O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro oziq – ovqat va yengil sanoat texnologiyasi instituti s. Astanov

 
5.6-rasm. “Frenel difraksiyasi” animatsiyasidan fragment 
 
5.3. Birta tirqishdan Fraungoffer difraksiyasi 

---

49 
FRAUNGOFFER YOZEF
 
(1787-1826). 
Nemis fizigi. 
Asosiy ishlari fizik va amaliy 
optikaga bag’ishlangan. Yo-
rug’lik dispersiyasini o’rgan-
gan va axromatik linzalar 
tayyorlash uslubiyatini ishlab 
chiqqan. Linza formulasini 
aniqlash uslubiyatini yaratdi. 
Axromatik linzalarni silliq-
lash 
mashinasini 
yaratdi. 
Spektrometr asbobini yasadi. 
Axromatik mikroskop yarat-
di. Quyosh spektrida qora 
tasmalar mavjudligini aniq-
ladi. Difraksiya yo’li bilan 
to’lqin uzunligini aniqladi. 
Moddalar spektrini aniqlash 
uchun difraksion panjaralarni 
yasadi. Bitta tirqishdan va 
ko’p tirqishlardan vujudga 
keladigan 
difraksiyasini 
o’rgandi.
Difraksiya hodisalari ikki sinfga bo'linadi. 
To'siqqa tushayotgan nurlarning parallel dasta hosil 
qilishi va difraksion manzara manbadan cheksizlikda 
mujassamlashishi hodisalarni Fraungoffer tekshirgan va 
uning nomi bilan atalgan. Agar parallel yorug’liklar 
dastasi kengligi 
b 
bo’lgan tog’ri burchakli tirqishga 
tushsa, 
undan 
o’tgan 
nurlar 
difraksiyalanib, 
tushayotgan yo’nalishga nisbatan φ burchakka buriladi. 
Difraksiyalangan barcha nurlarni linzaga tushirilganda, 
uning fokal tekisligida difraksion manzara o’zaro bir-
birini almashtiruvchi oq va qora tasmalar ko’rinishida 
vujudga 
keladi 
(5.7-rasm). 
Bu 
vaqtda 
Frenel 
zonalarining soni juft bo’lsa:
2
2
sin



k
a



, (k = 1, 2, 3, ….), (5.3) 
B nuqtada difraksion minimum (to’la qorong’ilik), agar 
Frenel zonalari soni toq bo’lsa: 
2
)
1
2
(
sin







k
a
, (k = 1, 2, 3, ….), (5.4)
bitta kompensatsiyalanmagan zonaga mos 
keluvchi difraksion maksimum kuzatiladi. 
Shuni ta’kidlash lozimki, to’g’ri yo’nalishda 
(φ=0) tirqish o’zini go’yoki bitta Frenel 
zonasidek 
tutadi 
va 
yorug’lik 
shu 
yo’nalishda eng katta intensivlik bilan 
tarqalib, B nuqtada markaziy difraksion 
maksimum kuzatiladi.