O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

 
 

---

7. Avtomatik sistemalarining printsipial sxemalarini loyihalash 
Reja: 
 
1. Printsipial  sxemalarning  vazifalari,  turlari  va  ularni  bajarishning  umumiy 
tamoyillari. 
2. Printsipial elektr sxemada ba`zi-bir elementlarning grafik belgilanishi. 
3. Printsipial elektr sxema elementlarining harfiy belgilanishi. 
4.   Printsipial elektr sxemalarda zanjirlarni tuzish tartiblari. 
 
1. 
Printsipial sxemalar haqida umumiy tushunchalar 
 
Texnologik jarayonlarni nazorat qilish, boshqarish va avtomatik rostlashda 
turli elektr va pnevmatik asboblar, apparaturalar qo`llaniladi, ular orasidlagi o`zaro 
aloqalarni ko`rsatishda, shuningdek, ularni ishlash printsiplarini o`zlashtirishda 
printsipial sxemalardan foydalaniladi. Printsipial sxemalarda avtomatlashtirish 
sistemasining ayrim bir bo`lagiga kiruvchi element, modul‘, yordamchi 
apparatlarniing tarkibi va ular orasidagi bog‘lanishlarning to`la ko`rsatilishi lozim. 
Printsipial sxemalarni loyihalash uchun dastlabki material sifatida funktsional 
sxemani asos qilib olinadi. 
Printsipial  sxemalar  Davlat  Standartlari  va  tarmoq  ko`rsatma  xujjatlari 
talablariga rioya qilgan holda bajariladi. 
Printsipial elektr sxemalar quyidagi me`yoriy xujjatlar asosida yaratiladi: 
DS 2.701-84. Sxemalar. Ko`rinishi va tiplari. Bajarish uchun umumiy talablar.   
DS 2.710-81. elektr sxemalarda shartli harfiy belgilashlar. 
DS 2.755-87. Sxemalardagi shartli grafik belgilashlar. 
RM 
4-106-82. 
Ko`rsatma 
materiallar. 
Texnologik 
jarayonlarni 
avtomatlashtirish sistemalari. Bajarishga talablar. 
Me`yoriy  xujjatlar  printsipial  sxemalarni  bajarish  qoidalarini,  sxema 
elementlarining shartli grafik va harfiy belgilanishlarini, zanjir qismlrini markirovka 
qilish yo`llarini belgilab beradi. 
Printsipial sxemalarni tuzishda quyidagi tartibga asoslangan ma`qul: 
1. Funktsional  sxemada  qo`llanilgan  talablar  asosida  printsipial  sxemaga 
qo`yiladigan texnik talablar aniqlanadi; 
2. SHu talablarga muvofiq tarzda sxemaning sharti va harakat tartibi belgilanadi; 
3. Berilgan tartib va shartlar asosida elementar zanjirlar to`ziladi; 
4. Elementar zanjirlar umumiy sxema ko`rinishida birlashtiriladi; 
5. Apparaturalar tanlanib, ayrim element parametrlarining elektr hisobi bajariladi; 
6. Tanlangan apparaturalar imkoniyati asosida sxematga tuzatish kiritiladi; 
7. Elementar  zanjir  yoki  kontaktlarning  noto`g‘ri  ishlashi  natijasida  ro`y  berishi 
mumkin bo`lgan holatlar tahlil etiladi; 
8. Boshqa  variantlarni  qo`llash  imkoniyatlari  ko`rilib,  muqobil  sxema  tugal 
tanlanadi.  
Printsipial  sxemalar  shaklan  birlashtirilgan  yoki  yoyilgan  holatda  to`zilishi 
mumkin. 

---

Birlashtirilgan  sxemada  asbob  va  apparatlar  yig‘ilgan  holatda  ko`rsatiladi; 
ya`ni apparat komplektiga kiruvchi elementlar (g‘altak, elektromagnitlar, uzgichlar va 
shu  kabilar)  asbobning  shartli  ifodalanishi  ichida  ko`rsatilib,  chiqish-kirish 
kontaktlarining markirovkasi ham beriladi. 
YOyilgan  printsipial  sxemalarda  asbob  va  apparatlar  elementlarga  ajratilib, 
ular  bir-birlari  bilan  bog‘langan  holatda  ko`rsatiladi;  natijada  ayrim  zanjirlar  hosil 
bo`ladi.  Sxema  bir  necha  zanjirlardan  to`zilgan  bo`lib,  ular  gorizontal  yoki  vertikal 
holda berilishi mumkin.