O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 

---

108 
 
Lebedev tajribasining nozikligi quyidagilarda namoyon bo’ladi: 
1. Yorug’lik plastinkalarga tush-ganda plastinkaning yorug’lik tusha-yotgan 
tomonining harorati uning orqa tomoniga nisbatan yuqori bo’ladi. Natijada 
plastinkning qalinligi bo’yicha harorat gradiyenti hosil bo’ladi va bu gradiyent 
ta’sirida aylanuvchi uskuyna o’z o’qi atrofida aylanishi mumkin. Bunday holatning 
oldini olish maqsadida aylanuvchi qurilmaga yorug’lik ikki tomondan – chapdan 
va o’ngdan tushishi ta’minlangan (16.3-rasm fragmentlarini solishtiring). 
16.3-rasm. “Lebedev tajribasi” animatsiyasidan fragmentlar 
2. Kolbaning yorug’lik tushayotgan tomonida mavjud bo’lgan molekulalar 
tushayotgan yorug’likni yutib, harorati oshadi va ularning xaotik harakati 
tezlashadi hamda bu molekulalarning sirtga ta’siri natijasida aylanuvchi qurilma 
o’z o’qi atrofida aylanadi. Bunday holatning oldini olish uchun Lebedev shisha 
kolba ichidan havoning maksimal darajada so’rib olinishini ta’minlaydi. Lebedev 
tomonidan olingan natijalar Maksvell tomonidan berilgan nazariy formula bilan 
to’liq mos tushganligi isbotlanadi va yorug’lik bosimi hosil bo’lishini kvant 
nazariyasi asosida tushuntirish mumkin.
2
)
1
(
)
1
(
2
c
m
N
Nc
c
m
c
N
c
m
p













Bu ifodadagi Nm
Ф
– birlik hajmidagi fotonlar massasi. Shuning uchun, 
Eynshteyning massa va energiya orasidagi ekvivalentlik qonuniga asosan,
Nm
Ф
c
2- 
birlik hajmdagi
ω yorug’lik ernergiyani harakatlantiradi. 
Natijada 


)
1
(


p
yoki
)
1
(



c
E
P
bo’ladi.