O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti «axborot texnologiyalari» kafedrasi

5- mavzu 
 
Axborot tizimlarining hayot sikli modellari. Axborot tizimlarini topshiriqli, kaskadli 
va spiral modellari. Axborot tizimlarini hayotiy siklidagi asosiy, qo’shimcha va tashkiliy 
jarayonlari. Funkstional qism tizimlar. Tashkiliy tuzilishldi qurish. Mohiyat aloqalar. 
Axborot oqimlari. Funkstiyalar va modellar. Yaratish chizmalari. 
Reja: 
1.
ITlarni yaratish jarayoni etaplari 
2.
Hayotiy sikl tushunchasi 
3.
ITlarni yaratishni “sharshara” modeli 
4.
Kaskadli modelning ustun va kamchilik tomonlari 
5.
ITlarni yaratishning spiral modeli 
6.
Spiral modelning kuchli kuchsiz tomonlari 
Agar tizim korxonani axborot bilan ta’minlasa, demak u axborot(informastion) tizimdir. 
Axborot tizimini yaratish aksariyat zamonaviy korxonalarda, ularning qanday biznes bilan 
shug’ullanishidan qat’iy nazar, hal qilinishi zarur bo’lgan muammodir. “Axborot tizimi” atamasi 
biznes yuritishni engillashtiruvchi yoki “avtomatlashtiruvchi” dasturiy mahsulotlar sinfiga kiradi. 
Agar tizim biznesni axborot bilan ta’minlash orqali qo’llab-quvvatlasa, “axborot tizimi” deb 
ataladi. Tegishli dastur, agar u bittadan ortiq(ba’zi hollarda ketma-ket, ba’zan esa parallel) 
funkstiyani bajarsa, “tizim” deb ataladi. Masalan, ombor xo’jaligini qo’llab-quvvatlovchi 
axborot tizimlari omborga tovarlar kelib tushishi, xaridorga tovarlar berilishini kuzatib turadi, 
omborda har bir mahsulotning zaruriy miqdori mavjudligini nazorat qiladi. 
Umumiy xolda ITlarni yaratish jarayoni ikki nuktai-nazarga asoslanadi: 
-Asosiy ish oqimlari, bajaruvchilar, harakatlar ketma-ketligini aniqlash; 

---

-ITni h
ayotiy sikli
, ya’ni uni yaratishda vaqt mobaynida takrorlanuvchi jarayonlarni 
aniqlash. Hayotiy sikl modellari deganda ITni ishlab chiqish jarayonidagi ma’lum davr 
tushuniladi. 
Tizimlarni yaratish jarayoni tizimlarning yaratilish davri(system development life sykle) 
yoki hozirgi terminda hayotiy sikli deyiladi, chunki bu jarayon bilan bog’langan faoliyatlar 
davomiydir. Tizimlarning yaratilishida yo’l qo’yilgan xato qanchalik kech aniqlansa, shunchalik 
uni tuzatish qimmatga tushadi, chunki oldin qilingan ishlar ham ko’rib chiqilishi zarur bo’ladi. 
Ana shuning uchun ham tizimlar yaratilishi jarayonini bosqichlarga bo’lib, tizimlar yaratishda 
ma’lum metodlar ishlab chiqilgan. 
ITlar hozirgi vaqtda biror loyiha sifatida ishlab chiqariladi. 
Loyiha – bu sistemaning aniq maksadda chegaralangan vaqtda muddat, natija, 
tavakkalchilik, xom-ashyo talablariga mos xoldagi harakatidir. 
Axborot tizimlarini yaratishning “sharshara” yoki kaskadli modeli klassik hisoblanib, 70-
80 yillarda keng tarkalgan edi. Bunda loyiha etaplarga bulinib, bir etap bajarilgandan so’ng 
keyingi etapga utiladi. Har bir etap tugatilganda u tula xujjatlashtiriladi va loyihachilar bu 
xujjatlardan keyingi etapda foydalanishadi. 
An’anaviy tizimlarni yaratish davri uslubi(«sharshara») yoki hozirgi terminda kaskadli 
model quyidagi bosqichlardan iborat: 
1