O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti



Download 4,91 Mb.
Pdf ko'rish
bet181/358
Sana22.07.2022
Hajmi4,91 Mb.
#835505
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   358
Bog'liq
ona tili va adabiyoti

17.2. Undov so‘zlar 
His–hayajon, buyruq - xitob ifodalash uchun ishlatiladigan so‘zlar undov so‘z deb ataladi. 
Undov so‘zlar 1) his-hayajon: 
eh, oh, uh, obbo, bas, marsh, hormang, rahmat, barakalla, xayr, 
salom
kabilardan; 2) buyruq - xitob: 
qurey - qurey, tu -tu, pish - pish, kisht
kabi so‘zlardan iborat 
bo‘ladi. Undovlar boshqa so‘z turkumlaridan lug‘aviy ma’noga ega emasligi bilan farqlanadi.
1. 
His – hayajon undovlar
quyidagi ma’nolarni ifodalaydi: 1) so‘roq:
Men ham 
boraman, a? 
2) ajablanish: 
Buni qarang, a! 
3

kamsitish: 
E, shu ham ish bo‘ldi-yu
. 4) 
qo’rqinch:
I-i, yiqilib ketaman; 
5) taajjub, hayrat: 
Iye, keldingizmi!?
6) ishonchsizlik:
Be, 
qo‘ysang-chi bu gapingni;
7). achinish, norozilik:
Obbo, yana ish pachava, deng; 
8) 
norozilik: 
E, qo‘ying-ye;
9) mamnunlik:
 Ehe, ishlar joyida-ku! 
kabilar shular jumlasidandir.
2. Buyruq-xitob undovlari
biror ish-harakatni bajarishga undash yoki harakatdan 
to‘xtatish, tinchlantirish uchun qo‘llanadi. Bu tur undovlardan 
pish-pish 
(mushukni), 
beh-
beh, tu-tu-tu 
(tovuqni), 
bah-bah 
(itni) kabi undovlar hayvon va qushlarni chaqirish uchun, 
hayt 
(hayvon-larni), 
pisht 
(mushukni), 
kisht 
(tovuqni), 
chuh 
(otni), 
xix 
(eshakni), 
qurey-
qurey 
(qo‘yni) kabi undovlar hayvon va qushlarni haydash uchun ishlatilsa, 
dirr, tak 
(otni), 
xush, xuush 
(sigirni), 
huk 
(hukizni), 
ishsh 
(eshakni), 
chix 
(tuyani) kabi undovlar hayvonlarni 
harakatdan to‘xta-tish, tinchitish yoki harakatga undash uchun ishlatiladi. 
Yuqoridagilardan tashqari, ko‘rsatishni ifodalovchi 
huv, hu 
kabi so‘zlar, urf-odat bilan 
bog‘liq: 
assalomu alaykum, vaalaykum assalom, hormang, bor bo‘ling, rahmat, tashakkur, 
balli, barakalla, ofarin 
kabi so‘zlar ham undovlardir.


128 
Nutqda ba’zi mustaqil so‘zlar o‘z ma’nosini yo‘qotgan holda undovga ko‘chishi 
mumkin: 
Kel, bir miriqib dam olaylik

Undovlarda morfologik usul bilan so‘z yasalish yo‘q, biroq ulardan fe’l yasovchi 
qo‘shimchalar bilan so‘z yasash mumkin: 
dod+la, voy-voy+la, salom+lash. 
Undovlar 
tuzilishiga ko‘ra juft va takror shakllarga ega bo‘ladi: Beh-beh, oh-oh, e-voh, voy-bo‘y kabi. 
Undov so‘zlar gapda quyidagi kabi vazifalar bajaradi: 1) undalma vazifasida: 
Hoy, kim 
bor!?
2) degan, deb so‘zlari bilan birikib (qo‘shma fel hosil qiladi), sifatlovchi aniqlovchi, 
hol vazifasida: 
Olisdan ehe...he... degan ovoz eshitildi. Unga javoban u ham ehe...he... deb 
chaqirdi
; 3) so‘z-gap vazifasida: - 
Assalomu alaykum, ustoz! –Va alaykum assalom
; 4) 
ayrim undovlar egalik, kelishik va ko‘plik qo‘shimchalarini olib otlashadi va gapda bosh va 
ikkinchi darajali bo’qlak vazifalarini bajaradi. Masalan, a) 

Download 4,91 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   177   178   179   180   181   182   183   184   ...   358




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish