O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

Uchinchi guruh- harorat asta- sekin pasaya boshlasa va uzoq muddatli bo‘lsa, dastlab hujayralararo bo‘shliqdagi suv muzlaydi. O‘z navbatida bu muzlar sitoplazmadagi suvni ham shimib olib yiriklashadi. Ammo, hujayraga kuchli salbiy ta’sir etmaydi. Qayta erish jarayonida suv yana sitoplazmaga o‘tadi va hujayralar tirikligini saqlab qoladi. Masalan, I.I. Tumanov rahbarligida oq qayin va qarag‘ay daraxtlarining novdalarini asta - sekin va izchillik bilan -95°C gacha muzlatib, keyin eritilganda novda hujayralari tirikligini saqlab qolgan.

Juda past harorat (-200 °C gacha) birdaniga tezlik bilan ta’sir etsa, tanadagi suv zudlik bilan oynasimon - amorf holatiga o‘tadi. Bu hodisa vetrifikatsiya deyiladi. Bu jarayonda muz kristallari hosil bo‘lmaydi. Qayta suyultirish jarayonida sitoplazmada muz kristallari hosil bo‘lishiga yo‘l qo‘yilmasa, hujayralar tirikligini saqlab qoladi. Shuning uchun ham bu usuldan ayrim organlarni uzoq muddatga saqlash uchun foydalanish mumkin. Chunki, oynasimon-amorf holda qotib qolgan to‘qimalar o‘zining hayotiyligini uzoq saqlaydi.

Bu o‘simliklarning suvning muzlash haroratidan past haroratga (0°C) ham chidamliligidir. Ushbu hol ko‘pincha bir yillik, urug‘lari qishlaydigan va ko‘p yillik tugunakli, piyozli va ildizmevali o‘simliklarda kuzatiladi. Bunda o‘simlikning qishlovchi organlari tuproq va qor tagida qoladi. Kuzgi o‘simliklarda va daraxtlarda, past harorat ta’sirida ular to‘qimalari muzlab qolishi mumkin, biroq o‘lmaydi. Past harorat sitoplazmada koagulyasiyani vujudga keltiradi va to‘qimalar nobud bo‘lishi mumkin.

O‘ta sovuq muhitda, hujayra oralig‘ida hosil bo‘lgan muz kristalchalari atrofdan ularni siqa boshlaydi. Agarda hujayra oraliqlarida muzlar kam hosil bo‘lsa, hujayra tirik qolishi mumkin. SHuningdek, hujayralarning o‘z xususiyatlarini saqlab qolish muzning holatiga ham bog‘liqdir. Masalan, muzning shishasiman bo‘lmagan holati shishasimon holatiga nisbatan ko‘proq zararlidir.

O‘ta sovuqqa chidamlilik o‘simliklarning turlariga ham bog‘liqdir. Masalan, kartoshka tuganagi 0 °C haroratda tezda nobud bo‘lsa, karam va piyoz mevalari ushbu haroratni bemalol o‘tkazishi mumkin. Kuzgi boshoqli ekinlar masalan, bug‘doy - 15 - 20 °C haroratda ham bemalol qishlab chiqishi mumkin. Shuningdek nina bargli daraxtlarning kurtagi ham o‘ta sovuqqa chidamlidir. Sovuqqa chidamli o‘simliklarda qandning miqdori yuqori ahamiyatga ega bo‘lib, ya’ni, ularning qish davomida sarflanish dinamikasi ham muhim ahamiyatga ega.

Shuningdek, maymunjon o‘simligi poyasini -196°C haroratda chiniqtirish natijasida meva berishining davom etishi kuzatilgan.