O'zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti iqtisodiyot fakulteti iqtisodiyot yo’nalishi

I.BANK TUSHUNCHASI VA UNING MOHIYATI Banklarining paydo bo’lishi tarixi

• Bank deb pul mablag’larini yig’uvchi, saqlab beruvchi, kredit-hisob va boshqa xar-xil vositachilik operatsiyalarini bajaruvchi muassasalarga aytiladi.
• Banklar paydo bo’lishining asosi bo’lib, tovar-pul munosabatlarining rivojlanishi hisoblanadi. Tovar-pul munosabatlarining bo’lishi va ularning rivojlanib borishi barcha ijtimoiy-iqtisodiy tizimlarda banklarning ham bo’lishini taqozo qiladi.
• Banklar o’rta asrlarda puldorlar tomonidan pulni qabul qilish va boshda davlat, shahar puliga almashtirib berish asosida kelib chiqqan. Keyinchalik, puldorlar o’z bo’sh turgan mablag’laridan foyda olish maqsadida ularni vaqtincha foydalanishga mablag’ zarur bo’lgan korxonalarga ssudalar berishgan. Bu pul almashtiruvchi puldorlarning bankirlarga aylanishiga olib kelgan.
• Bank so’zi italyancha “banca” so’zidan olingan bo’lib, “stol”, banknota “pullik stol” degan ma'noni anglatadi. O’rta asrlarda italiyalik puldorlar hamyonlaridagi, idishlardagi monetalarni stol ustida qo’yib hisob-kitob qilganlar.
• XII asrlarda Genuyada pul almashtiruvchilarni “bancherii” deb atashgan. Agar puldorlardan birortasi ishonchni oqlamasa va ishiga ma'suliyatsizlik qilsa, u o’tirgan stol sindirib tashlangan va uni “Vapso rotto”, ya'ni bankrot deb atashgan. Ya'ni, bizga ma'lum bo’lgan “bankrot” suzi xam “banca” so’zidan olingan.
• Banklar paydo bo’lishining boshlang’ich nuqtasi bo’lib XVI asrda Florentsiya va Venetsiyada tashkil qilingan kichik jirobanklar hisoblanadi. Keyinchalik, shunday banklar Amsterdamda (1605 i.), Gamburgdagi (1618 i.), Milanda, Genuyada vujudga kelgan. Bu banklar asosan, o’z mijozlari savdogarlarga xizmat qilgan, ular o’rtasida naqd pulsiz hisob-kitoblarni olib borgan. Bu banklar o’z mijozlarini monetalar tarkibi buzulishidan zarar ko’rishdan himoya qilishgan. Ular hisoblarni ma'lum summadagi qimmatbaho metallni ifodalovchi maxsus pul birligida olib borishgan o’zlarining bo’sh pul mablag’larini jirobanklar davlatga qarzga, shaharlarga, chet el savdogarlariga ssuda bergan. Angliya bank tizimi (XVI asr) yuzaga kelgan va rivojlangan birinchi davlat hisoblanadi.