|
Mavzuni mustahkamlash uchun savollar
1. Tovush madaniyatini shakllantirishning mazmuni va vazifalari
nimalardan iborat?
2. Tovush madaniyatiga qo’yiladigan talablarni ayting.
3. Tovush madaniyatini shakllantirish usullari haqida nimalar
bilasiz?
79
8-mavzu: Mashg’ulot jarayonida tovush
madaniyatini shakllantirish usuliyoti
Reja:
1. Nutqning tovush madaniyati bo’yicha ishlarni tashkil etish.
2.
Nutqning
tovush
madaniyatini
tarbiyalash
bo’yicha
mashg’lotlarning tuzilishi.
Asosiy tayanch so’zlar:
Tovush sur'ati, tovush sifati, ravon gapirish, ifodali nutqda tovush
madaniyati, ovozni eshitish, nutq organlari va artikulliyatsiyasi, nutq
apparati, ovozni tarbiyalash, nafas yo’llarini tarbiyalash.
Mavzu
“Til va nutq o’stirish metodikasi fanining maqsad va vazifalari”.
Ma`ruza mashg`ulotning texnologik kartasi
Dars bosqichlari va
vaqti
O'qituvchi
Talaba
1-boqich
Kirish
(5 daqiqa)
1.Ma`ruza
mashg'ulotning
tashkiliy qismini amalga oshiradi,
mavzu(Nutqning
tovush
madaniyati
bo’yicha
ishlarni
tashkil etish. Nutqning tovush
madaniyatini tarbiyalash bo’yicha
mashg’lotlarning
tuzilishi.),
maqsadi, rejasini e'lon qiladi.
1.Eshitadi, yozadi, javob beradi.
.
2-bosqich
Asosiy bosqich
(70 daqiqa)
1.
Mavzu
haqida
tushuncha
beriladi. (1-ilova)
2. Mavzu yuzasidan misollar
keltirib izohlanadi. (2-ilova)
3.Aqliy hujum asosida ma’ruzada
o’rganillgan nazariy bilimlarini
savol – javob orqali aniqlaydi. (3-
ilova)
1. Eshitadi, yozadi,
2.Eshitadi, yozadi, javob beradi,
bajaradi
3. Savollarga javob beradi.
4-bosqich
Yakuniy bosqich
(5 daqiqa)
1.Talabalarni
rag’batlantirish,
baholarni e'lon qilish, uyga vazifa
berish,
mashg’ulotga
yakun
yasash.
2. Adabiyotlar ro`yhatini beradi
1.Eshitadi, yozadi, bilib oladi.
2. Eshitadi yozib oladi.
80
Mashg’ulot nutqning tovush madaniyatini tarbiyalashning asosiy
shakli hisoblanadi. Mashg’ulot onda-sonda emas, balki uzluksiz tarzda
o’tkaziladi. Nutqning tovush madaniyatini muvaffaqiyatli shakllantirish
uchun maxsus mashg’ulotlar bilan chegaralanish kerak emas. Shuning
uchun nutq o’stirish bo’yicha turli mashg’ulotlarni rejalashtirganda
(masalan, she'r yod oldirish, surat bo’yicha ishlash va hokazolar) ning
dastur mazmuniga nutqning tovush madaniyatini tarbiyalashning ayrim
bo’limlarini (ma'noli nutqni shakllantirish, nafas olish va chiqarishni,
nutq sur'ati, ovoz sifatini va hokazolar) kiritish kerak. Nutqning tovushh
madaniyatini rivojlantirishda musiqa mashg’uloti katta ahamiyatga ega.
Ilk yoshdagi bolalar bilan har kuni yakkama-yakka va uncha katta
bo’lmagan guruhchalar bilan (bir yarim yoshgacha 6 ta bola bilan, bir
yarim yoshdan 2 yoshgacha 10 ta bola bilan) o’yin mashqlari tashkil
etiladi. Mashg’ulot 10 daqiqa davom etadi.
O’yin-mashg’ulotlar
bolalarda
eshituv
diqqatini,
nutqni
tushunishni, artikulyatsiya apparati a'zolarini rivojlantirishga, tovush va
tovush birikmalariga taqlid qilishga, lug’atini faollashtirishga qaratilgan.
Bu o’yinlar mazmuniga tovushga taqlid qiluvchi (hayvonlarning,
narsa-buyumlarning)
ovozlari,
hazillar
kiritilgan,
shuningdek,
o’yinchoqlar va turli buyumlarni ko’rsatishda, nomini aytishda tovushga
taqlid qilishda (kuchukcha - vov-vov; soat - chiq-chiq va boshqalar)
foydalaniladi.
2 yoshdan 3 yoshgacha bo’lgan bilan o’tkaziladigan mashg’ulot
nutqning tovush madaniyatini tarbiyalashga bag’ishlangan bo’lib,
haftada 1 marta tashkil etiladi, davomiyligi 15 daqiqadan iborat..
Bu yoshdagi bolalar bilan o’tkaziladigan mashg’ulot bolalarning
eshituv idrokini, nafas olish va chiqarish, ovoz apparatining harakatini
rivojlantirishga, artikulyatsiyani aniqlashga, so’z va jumlalarni to’g’ri
va aniq talaffuz etishga qaratilgan. Bu mashg’ulotlar turli
hayvonlarning, ovoz chiqaradigan buyumlarning ovoziga taqlid qilish,
ashula, hazillar, ta'limiy o’yinlar, kichik she'rlar va hikoyalarni kiritish
yo’li bilan o’tkaziladi.
3 yoshdan 5 yoshgacha bo’lgan bolalar bilan mashg’ulotlar
hamma guruh bilan nutq o’stirish mashg’ulotining (haftada 1 marta,
5-8 daqiqandan) qismi sifatida va mustaqil mashg’ulot (oyda 1-2 marta,
15-20 daqiqa) tarzida o’tkaziladi.
Ushbu guruh yoshdagi bolalar bilan o’tkaziladigan mashg’ulot
fonematik va nutqni tinglashni rivojlantirish, artikulyatsiya apparatining
haraktachanligini takomillashtirish, ona tilidagi hamma tovushlarning
81
to’g’ri talaffuzini egallash va mustahkamlash, so’z va jumlalarni
ishonchli tarzda to’g’ri talaffuz etish, so’zlarda urg’uni to’g’ri ishlatish,
adabiy talaffuz qoidalariga binoan so’zlarni to’g’ri talaffuz etish, ovoz
balandligidan foydalana olish malakasini tarbiyalash, so’z va jumlalarni
ma'noli nutqning intonatsion vositalarini hisobga olgan holda kerakli
nutq sur'atida talaffuz etishga o’rgatish maqsadida o’tkaziladi.
5 yoshdan 7 yoshgacha bo’lgan bolalar bilan mashg’ulotlar
hamma guruh bolalari bilan nutq o’stirish mashg’ulotining qismi
sifatida (5-8 daqiqa) hamda oyda bir marta maxsus mashg’ulot
sifatida o’tkaziladi.
Bu bosqichda nutqning tovush madaniyatining hamma bo’limlari
(vazifalari) bo’yicha hosil qilingan ko’nikma va malakalar qayta
ishlanadi, mustahkamlanadi, takomillashtiriladi.
Misol tariqasida quyida
Do'stlaringiz bilan baham: |
