O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

15.3 Mashinaviy loyihalash uslubi. 
Mashinaviy uslubni paydo bo`lish sababi albatta qimmat turish va uzoq fizik 
modellashtirish, matematikaviy modellashtirish tezroq o`zgartirish edi. Bu uslublar 
maketni matematik model loyihalayotgan texnik ob`ekt qo`llaniladi.[2] 
Matematiklashtirilgan maket – bu matematik ob`ektlar to`plami (son, 
o`zgaruvchan, vektorlar, ko`pliklar va boshqalar) va ular orasidagi muloqat, qaysiki 
loyihalanayotgan texnik ob`ekt bir qancha hususiyatlarni akslantirsa. Misol uchun 
katta va muhim matematik modellar sinfi sistemaning tengsizligini tashqil etsa. 
Loyihalash jarayonida o`sha matematik modellar qo`llaniladi, qaysi muxandis – 
loyixachi muhim tutgan o`rni ob`ekt hususiyatini akslantirsa. Muhim oddiylashtirish 
talabi yo`qligi matematik modelni aniqligiga olib kelish mumkin. 
Loyixaning topshirig‘ini echishda etarli albatta. Ko`p hollarda matematik 
modelning aniqligi uncha aniqlikdan past emas ekan, fizik modellashtirishni 
taminlash uchun tez ishlaydigan eHMlardan operativ xotira hajmi etarliligi uchun 
ma`lum vaqtda matematik modelni tadbiq etish imkoniyati bor. Xuddi shu vaqt 
matematik model uchun xoxlagan parametrlarni oson o`zgartirish harakteriga ega, 
analizli har tomonlama va mukammal bajara olishni imkoniyatini beradi.[2 ’4] 
shunday qilib, loyihalanayotgan jarayon sxemasida (6 – rasm) mashinaviy uslub 
paydo bo`lish bilan protseduraning ko`p saqlash joylari o`zgaradi. 
Birinchi navbatda ―modelni tuzish‖ protsedurada fizik modellashtirish 
matematik va ―analiz‖ protsedurasi matematik modellashtirish tadbiq etishga aylandi 
− sistema tengsizligini echish. 
Keyingi 
qadam 
algoritmlash 
protsedurasi 
yo`nalishida 
qilingan 
edi. 
―boshqariluvchi parametrlarni o`zgartirish‖. Parametrlarni o`zgartirish maqsadga 

---

yo`naltirish qila olindi. Ba`zi maqsadli funktsiyalar ahamiyatli ekstimal strategik 
qidiruviga tobe, ―analiz‖ protsedurasini aniqlash. SHunday qilib eHMda 
rializatsiyalashgan topshiriqlarda parametrik optimizatsiyasi bor ekan. Boshqa 
muhim topshiriq, eHMda keng echiladigan texnik hujjatlarni to`g‘rilash topshiriq 
bo`lib chiqdi. Bu topshiriqni echish moshinaviy grafikni rivojlantirishga bog‘liq edi. 
Nazorat savollari. 
1. Mashinoviy va nomashinaviy uslublarning loyihalash mohiyati [L2,24 – 25]. 
2. Loyihalashning an`anaviy yaqinlashuvi haqida gapirib bering. 
3. Maketlashtirish uslubini qanday tushinasiz. 
4. ektrementlash jarayoni haqida gapirib bering. 
5. Modellash uslubi haqida siz nimani tushinasiz. 
6. Modellash uslubini tanlashda qaysi asosiy faktorlar ta`sir etadi. 
7. Loyihalash qo`l – hisob uslublarini tushintiring. 
8. Matematik modellash sistemasini qanday tushshinsiz. 
9. Loyihalashning sxema jarayonni ierarxik darajasi haqida gapirib bering. 
10. Texnik hujjatlarni bezashda qaysi topshiriqlarga bog‘liq.