O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti maktabgacha va boshlang’ich ta’lim fakulteti

III. Flektiv tillar. 
Flektiv tillarga hind-yevropa (rus, nemis, latin, hindu va boshqa tillar), som (arab, 
ivrit) tillari kiradi. So`zning morfologik formalarining fleksiya orqali yasalishi bu tillarning 
asosiy morfologik xususiyatidir. Bu tillarda har bir mustaqil so`zning dastlabki shakli ham 
negiz va qo`shimchalarga bo`linadi, natijada o`zak-negiz mustaqil qo`llanmaydi. Masalan, 
rus tilida сижу, сидишь, сидят so`zlarining o`zak-negizi сид, сиж bo`lib, bular mustaqil 
ishlatilmaydi. Bundan tashqari, flektiv tillarda (agglutinativ tillardan farqli o`laroq) bir 
qo`shimcha bir necha grammatik ma’no ifodalashi mumkin. Masalan, rus tilida: видел 
so`zidagi -ел qo`shimchasi zamon (o`tgan zamon), son (birlik), shaxs (birinchi), mayl, rod 
ma’nolarini ifodalaydi. 

---

17 
Flektiv tillarga so`z yasovchi va so`z o`zgartuvchi funksiyani bajaradigan ichki 
fleksiya xos. Bunda o`zak-negizda tovush almashuvi bilan turli grammatik ma’nolar 
ifodalanadi. 
Ichki fleksiyada undosh tovushlar ham, unli tovushlar ham o`zgarishi mumkin. Ingliz 
va nemis tillarida ko`proq unli tovush o`zgarsa, rus tilida ko`proq undosh tovushlarning 
o`zgarishi kuzatiladi. 
Ichki fleksiya yordamida nemis va ingliz tillarida otning birlik va ko`plik formalari 
yasalishi mumkin. Masalan: 
nemis tilida – Brüder
aka 
Brüder akalar 
IV. Polisintetik tillar. 
Polisintetik tillarga Amerika hindlari, chukot, koryak va boshqa tillar kiradi. Bu 
tillarning asosiy morfologik xususiyatlari – ega, aniqlovchi, to`ldiruvchi va holni ifodalab 
kelgan so`zlar fe’l bilan birikib, murakkab tarkibli qo`shma so`z formasiga o`xshash gap 
hosil qilishidir. Bunda gap boshida ega, oxirida kesim, to`ldiruvchi, hol, aniqlovchilar esa 
ega bilan kesimning o`rtasida keladi. Masalan, chukot tilida tiata-kaa-nmi-rkiin– Men semiz 
bug`ularni o`ldiryapman. Tillarning yuqorida ko`rib o`tilgan to`rt tipga ajratilishi dunyo 
tillari so`z strukturasini qiyoslab o`rganishning natijasidir. Ammo tillarni to`rt (o`zakli, 
agglutinativ, flektiv va polisintetik) tipga ajratish nihoyat darajada nisbiydir. Gap shundaki, 
sof agglutinativ yoki flektiv til bo`lmaganidek sof o`zakli yoki sof polisintetik til ham 
bo`lmaydi. Masalan, agglutinativ til hisoblangan turkiy tillarda fleksiya ham uchraydi. 
XIX-XX asrlarda tuzilgan mavjud morfologik klassifikatsiya hozirgacha o`z 
ahamiyatini yo`qotgani yo`q. U tillarning grammatikalarini tuzishda, ularning tarixini 
o`rganishda va dunyo tillarini qiyosiy-tipologik yo`l bilan tadqiq qilishda xizmat qilib 
kelmoqda. 
Analitik va sintetik tuzumdagi tillar 
Tillarning tipologik xarakteristikasida yana analitik va sintetik tuzumdagi tillar farq 
qilinadi. 
Analitik tillarning xususiyati shundan iboratki, bu tillarda grammatik munosabatlar 
qo`shimchalar (affikslar) orqali emas, analitik vositalar (so`z tartibi, bog`lovchi, ko`makchi 
va boshqalar) yordamida ifodalanadi. Ingliz, fransuz, fors kabi tillar mana shunday tillardir. 
Sintetik tillarda grammatik ma’no qo`shimchalar orqali, ya’ni so`zning sostavida 
ifodalanadi. Masalan, rus tilida книгу so`zi leksik ma’nodan tashqari bir necha grammatik 
ma’nolarni ham ifodalaydi (винительныйпадеж, birlik va женскийрод). 
Sintetik tillarga qadimgi hind-yevropa tillari, hozirgi litva, nemis, slavyan tillarining 
ko`pchiligi kiradi. Analitik tillarga esa roman tillari, ingliz tili, daniya tili, yangi grek tili va 
boshqa tillar kiradi. 
Shuni ham qayd qilish kerakki, sof analitik yoki sof sintetik tillar bo`lmaydi. Sintetik 
til hisoblangan rus tilida analitik tillarga xos xususiyatlar ham uchraydi. Masalan, kelasi 
zamon yordamchi fe’l yordamida yasaladi: