O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti

O‘simliklardagi xlorofill miqdorining yorug‘likka bog‘liqligi

O‘simlik nomi	Yorug‘likdagi barglarda	Soyadagi barglarda
Jo‘ka	2,58	3,11
Zarang	2,66	2,91
Qoraqayin	2,73	3,74

O‘simlik tanasining shakllanishida va barglarning ma’lum tartibda joylashishida ham yorug‘likning roli katta. Jumladan, qorong‘ilikda parvarish qilingan o‘simlik barglari oqish-sariq rangda bo‘ladi. Ularga etiollangan o‘simlik deyiladi. Qorong‘ilikda o‘simlik barglarining rangi o‘zgaribgina qolmay, balki poyasi yorug‘likda o‘sgan o‘simlikka nisbatan haddan tashqari cho‘zilib o‘sadi. Bunday o‘simliklarning barglari va mexanik to‘qimalari normal rivojlanmaydi. Oqibatda bunday o‘simliklar tezda erga yotib qolganligi sababli nobud bo‘ladi. Yorug‘likda o‘sgan o‘simliklar yashil rangli bo‘lib, normal rivojlanadi.

Geliofit va ssiofit o‘simliklardan tashqari, yorug‘likda va soyada normal hayot kechiruvchi o‘simliklar ham bor.

O‘simlikning qaysi guruhga mansub bo‘lishidan qat’iy nazar, yorug‘lik haddan tashqari ko‘p bo‘lganda barg to‘qimasining harorati ko‘tarilib transpiratsiya jarayoni jadallashadi, hujayralar suvsizlanib, xlorofillning aktivligi sustlashadi. Natijada fotosintez mahsuldorligining kamayishiga sabab bo‘ladi.

Karbonat angidridning konsentratsiyasi. Fotosintez uchun eng zarur birikmalardan biri CO₂ hisoblanadi. Uning miqdori havo tarkibida 0,03 foizni tashkil etadi. Bir gektar er ustidagi 100 m havo qatlamida 550 kg CO₂ bo‘ladi. SHundan bir kecha - kunduz mobaynida o‘simliklar 120 kg CO₂ ni yutadi. Lekin, atmosferadagi CO₂ ning miqdori tabiatda mavjud bo‘lgan karbonat angidiridning doimiy miqdorini saqlab qoladi. Hatto atmosfera tarkibida CO₂ ning asta - sekin ko‘payish jarayonlari sezilmoqda. Havo tarkibida CO₂ ning miqdorini 0,03 foizdan to 0,3 foizgacha ko‘paytirish fotosintez jadalligini ham oshiradi. O‘simliklarni qo‘shimcha CO₂ bilan oziqlantirish, ayniqsa, issiqxonalarda o‘stiriladigan qishloq xo‘jalik ekinlari uchun foydalidir. Bu usul bilan ularning hosildorligini oshirish mumkin. Ammo, qo‘shimcha CO₂ bilan oziqlantirish faqat C₃ o‘simliklarinig hosildorligini oshirishga kuchli ta’sir etadi, C₄ o‘simliklarga ta’sir etmaydi. Chunki, C₄ o‘simliklari o‘z tanasida CO₂ ni to‘plash va undan foydalanish xususiyatiga ega.

Tuproqda organik moddalar miqdori qanchalik ko‘p bo‘lsa, karbonat angidrid ham shuncha ko‘p ajraladi. Masalan, chirindisi kam bo‘lgan 1 gektar maydondagi tuproqdan bir soatda 2 kg CO₂ ajralsa, chirindiga boy tuproqdan ajralgan CO₂ miqdori 10- 25 kg ga etadi(10-jadval).

10-jadval