O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

xarakter va hodisalar ifodasida dinamikaning yorqinligi.
Ruhshunoslar bolalar 
narsa va hodisalarning harakati, yoshi, nimaga mo`ljallanganligiga, keyinroq ularning paydo 
bulishi sabablariga qiziqishlarini uzoq tajribalar va kuzatishlar asosida tasdiqlashdi. Bu-
hikoya qilishda qiziqarlilik (zanimatelnost)ni taqozo etadi. Negaki, qiziqarlilik-shiddatli 
harakatchanlik zamirida vujudga keladi. Bunday harakatchanlik hikoya qilinayotgan voqelik 
uchun tanlangan konfliktning o`tkir bo`lishini, syujetning tez taraqqiy etishini, 
xarakterlarning yorqinligini va boshqa shunday ifodaviy usullarni taqozo etadi, shularda 
namoyon bo`ladi. Bu voqea yoki hodisalarni, qahramonlarni tashqi bir vaziyatda 
harakatlantiruvchi, rivojlanishda ko`rsatuvchi mohiyatga ega bo`lib, kichkintoylar tabiatiga 
mos keladi, uni sodda va aniq qilib, voqelikning zohiriy rivojlanishi deyish mumkin. Quddus 
Muhammadiyning «Temirlar o`yini» yoki «Harflar o`yini» she`rlarida barcha narsalar yoki 
harflarning shiddatli harakati ularninggina emas, balki voqeani ham ko`rimli, ham zavqovar 
qilgan:
Temirlar jarang-jurung, -Biz qochon bo`lamiz «zil?» 
O`ynashib diring-diring, Chir aylanar g`ildirak, 
Deyishar: «Yuring-yuring!» Ortidan eski chelak. 
Tushdilar qiziq tansa, Cho`loq ketmon oqsoqlar, 

---

138 
Sayrashib assa-assa. Oshpichoqni quchoqlar. 
Siniq pero dikillab, Dumalar pachoq banka, 
Buzuq ruchka likkillab, Irg`ir puchuq voronka.
 
Uzuq zanjir, kaltasim: 
Har narsa o`ziga xos va o`ziga mos harakatda. Bu shunday harakatki, unda o`sha 
harakatlanayotgan narsaning sazosi ham jaranglab turibdi. Bu hol she`rning quvnoq ruhini 
va engil o`qilishini ta`minlagan. Kichkintoylar bu harakat va ovoz zamirida o`sha 
narsalarning o`zlarini ko`rib turganday sezadilar. «Sholg`om», «Bo`g`irsoq», «Qarg`avoy» 
singari xalq ertaklari syujetlari ham shiddatli harakat zamirida qurilganligidan g`oyat 
qiziqarlilik kasb etgan va necha asrlardirki, bolajonlar ularni qiziqib tinglashdan sira 
toliqmayotirlar. Sh.Sa`dullaning «Ayyor chumchuq» she`riy ertagi syujeti ham shu xildagi 
shiddatli dinamizm asosida voqe` bo`lganligidan g`oyat qiziqarlidir. Bola ana shu xildagi 
harakat zamirida sodir bo`luvchi voqelikni tez ilg`aydi, chunki bunda voqealar almashinuvi 
uning ko`z o`ngida sodir bo`ladi. Binobarin, syujetdagi harakat qahramonlar xarakteri 
rivojini ham belgilab turadi. Shunday bir vaziyatda syujet o`quvchi oson o`zlashtiradigan 
axborot materiali vazifasini o`taydi. 
g)