O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro muhandislik-texnologiya instituti

18. Suyuqlik zichligini o`lchash vositalarining montaji va sozlash ishlari
Reja:

1. 
   Suyuklik zichligini o`lchashning usul va asboblari.
   
2. 
   Suyuklik k.ovushkokligini o`lchashning usul va asboblarn.
   
3. 
   Zichlik o`lchash asboblarini o`rnatish va sozlash.
   
4. 
   Viskoznmetrlarning montaji va sozlash ishlari.
   

Texnologik jarayonda moddalarning zichligi mahsulotning spfatini va tarknbini tasniflovchi asosiy parametrlardan
hisoblanatsi.
Zichlik bu modda massasining qajmga nisbatiga teng
kattalikdir.
Ishlash printsipiga binoan zichlik o`lchash asboblari (plotnomer) kuyidagi usullarga asoslangan:

1. 
   Kdpqovuchli - bunda kalkovuchga ta`sir etuvchi itarib chikd-ruvchi kuchning suyukdik zichligiga bog’likligiga asoslangap;
   
2. 
   Vaznli - nazorat kidinayalgan muhitning ma`lum bir o`zgarmasxajmining vaznini uzliksiz o`lchab turishga asoslangan;
   
3. 
   Gvdrostatik - o`zgarmas satxdagi suyuqlik ustuni bosiminio`lchashga asoslangan;
   
4. 
   Radioizotopli - u- nurlarining muhitdan o`tishndagi yutilishintensivlngaga asoslangan.
   

Radioizotopli zichlik o`lchagnchlar o`rnatilganda nurlanish bloki bplan qabul kiluvchi qurilma orasidagi maksimal masosra 500mm va ikkilamchi asbob bilan esa YUm.dan oshmaslngi kerak.
Asbobning anik, ishlashi uchun montajda kuyidagi shartlarni e`tiborga olish lozim:

1. 
   O`lchanayotgan muxit qalinliga o`zgarmas bo`lishi;
   
2. 
   Truboprovod doimo to`la bo`lishi;
   
3. 
   Havo muhitda bo`lmasligi;
   
4. 
   Truboprovol o`lchanayotgan joyda ifloslanmagan bo`lishi kerak.Asbob o`rnatilgan truboprovodning diametri 100 mm
   

orasida va po`lat aylana kalinligi 20 mmdan kam bo`lishi lozim. Mabodo aebob o`rnatilgan joyda harorat 35°C dan yukori bo`lsa,u holda temperatura ta`siridan qimoya choralarini nazarda tutish kerak.
Ikkilamchi asbobga ulanuvchi kabel kuch zanjirlari bilan parallel o`tkazilmasligiga e`tibor kilish kerak.
Sil’foili. PJS-E va PJS-P zichlik o`lchatchlar montaj kilinganda quyndagi shartlar bajarilishi kerak:
Muqit olish kurilmasi bilan asbob orasvdagi ulash yo`li eng
k.isk,a bo`lishi; ..
O`rnatilgan joyi xizmat ko`rsatish uchun qulai bulishi; Vibratsiya va zarba^^ar ta`siridan holi bo`lishiga erishmok lozim.
PJS-P asbobiga xavo ta`minoti b mm diametrli trubalar orqash o`tkazilishi lozim. PJS-E asbobining chiqish signali 0-5 mA yoki 0-20 mA, kesim yuzasi 0,75 mm² bo`lgan SSHB kabeli orkali 2 simli sxema asosida ulanadi. 0-20 mA signali uchun tashki yisha karshilik 1 kOm gacha, 0-5 mA signali uchun esa -

1. 
   kOm dan ortmasligi kerak.
   
2. 
   'Syth ulchagpchlarning montaj oldi sozlash- tekshirish ishlarikuyidagi tartibda amalga oshiriladi:
   

1. 
   Datchik etalon suyuklik bilan tuldiriladi;
   
2. 
   Ikkilamchi asbobning ko`rsatgichi yozib olinadi;
   
3. 
   Birikchi sinov suyukliga o`rniga 2 - etalon suyukligi bilandatchik to`ldiriladi va kamida 4-5 marotaba turli zichlnkka egabo`lgan etalon suyukliklarning zichligi o`lchanadi;
   
4. 
   Areometr bman etalon suyukliklar zichligi para,tlel tarzdaiazorat etib boriladi;
   
5. 
   Absolyut, keltirilgan hato va variatsiyasi hisoblanib,tekshirilayapgan asbobning aniklik sinfi bilan takqoslanadi;
   

1.. Suyukliklarning qovushqokligani o`lchash vositalarining montaji va sozlash ishlari
Kovushkoklik deb sutokliklarning sirpanish yoki sshshishiga qarshilik ko`rsatish xususiyatiga aytiladi.
Ishlash printsipiga binoan quyidagi usullarga bo`linadi:

3. 
   Kapillyar - bunda sugoklikning kapillyar iaychadan okibchikishida k,ovushkokligiga mos tarzda o`tish vaqti yokinaychadagi bosimlar farkining o`zgarishiga asoslangan;
   
4. 
   Zo`ldirli - bunda erkin tushuvchi jismning suyuklikdagi tezliga(yoki vaqti) shu suyuklik kovushkokdigiga bog’likligidanfoydalaniladi;
   

5. Rotatsion - buida aylanuvchi jismga tekshirilayotgan suyuklik \osil qilgan qarshnlik momenti va aylantiruvchi momentlarni o`lchashga asoslangan;
Tebranishli - bunda nazorat kilinayotgan muhitga tushirshtgan -ezshr element tebranishi so`nish darajasining shu muqit-kovushqokligiga bog’likdigiga asoslangan.
Viskozimetrlarni montaj qilish texggik loyiha, me`yoriy xujjatlar talablari asosida o`rnatiladi.
Qovushqoklikni o`lchash asboblarini darajalashda kovush-oilan shkala. oraschidagi bog’lanishni aniklashdan iboratdir.
Bunda namunaviy viskozimetrlarning ko`satishi \ak.ikiy deb olinib, tekshirilayotgan asbobdan bir necha suyuklik o`tkaziladi.
Darajalash kuyidagi tartibda o`tkaziladi:

1. 
   Suyuklik tekshirilayotgan asbobdan o`tkazilib, nkkilamchi asbobko`rsatishi yozib olinadi;
   
2. 
   Bu tekshirish bir necha etalon suyukdik uchun qaytariladi;
   
3. 
   Parallel tarzda namunaviy viskozimetr vositasida etalonsuyukliklarning kovushqokligi qayd etib boriladi;
   
4. 
   Asbobning absolyut, keltirilgan hatolari aniklanib, anikdiksnnfi bilan taqqoslanadi.
   

Tayanch iboralar:
Kalqovuchli, gidrostatik, radioizotopli zichlik o`lchagichlar; viskozimetr; kapilyarli viskozimetr; qovushqoqpik, zo`ldirli viskozimetrlar.
Nazorat savollari

1. 
   Zichlik va qovushqoklikni o`lchashning qanday usul vaasboblarini bilasiz?
   
2. 
   Zichlik o`lchash asboblari qanday montaj qilinadi?
   
3. 
   Qovushqokdikni o`lchash vositalarini o`rnatish qanday amalgaoshiriladi?
   
4. 
   Zichlik va qovushqoklshs asboblarining sozlash ishlariga qandayishlar kiradi?
   
5. 
   Zichlik va qovushqoklik asboblarining darajalash kandayamalga oshiriladi?