  sistemaning  o`ziga  xosliklarini  ko`rsatuvchi  kam  detalli 
ko`rinishdan  foydalaniladi.  Ishlab  chiqishning  har  bir  yangi  bosqichida  ko`rib 
chiqishning  to`liqlik  darajasi  o`sib  boradi,  bunda  sistema  to`lig‘icha  emas,  alohida 

---

bloklar  sifatida  qaraladi.  Bunday  usul  har  bir  bosqichda  masalalarni  mumkin  daraja 
murakkablikda,  ya`ni  inson  tushunadigan,  anglay  oladigan  va  loyihalash  vositalari 
yordamida  echish  mumkin  bo`ladigan  qilib  formulalashtirish  va  maslalarni  hal 
qilishga  imkon  beradi.  Bloklarga  bo`lish  shunday  bo`lishi  kerakki,  istagan 
bosqichdagi blokning hujjatlari bitta odam tomonidan aniqlanadi va qabul qilinadi.