O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

Nazorat savollari. 
1.
Loyihalash topshirig‘i qanday ketma-ketlikdan iborat? 
2.
Loyihalash davomida echiladigan asosiy masalalarni sanab o`ting. 
3.
Diskret ob`ektlar uchun sintez masalasi haqida so`zlab bering. 
4.
Uzluksiz ob`ektlar uchun sintez masalasini echishda nimaga ko`proq e`tibor 
berish kerak? 
5.
Sintezning qaysi masalasi strukturali optimallashtirish deyiladi?
6.
Qaysi funktsiya maqsad funktsiyasi yoki sifat funktsiyasi deyiladi? 
7.
Qanday muhitni boshqariladigan parametrlar muhiti deb yuritiladi? 
8.
Qanday masalalar bir variantli analizda tipik hisoblanadi? 
9.
Loyihalash jarayoni sxemasini chizing. 
10.
Parametrik optimallashtirish masalasini qanday tushunasiz? 
15. Avtomatik sistemalarni loyihalash uslublari. 
Reja: 
1. Mashinaviy va nomashinaviy loyihalash uslublarining afzalliklari. 
2. Loyihalashning qo`l – hisob uslubi. 
3. Mashinaviy loyihalash uslubi.
 
15.1 Mashinaviy va nomashinoviy loyihalash uslublarining afzalliklari. 
Loyihalashda loyihalangan topshiriqlarning uslub va vositalari tanlanadi. 
Maqsadga yaxshiroq etishni ta`minlaydi. Quydagini shunday tushinishimiz mumkin. 
Minimal vaqtlardan loyihalanishi, minimal xom - ashyo yo`qotilishi, optimal 
olinadigan loyihalash echimlari. [2 ’ 4 ] 
Muxandislar o`zining loyihalarida hisob, tajriba va sezish – evristik loyihalash 
uslublarini qo`llaydilar. Sezish va malaka muxandislarga avvalam bor ko`p texnik 
ob`ektlarni sintez struturali topshiriqlarni echishda zarur. 
Ichki parametrli topshiriqlarni echishda hisob va tajribaviy uslubini aniqlashda 
katta ahamiyatga ega.
15.2 Loyihalashning qo`l – hisob uslubi. 
Loyihalashning qo`l hisob uslubi faqatgina ahamiyatli parametrlarga yo`llanma 
beradi. Qaysilarning faqat kirishida talabi bo`yicha korrektlovchilarni boshqa uslublar 
yordamida qaraganimizda. 
Yo`naltirilgan harakter qo`l hisob natijalari kichik aniqlikdagi qo`l hisob 
uslublariga bog‘liq bo`ladi. Haqiqatdan ham juda og‘ir texnik ob`ektlar jarayonida 
sistema tengsizligi berilishda yuqori joylashishi, bu tengsizliklar umumiy holda 

---

nochiziqli. SHunday qilib elektron sxemalarda o`tkinchi jarayonda oddiy differintsial 
tengsizlik sistema deb ta`riflanadi. Qaysilarning ketma – ketligi reaktiv elementlar 
soniga taxminan teng bo`lsa. O`rta darajali sxemalar uchun integratsiya ketma – 
ketligi 50 – 500 sistema tengsizligiga teng ekan. 
Oddiy differintsial tengsizliklardan sistemani analitik echimini olishimiz uchun 
qaysi vaqtda agar ketma – ketlik sistemaning ikki va chiziqli tengsizlikdan oshmasin. 
Bu misol shuni ko`rsatadiki, qo`l - hisob uslubi qo`llanilishi faqat kerakli 
oddiylashtirish qo`llaganimizda, olinadigan natijalar yo`naltiruvchi harakterga sabab 
bo`lishi mumkin. Olib borilgan analizda tanlangan variant ish qila olishi endi qo`l – 
hisobi yordamida qilib bo`lmaydi. SHuning uchun an`anaviy yaqinlashuvisiz (EHMni 
ishlatmasdan) eksperimental uslub qo`llanilishi muqarrar edi, ya`ni maketlashtirish 
uslubi. Aynan maketda − fizik modeli − qo`yilgan shartlarda ish qila olish aniqlanar 
edi, ichki parametrlarni o`zgartirishlar o`tkazish, strukturani qisman o`zgartirish, 
ob`ektlarni hususiyatini yaxshilash maqsadida albatta maketda qoida bo`yicha 
xoxlagan o`zgartirishlar kiritish mumkin emas albatta, chunki o`zgartirish bahosi juda 
yuqori bo`lganligi uchun. Ko`p hollarda eksperimentlashtirish juda yuqori ierarxik 
darajalarda mumkin emas − bu erda ishlab chiqish bahosi maketda bor malakali 
ko`rsatmada ishlab chiqish bahosi va iteratsion jarayonida ko`p karrali ishlab chiqish 
ko`rsatmalarga rozi bo`lish loyihalanayotgan murakkab sistemalarda mumkin emas. 
SHuning uchun an`anaviy yaqinlashuvda optimizatsiya topshiriqlari taxminan 
echilmas edi. − ixtirochi birinchi ish qila olish variantiga qoniqish hosil qila oldi.