O'zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi buxoro davlat universiteti

 
 
 
 
 

---

XULOSA 
Komil inson tadiqotchisi Aziziddin Nasafiy kamolot belgisi sifatida ikki 
narsani asos qilib olgan. Buning biri – hamida (go'zal) axloq bo'lsa, ikkinchisi – 
o'z-o'zini tanish. Shu ikki asosning bor yoki yo'qligiga qarab u odamlarni uch 
qismga ajratgan. Birinchisi, hamida axloqiy xislatlar bilan bezanmagan va o'z-
o'zini tanimagan odamlar. Ikkinchisi, hamida axloqiy xislatlar bilan bezangan 
ammo o'z-o'zini tanimagan odamlar. Uchimchisi, hamida axloqiy sifatlar bilan 
bezangan va o'z-o'zini tanigan odamlar.
Hazrat Alisher Navoiy esa "Nasoyimul muhabbat min shamoyimul futuvvat" 
asari muqaddimasida quyidagi fazilatlarni avliyolarga xos xislatlar sifatida qayd 
qiladi: barchadan o'zini kam deb bilish, hech kimga hatto, oddiy xizmatkorga ham 
qo'pol, bepisand muomala qilmaslik, shirin so'z bo'lish, rahmdil bo'lish, saxiy 
bo'lish, mard bo'lish, halimlik, xushxulq bo'lish, rizo-rozilik bilan kun o'tkazish, 
sabrli bo'lish, sadoqatli, vafoli bo'lish, riyozat chekish… 
Komil insonga xos ayni fazilatlar Navoiy "Xamsa"sining ikkinchi dostonida
Farhod va Shirin obrazlari misolida badiiy talqin qilingan.
Farhod va Shirin timsollari ruhiy ma'naviy qudrat, aql-u zakovat, eng yaxshi 
xislatlarning jamuljamidir.
Asarni g'oyaviy-badiiy tahlil qilar ekanmiz, unda talqin qilingan komil inson 
haqidagi g'oyalar katta ijtimoiy-axloqiy ahamiyatga ega bo'lib, Istiqlol davri 
avlodini yaxshilik va ezgulik ruhida tarbiyalash, ular qalbida mehr-u muhabbat, 
vafo va sadoqatni kuchaytirishga xizmat qiladi. Har zamon, har lahzada inson 
zotiga insonligini eslatib, uni yovuz, qabih ishlardan saqlanishga targ'ib qilib 
turadi. 
Dostondagi Farhod va Shirinning sof muhabbati ila yuzaga kelgan beg'ubor 
tuyg'ular talqinidan kelib chiqadigan mantiqiy xulosa shuki, inson go'zalligi Alloh 
jamolining aksi, bu jamol olamda va odamda qancha ko'p jilo etgan bo'lsa, u 
shuncha go'zal bo'la oladi.

---

Shirinning Farhodga yozgan ishqiy nomalaridan kelib chiqadigan mantiqiy 
xulosa shuki, Shirin komil so'z, komil ma'no va komil tafakkur imsolidir. 
Farhod timsolini, undagi jamiki insoniy xususiyatlarni ko'rib, Navoiyning 
badiiy tasvir vositalarining juda o'rinli, ta'sir kuchini oshiradigan shakllardan 
qo'llanganligining guvohi bo'lamiz. Farhodning har bir yaratuvchanlik faoliyati aks 
etgan lavhalardan zohiriy haqqoniyat, botiniy go'zallik, fusunkor samimiylikning 
yorqin namoyishini ko'ramiz.
Asarni g'oyaviy tahliliga e'tibor qaratsak, har ikkala qahramon ham 
chinakkam oshiq, haqiqiy komil inson timsollaridir. Shirinning shaxsiyatida 
haqiqiy oqila qiz timsolini ko'ramiz. Zero, u o'z el-u yurtining obodligi uchun 
g'amxo'rlik qiluvchi, o'z xalqining tinch va omonligini ta'minlashga intiluvchi 
xalqparvar va vatanparvar insondir. 
Farhod obrazida ham haqiqiy shijoatning yuqori darajaga ko'tarilganlini 
ko'ramiz. U ham aqlda, ham kuch-quvvatda tengi yo'q, odamiylik tuyg'ularini 
o'zida mujassam etgan, mehnatdagi matonati, oqil va donishmand bir zot ekanini, 
sevgida qat'iyatli, halol, pok, vafoli, kamtarin, mard inson ekanini asarning turli 
lavhalarida ko'ra olamiz. Asar ,shubhasiz, bugungi kunda yetishib kelayotgan yosh 
avlodni chinakkam komillik sari yetaklovchi nurli ganjinadir.
Hazrat Alisher Navoiy ma'naviy merosi – yaxlit bir adabiy voqelik, bebaho 
ma'naviy xazina. Ulug' shoirning yuksak xalqparvarlik ruhi bilan yo'g'rilgan 
hayotbaxsh g'oyalari "dunyoviy" talqinlarda qanday porlab tursa, "ilohiy" 
talqinlarda ham shunday nur taratadi.
Odam mohiyati nimadan iborat, inson nega dunyoga keladi? Nega inson zoti 
bir xil emas? Firibgarlik, qonxo'rlik, yolg'on, hasad qayerdan kelib chiqqan?! 
"Farhod va Shirin" dostoni mutolaasi jarayonida biz bu savollarga javob topganday 
bo'lamiz. 

---