O`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi buxoro davlat universiteti pedagogika fakulteti musiqiy ta’lim yo’nalishi

Xulosa chiqarish

Taqqoslash, analiz va sintez qilish, abstraktlashtirish va umumiylashtirish jarayonlarida avvalo bizning sezgi a'zolarimiz bevosita sezib olishi mumkin bo'lgan hodisalar va narsalarning xususiyatlari, ularning bog'lanishlari hamda munosabatlari aks ettiriladi. Shu yo'l bilan bizda bevosita idrok va tasavvurlarga asoslangan hukmlar hosil bo'ladi. Masalan, "Bugun kechagiga qaraganda issiqroq bo'ldi"(taqqoslash), "Daraxt ildizlar, tana, butoqlar, shoxlar va barglardan iborat bo'ladi" (analiz) degan hukmlar mana shunday hukmlardir. Xulosa chiqarish- tafakkurning tarixan tarkib topgan mantiqiy shaklidir, tafakkurning bu mantiqiy shakli vositasi bilan bir yoki bir necha ma'lum hukmlar (asoslar)dan yangi hukm-xulosa chiqariladi. Masalan, "Osmondagi hamma jismlar singari quyosh ham, yerdagi kabi elementlardan tarkib topgandir", "Quyoshda geliy elementi bor" degan ikkita hukm bor. Mana shu ikki hukmdan: "Demak yerda ham geliy bor" degan yangi hukm chiqariladi.

TUSHUNCHA

Bizda fikrlar hukmlar tarzidagina shakllanib qolmasdan, shu bilan birga atrofimizdagi olam va hayot to'g'risidagi tushunchalar tarzida shakllanadi. Tushuncha narsalar to'g'risida-ularning xususiyatlari, holatlari bog'lanishlari va munosabatlari to'g'risida bir-biri bilan bog'langan hukmlardan hosil bo'ladi. Biror narsa to'g'risida tushuncha hosil qilish -shu narsa to'g'risida bir qancha hukmlar yuritish demakdir. Tushunchani ochib beradigan hukmlar jami shu tushunchaning mazmunini tashkil qiladi. Biror narsa to'g'risida qancha ko'p hukm yurita olsak, tushunchaning mazmuni ham shunchalik boy bo'ladi. Narsaning shu hukmlarda ifodalangan belgilari qanchalik muhim bo'lsa, tushunchaning mazmuni ham shunchalik chuqur bo'ladi. Tushunchaning ikki turi bor: biri -konkret tushuncha, ikkinchisi-obstrakt(mavhum) tushuncha. Bir butun narsaga taalluqli bo'lgan tushuncha, masalan, stol to'g'risidagi, odam to'g'risidagi, o'simlik va boshqa shu kabi narsalar to'g'risidagi tushuncha konkret tushunchadir. Narsa va hodisalarning o'ziga taalluqli bo'lmasdan, balki narsa va hodisalardan, fikraan ajratib olingan ayrim xususiyat, sifat va holatlarga, shuningdek, ayrim narsa va hodisalar o'rtasidagi munosabatlarga va bog'lanishlarga taalluqli bo'lgan tushuncha abstract (mavhum) tushunchalar deb ataladi. Masalan, "oqlik" to'g'risidagi, "uzunlik" to'g'risidagi, "tenglik" to'g'risidagi, "harakat" to'g'risidagi, "qiymat" to'g'risidagi va boshqa shu kabi tushunchalar mana shunday abstrakt tushunchalardir.