O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

-Агар бола яхши тарбия кўрса, ҳалоллик, тўғриликни ўрганса, ўз ҳақини ҳимоя 
қила олса, кейинчалик бемалол мустақил яшай олади. Болаларда бундай 
хусусиятларни шакллантириш учун нималар қилиш лозим деб ўйлайсиз?
-Аввало ота-онанинг ҳалоллик йўли билан топаётган пулининг қадрига етиш керак. 
Бола келаётган пулларнинг ҳалоллигини билсин. Ота-она мабодо нопок йўл билан пул 
топган бўлса, болаларни ундан ҳимоялаш зарур. Халқимизда луқмаи ҳалол деган ибора бор. 
Ҳалол луқма еб ўсган бола ҳалол меҳнатни хуш кўрадиган, бироқнинг ҳақидан, ҳаромдан 
ҳазар қиладиган киши бўлиб етишади.
Халқ орасида “экканга, тикканга раҳмат” деган гап юради. Одам бошқаларнинг туз-
намагидан тотганда, кимдир яратган боғ-роғнинг мевасидан баҳраманд бўлганда, уларнинг 
ҳаққига дуо қилишни ҳам билиши керак. Қадимда бир бой ўтган экан. Шу одам бозорга 
борганда одамлар мева-чева олгач, “экканга раҳмат, тикканга раҳмат” деб кетаётганини 
эшитиб қолибди. Келаси йили чоракорларига буюриб боғ-роғ барпо этибди. Вақти келиб шу 
боғнинг мевасидан одамлар баҳраманд бўлибди. Келганлар “экканга, тикканга раҳмат” 
дермиш-у, “эгасига раҳмат” деб айтмасмиш. Шунда бой ҳалол меҳнатнинг савоби 
улуғлигини англаб етиб келаси йили ўз қўли билан боғ яратибди.
Болани уйдаги буюмларни, кийим-бошни, умуман, ҳар қандай товарни асраб-
авайлашга ўргатиш лозим. Сотиб олаётган маҳсулотининг сифатини, қадр-қимматини 
аниқлашда нималарга эътибор бериш кераклигини ўргатиш лозим.
Болтиқбўйи республикаларида болалар адабиёти кунлари бўлганди. Шу тадбирларда 
қатнашган пайтим бир ажойиб нарсага гувоҳ бўлганман. Бошланғич синфларда “Рўзғор 
арифметикаси” деган фан ўтилар экан. Ўқувчи алоҳида дафтар тутиб, ота-онаси, бобо-бувиси 
қанча маош ёки нафақа олишини ёзиб қўяркан. Кейин ҳар кунлик харажатларни қоғозга 
тушириб ҳисоблар экан. Масалан, ўзи мактабга қанча йўл кира билан келди, қанақа ўқув 
қуроли сотиб олди – буларни ҳар дарсда ўқиб бераркан. Нархлар, олинган нарсалар 
солиштирилади. Натижада бола юқори синфга ўтганда қилаётган харажатларига эътибор 
берадиган тайёр иқтисодчига айланади.
Қадимги бойларда бир одат бор экан. Ўғилларини эргаштириб бозорга олиб бораркан-
да, савдо қилишга киришар экан. Биринчисидан, иккинчисидан, учинчисидан, ҳатто 
тўртинчи савдодан ҳам нарса сотиб олмас экан. Болалар бетоқат бўлиб кетар, бўлди энди, 
олақолайлик деб тихирлик қиларкан. Йўқ, ҳали кўришимиз керак деб, меъёри келгунча 
савдолашиб юраверар экан. Танга-тийинларни асрашни ўрганган бола ўз-ўзидан отанинг 

---

320 
топган мол-дунёсини кўкка совурмайди. Шу тариқа болада 
истеъмолчилик маданияти шаклланади.