O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi berdaq nomidagi qoraqalpoq davlat universiteti



Download 268,87 Kb.
Pdf ko'rish
Sana20.11.2019
Hajmi268,87 Kb.
#26585
Bog'liq
yengil atletika turlari qadimgi yengil atletika rivojlanish tarixi


O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM 

VAZIRLIGI 

 

BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI 

 

 

 PEDAGOGIKA FAKULTETI  

 

 

«SPORT FANLARİ KAFEDRASI» 

 

«Yengil atletika va uni o’qitish metodikasi» fanidan 



 

KURS İSHİ

 

 

Mavzu: Yengil atletika turlari, qadimgi yengil atletika rivojlanish tarixi 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

Bajargan:                                             S.Yaxshimov 

 

                Qabul qilgan:                                       B.Qoyl baev

?

 

 

 

 

 

 

 

Nukus-2015 

YENGIL ATLETIKA TURLARI, QADIMGI YENGIL 

ATLETIKA RIVOJLANISH TARIXI 

 

 



 

 

 

Kirish 

Asosiy 

1.Yengil atletika mashiklarining guruxlarga bo`linishi xarakteristikasi  

2.Yengil  atletika mashqlarining umumiy harakteristikasi. 

Xulosa 

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 


Kirish 

Yengil    atletika  –  yurish,  yugurish,  sakrash  va  uloqtirish  mashqlaridan  iborat 

sport  turidir.  Maxsus  jismoniy  tarbiya  o’quv  yo’rtlarida  esa  yengil    atletika 

mazko’r  sport  turining  nazariyasidan,  Amaliy  ishlaridan  hamda  uni  o’qitish 

metodikaksidan  iborat,    dars  shu  sohada  ilmiy  tadiqotlar  o’tkaziladigan  fandir.  

Qadimiy  Yunon  so’zi  «atletika»  o’zbek  tilida  «kurash»  mashq  degan  ma’noni 

bildiradi.  Kadimiy  Yunonistonda  kuchlilik  va  chakkonlkda  musobaqalashgan 

kishilarni  atletlar  deb  atar  edilar.  Hozirda  esa  jismoniy  kamolotga  yetgan  kuchli 

odamlarni atlet deyiladi.  

 

Yengil  atletika degan  nom shartli bo’lib sirtdan  qaraganda,  yengil  atletika 



mashqlarining  og’ir  atletika  mashqlariga  nisbatan  yengil    tuyulishigagina 

asoslangan.  Ayrim  mamlakatlarda  yengil    atletikani  «atletika»  Fransiyada  yoki 

yo’lka maydondagi mashqlar AQSH Angliyada deb ataydilar.  

Yengil    atletika  besh  bo’limdan,  yo’rish,  Yugurish,  sakrash,  uloqtirish  va  kun 

kurashdan iborat bo’lib, ularning har qaysisi ham xilma-xil turlarga bo’linishi.  

 

Bo’lim   Turlar 



Turlarning xillari 

Variantlar  va 

masofa 

Yosh guruhlari va musobaqalarga 



kiritiladigan turlar. 

E

rk



ak

la



A

y

o



lL

a



 

K

a



tt

y



o

sh

d



a

g



o

’s

m



ir

la



 

K

ic



h

ik

 y



o

sh

d



a

g



o

’s

m



ir

la

r.



  

O

’g



’i

b



o

la

la



Q

iz



 b

o

la



la

 









10 

Yurish 


 

 

 



 

 

 



 

 

 



Yugu 

rish 


 

Sportcha 

yurish  

 

 



 

 

 



 

 

Tekis 



Yugu 

rish 


 

Stadion  yo’lkasidan 

yurish  

 

 



 

 

 



Yo’lda 

shosseda 

shahar 

ko’chasida 



so`qmoq  yo’lda  va 

hakoza. 


Qisqa 

masofaga Yugurish. 

 

3 km  


5 km 

10 km  


20 km 

50 km 


soat 


mobaynida 

 

20 km  



30 km 

50 km 


30 metr  

60 metr  

 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Tabiiy 

sharoitda 

Yugurish 

 

 



 

 

 



To’siqlar 

osha 


Yugurish  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

Estafetali 

Yugurish 

 

 



 

 

 



O’rtacha 

masofalarga 

Yugurish 

 

 



 

O’zoq  masofalarga 

Yugurish  

O’ta 


 

uzoq 


masofalarga 

Yugurish 

 

Vaqtboy Yugurish  



 

Ochiq 


joyda 

Yugurish 

 

 

 



 

 

 



 

Katta 


yo’lda 

Yugurish 

 

Yugurish yo’lkasida 



govlar 

osha 


Yugurish 

 

 



 

Uzoq 


masofaga 

to’siqlar 

osha 

Yugurish 



 

 

qisqa 



masofalarga 

Yugurish 

 

O’rta 


masofalarga 

Yugurish 

 

 

 



Aralash 

masofalarga 

Yugurish 

 

 



 

100 metr  

200 metr 

400 metr  

500 metr 

800 metr  

1000 metr 

1500 metr 

2000 metr 

 

3000 metr 



500 metr 

10000 metr 

20000 metr 

25000 metr 

30000 metr 

23000 metr 

soat 


mobaynida 

 

300 m 



500 m 

1 km 


2 km 

3 km 


5 km  

8 km  


14 km 

 

 30  km  gacha 



marofon 

YUgo’rish  

80 metr   

100 metr 

110 metr  

200 metr  

300 metr 

400 metr 

 

1500 metr 



3000 metr 

 

 



 

4x50 metr 

4x100 metr 

4x200 metr 

4x400 metr 

5x500 metr 

3x800 metr 

4x800 metr 

5x1000 m 

10x1000m 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Uloqtiris

 



 

 

Ko’pko’



rash  

 

 



 

 

 



Yugurib 

kelib 


sakrash 

vertikal 

to’siqOsh

gorizantal 



to’siq 

Osha 


sakrash 

turgan 


joyda 

sakrash 


Bosh 

ortidan 


boshlab 

uloqtirish 

aylanib 

uloqtirish 

irkitish  

Balandlikka  

 

 

 



 

 

 



Uzunlikka  3  hatlab 

sakrash  

 

 

 



 

 

Granata  



 

Nayza 


 

Disk bosqon Yadro 

 

 

Uch ko’rash   



 

 

 



 

 

 



Turt ko’rash  

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

Beshko’rash  



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



4x1500 m 

400x300 


x200x100 m 

shahar 


bo’ylab 

istalgan 

masofalarga 

istalgan 

variantda 4 xil 

usulda  langar 

cho’p bilan  

 

3 xil usulda 



 

 

 



 

 

500 gramm 



700 gramm 

600 gramm 

800 gramm 

2 kg 1,5 k  

7 kg 257gr 

6 kg 5 kg  

4kg 3 kg 

100m Yadro 

4kg 

Balandlikka 



o’zunlikka 

Yadro  5  kg 

100 metr  

100 


o’zunlikka 

disk  nayza  80 

g/o 



balandlikka 

100  m  Yadro 

o’zunlik 

tup 


150 

gr 


balandlik 

kross 300m 

60m 

100m 


o’zunlikka 

granata  500gr 

balandlikka 

kross  500  m 

100m 

o’zunlikkka 



Yadro  5  kg 

balandlik 

kross 

800m 


 

 

 



 

 

Olti ko’rash  



 

 

 



 

 

 



Sakkiz ko’rash 

 

 



 

 

 



 

 

O”n ko’rash  



balandlik 

nayza 


200m 

disk 


1500m 

80mg/o  Yadro 

balandlik 

o’zunlik  

 

200 


3/2kunda 

100m  Yadro 

o’zunlikka 

110g/olangar 

cho’p 2 kunda  

100m o’zunlik 

disk  balandlik 

100mg/o 

langar  cho’p 

nayza  800  m 

2kunda  


100m o’zunlik 

disk  balandlik 

400  m  100m 

g/o 


langar 

cho’p 


nayza 

1500 


2kunda  


 

 

 



Yengil  atletika mashqlarining umumiy harakteristikasi. 

 

 

Yurish-insonning  joydan-joyga  ko’chishidaga  oddiy  usul  bo’lib,  turli 

yoshdagi  kishilar  uchun  ajoyib  jismoniy  mashq  hisoblanadi.  Uzoq  va  bir  tekis 

yurganda azoyi badandagi qariyib barcha muskullar ishlaydi, organizmdagi yo’rak-

qon  tomir,  nafas  olish  va  boshqa  sistemalar  faoliyati  kuchayadi.  Natijada  moda 

almashinuvi  ortadi.  Jismoniy  mashq  sifatida  odatdagi  yurishning  avvalo 

sog’lomlashtirish ahamiyati bor. Odamni ilk bolalik davridan yurishga o’rgatadilar. 

Lekin bu bilan  kifoyalanib  bo’lmaydi.  Hamma odamlar to’g’ri chiroyli  va  tejamli 

yura  bilishlari  zarur.  Oddiy  yurishdan  tashqari  yurishning  boshqacha  xillari  ham 

bo’ladi:  poxodo  yurish,  safda  yourish  va  sportcha  yurish.  Musobaqalarda 

yurishning texnik jixatdan eng qiyin, lekin eng foydali sportcha yurish qo’llaniladi. 

Uning  tezligi  oddiy  yurishga  nisbatan  ikki  marta  ortiq,  ammo  bunday  Yuqori 

tezlikka  erishish  uchun    sportcha  yurish  texnikasi  asoslarini  o’rganib  olishning 


o’zigina  kifoya  qilmay  balki  oddiy  yurishga  Qaraganda  anchagina  intensiv  ish 

bajarish  talab  qilinadi,  ya’ni  energiya  sarflash  ortadi.  Yurish  musobaqalari  odatda 

stadion yo’lkalarida soat strelkasi harakatiga teskari yo’nalishda va oddiy yo’llarda 

shosseda,  shahar  ko’chalarida,  so’qmoqlarda  va  hakoza,  30  kmdan  50  km 

masofagacha o’tkaziladi.  

 

Yugurish  musobaqasida  qatnashuvchilar  hamda  belgilangan  yo’rish 



texnikasini  xususiyatlariga  rioya  qilishlari  kerak.  Bularning  eng  asosiysi  bir  lahza 

bo’lsa  ham  ikalla  oyoq  bir  vaqtda  yerdan  o’zilib  qolishga  yo’l  qo’ymaslikdan 

iborat.  Oyoqlardan  birortasi  yerga  tegmay  turgan  fursat  sodir  bo’lgudek  bo’lsa 

sportchi yo’rishdan Yugurishga o’tgan hisoblanadi. Bu qoidani bo’zgan sportchini 

maxsus hakamlar musobaqadan chetlatadilar.  

 

Yugurish  joydan-joyga  kuchishning  tabiiy  usullaridir.  Bu  jismoniy 

mashqning  ko’prok  tarqalgan  turi  bo’lib,  juda  ko’p  sport  turlari  futbol,  basketbol, 

tennis va boshqalar tarkibiga kiradi. Yugurishning juda ko’p turlari yengil  atletika 

har xil turlarining organik qismi hisoblanadi.  

Yugurish 

bo’tun 

organizmning 



ish 

qobiliyatiga 

qo’yilgan 

talab 


yugurgandagiga  nisbatan  anchagina  katta  bo’ladi.  CHunki  yugurganda  azoyi 

badandagi muskul guruhlarning deyarli hammasi ishga tushadi, yo’rak – qon, tomir 

nafas  olish  va  boshqa  sistemalar  faoliyati  kuchayadi.  Modda  almashinuvi  ancha 

oshadi.  Shug’ullanuvchilarning  imkoniyatlariga  qarab,  masofa  uzunligini  va 

Yugurish  tezligini  o’zgartirish  bilan  ish  miqdorini  har  xil  qilish  odamning 

chidamliligini  tezkorligi  va  boshqa  fazilatlari  rivojlanishiga  ta’sir  etish  mumkin. 

Yugurish  bilan  shug’ullanish  jarayonida  kishi  irodasi  mustahkamlanadi,  o’z 

kuchini taqsimlay olish to 

to`siqlardan  o’ta  bilish,  ochiq  joyda  moljal  ola 

bilish qobiliyati paydo bo’ladi.  

 

Yugurish  har  tamonlama  jismoniy  rivojlanishning  asosiy  vositalardan 



biridir. Barcha mutaxasisliklagi yengil  atletikachilarning ham boshqa sport turlari 

bilan  shug’ullanuvchilarning  ham  trenirovkalarida  Yugo’rishga  ko’p  e’tibor 

berilishi,  shunindek,  faol  dam  olish  sog’lomlashtirish  va  ish  qobiliyatini  saqlash 

vositasi  sifatida  Yugo’rishning  ulushi  katta  ekani  ana  shundan  dalolat  beradi. 



Yugurish  yengil    atletikaning  hamma  turlari  ichida  eng  hammabop  jismoniy 

mashqdir.  Yengil    atletika  musobaqalarida  yugurish  va  estafetaning  turli  xillari 

yetakchi  o’rin  to’tadi,  ularga  tomashabinlar  ham  juda  qiziqadilar.  SHuning  uchun 

yugurish musobaqalari eng yaxshi tashkilot vositalaridan biri hisoblanadi.  

 

Yengil    atletikada  yugurishning  tekis  yugurish,  to’siqlar  o’sha  yugurish, 



estafetada yugurish va tabiiy sharoitlar yugurish xillari bo’ladi.  

 

Tekis  yugurish  ma’lum  masofaga  yoki  vaqtboy  tarzda  Yugurish  yo’lkasida 



soat strelkasi harakatiga teskari yo`nalishda o’tqaziladi. 400 metrga va undan qisqa 

masofaga  yugurishda  har  bir  Yuguruvchi  uchun  alohida  yo’lka  ajratiladi.  Qolgan 

masofaga  Yugurish  umumiy  yo’lkada  o’tkaziladi.  Belgilangan  masofani  o’tish 

uchun  sarflangan  vaqt  sekundomer  bilan  o’lchanadi.  1  soatlik  va  2  soatlik 

Yugurishda  vaqt  chegaralangan  bo’lib  natijada  shu  vaqt  ichida  bosib  o’tilgan 

masofa tarzida metr hisobida aniqlanadi.  

 

To’siqlar  o’sha  Yugurishning  2  ta  xili  bor.  G’ovlar  osha  yugurish  bunday 



yugurish  natijasida  bir-biridan  bir  xil  o’zoqlikda  masofadagi  muayyan  joylarga 

qo’yilgan bir tipda to’siqlardan oshib 60 dan 400  metrgacha  masofaga  yuguriladi. 

Har  qaysi  sportchida  alohida-alohida  yo’lkadan  yuguradi.  2000-3000  metrga 

to’siqlar  Osha  Yugurish-bunda  yugurish  yo’lkasida  u  yer  bu  yerga  mustaxkam 

o’rnatilagan  to’siqlar  Osha  stadion  sektorlaridan  birida  kavlangan  chuqurga 

to’ldirilgan suvdan kechib yuguriladi.  

 

Estafetali  yugurish  komanda-kamonda  bo’lib  yuguriladi.  Komandaga 



yuguruvchilar    qancha  bo’lsa  masofa  ham  shuncha  etaplarga  bo’lingan  bo’ladi. 

Estafetali  yugurishdan  maqsad –estafeta tayoqchasini bir-biriga  o’zatib  uni  imkon 

qadar  tez  startdan  marragacha  yetkazib  borishdir.  Etaplar  oralig’i  bir  xil  qisqa  va 

o’rtacha  masofada  yoki  har  xil  aralash  masofada  bo’lishi  mumkin.    Estafetali 

yugurish  ko’prok  stadion  yo’laklarida  ba’zan  esa  shahar  ko’chalarida  aylanma  va 

yulduzsimon estafetalar o’tkaziladi.  

 

Tabiiy sharoitda yugurish. Bunda past-baland ochiq joylarda kross yugurilsa 



15  km  va  undan  uzoq  masofalarga  esa  yo’llarda  shosseda  so’qmoq  yo’llarda 

yuguriladi. Yengil  atletikadagi eng uzoq ya’ni marafoncha masofa 42 km 195 sm 

ga teng. Aholi yashaydigan joylar oralig’ida bosib o’tiladi.  

 

Sakrash-to’siqlardan  o’tishning  tabiiy  usuli  bo’lib,  qisqa  vaqt  ichida  asab 

muskul  kuchiga  maksimal  zo’r  berish  bilan  harakterlidir.  Yengil    atletik  sakrash 

mashg’’ulotlarida sportchilarning o’z tanalarini idora qila bilish, kuchlarini ishlata 

bilish  qobiliyatlari  takomillashadi,  kuch,  tezlik,  chaqqonlik,  mardlik  osha  boradi. 

Sakrash oyoq tana muskullarini kuchaytirish va sakrovchanlikni hosil qilish uchun 

eng  yaxshi  mashqlardan  biri  bo’lib,  faqat  yengil    atletikachilargina  emas,  balki 

boshqa 

sport 


turlarining 

vakillariga 

ham, 

ayniqsa, 



basketbolchilarga, 

voleybolchilarga  va  futbolchilarga  zarurdir.  Yengil    atletika  sakrash  2  turga 

bo’linadi. 

1.  Imkon  boricha  balandroq  sakrash  maqsadida  vertikal  to’siqlardan  o’tish 

balandlikka sakrash va  langar cho’p bilan sakrash.  

2.  Imkon boricha uzoqqa  sakrash maqsadida  gorizantal to’siqlardan o’tish 

uzunlikka  sakrash  va  uch  hatlab  sakrash.  Sakrashda  erishilgan  natijalar  metr  va 

santimetr bilan o’lchanadi. Sakrash turgan joyda tez yugurib kelib ijro etiladi. Uch 

xatlab  sakrash  va  langarcho’p  bilan  sakrash  musobaqalari  ayollar  uchun 

o’tkazilmaydi.  Bularni  bajarish  vaqtida  hosil  bo’ladigan  qattiq  zarbalar  ayollar 

ichki organlari holatini buzib qo’yishi mumkin.  

Uloqtirish 

maxsus 


snaryadlarni 

uzoqlikka 

irg’itish 

va 


uloqtirish 

mashqlaridir.  Bularning  natijalari  metr  va  santimetr  bilan  aniqlanadi.  Uloqtirish 

asab  muskul  kuchlanishi  qisqa  vaqt  maksimal  bo’lishi  bilan  harakterlidir.  Bunda 

qo’l  yelka  kamari  va  tana  muskullariga  emas,  balki  oyoq  muskullari  ham  faol 

qatnashadi.  Yengil    atletika  snaryadlarini  uzoqqa  uloqtirish  uchun  kuch,  tezlik, 

chaqqonlik yuqori darajada rivoj topgan bo’lish va o’z kuchini yig’a bilmoq zarur. 

Uloqtrish bilan shug’ullanish bu muxim fazilatlarni taraqqiy etibgina qolmay butun 

tana muskullarining garmoni rivojlanishiga ham yordam beradi.  

Yengil  atletika uloqtirishlar ijro usuliga qarab  uch turga bo’linadi.  

1.  Bosh ortidan boshlab uloqtirish nayza va granata. 

2.  Aylanib uloqtirish disk va bosqon. Irg’itish Yadro. 


Uloqtirish  usullarining  farqi  snaryadlarning  shakli  va  og’irligiga  bog’liqdir. 

Yengil    ushlash  unday  bo’lgan  snaryadlarni  to`g’ridan  yugurib  kelib  bosh  ortidan 

boshlab  uzoqqa  uloqtirish  mumkin.  Og’irroq  snaryadlarni  aylanib  uloqtirish. 

Maxsus tutqichi bo’lmagan og’ir snaryad Yadroni esa irg’itish uchun.  



Ko’pkurash. Yugurish, sakrash va  uloqtirishning  har xil turlarini o’z ichiga 

oladi. Ko’pkurash tarkibidagi turlar miqdoriga qarab nomlanadi. Uch ko’rash, turt 

kurash, besh kurash, olti kurash, sakkiz kurash, o’n kurash. Ko’pkurashning asosiy 

turlari  erkaklar  uchun  –  o’n  kurash  va  ayollar  uchun  besh  kurash  va  o’spirinlar 

uchun  olti  kurash  va  sakkiz  kurash.  Musobaqani  yengillashtirish    uchun  yengil  

atletikani bunday og’ir turlaridan  musobaqalar  ikki kunda o’tkaziladi. Ko’pkurash 

shug’ullanuvchilar oldiga juda yuqori talablar qo’yadi. Ular texnik jihatdan yuqori 

maxoratli  bo’lishlaridan  tashqari  ,  sprentrlardan  tezroq,  uloqtiruvchilardek  kuchli, 

sakrovchilardek  sakrovchan  va  chaqqon,  govosharlardek  dadil,  o’rtacha 

masofalarga Yuguruvchilardek chidamli bo’lish kerak. Ko’pkurash pragrammasini 

To’la  bajarish  esa  mumkin  a’lo  jarayonli  bo’lishi,  Yuqori  darajada  rivojlangan 

irodali  fazilatlarni  talab  qiladi.  Ko’pkurash  bilan  shug’ullanish    sportchilar 

organizmiga har tomonlama ta’sir ko’rsatish bilan yengil  atletikani aloxida turidan 

maxsus  mashg’’ulot  qilish  uchun  ham  yaxshi  zamin  yaratib  beradi.  Ko’pkurash 

natijasi sportchining ko’pkurash tarkibidagi har bir turda ko’rsatgan natijasi uchun 

olgan  ochkolar  yigindisi  bilan  belginadi.  Buning  uchun  ochkolar  jadvalidan 

foydalaniladi.  

Yengil    atletika  bilan  millionlab  dunyoda  kishilar  shugullanadilar.  Yengil  

atletika  mashg’ulotlari  kuchlilikni,  tezkorlikni,  chidamlilikni  va  boshqa  juda  ko’p 

harakat  malakalarni  oshiradi,  irodaviy  fazilatlarni  tarbiyalaydi.  SHuningdek 

ularning  sog’lomlashtirish  ahamiyati  qata  bo’lib,  jismoniy  kamolatga  erishiga 

yordam beradi.  

Yengil    atletika  mashqlarining  xilma-xiligi  va  yurganda,  Yugurganda  va 

sakraganda,  uloqtirganda  kuch  kelishini  o’zgartirish  mumkinligini  har  xil  jins  va 

yoshdagi  kishilar  bilan  yengil    atletika  mashg’ulotlari  o’tkazaverish  imkonini 

beradi.  Bu  mashqlarning  ko’pchiligi  ijro  texnikasi  jixatidan  qiyin  emas,  o’rgatish 



uchun  esa  oson  va  ularni  oddiy  maydonchalar  yoki  ochiq  joylarda  bajaraversa 

bo’ladi.  

Yengil    atletika  mashqlarning  shug`ullanuvchilarga  ijobiy  ta’sir  qilish 

ularning  keng  tarqalgan  bo’lishiga  sabab  bo’ladi.  Maktab  bolalarining  va 

ayollarning  jismoniy  tarbiyasi  pragrammasida  ham  har  xil  sport  turlaridagi 

mashg’’ulot  rejalarida  ham  keksalarning  jismoniy  tarbiya  mashg’ulotlarida  ham 

yengil  atletika  mashqlariga kyeng o’rin berilgan. Jismoniy  tarbiya  kollektivlarida 

ko`ngilli sport jamiyatlarida, oliy va o’rta o’quv yurtlarida va boshqa tashkilotlarda 

yengil  atletika mashg’ulotlari etakchi o’rinda turadi.  

Yengil  atletikadagi  tayyorgarlik  darajasini  baxolash  bu  sport  turi  bilan 

shug`ullanishini rag`batlantirish va musobaqalarni tashkil etish uchun razryadlarga 

bo’lish qabul qilingan. Yengil  atletika sporti ommaviy rivoj topayotgan va undagi 

natijalar  mutasil  o`sib  borayotgan  sababli  razryad  normalari  vaqti-vaqti  bilan 

o’zgarib turadi.  



Kadimgi yengil atletikaning rivojlanish tarixi  

Yengil  atletika  mashqlarining  kelib  chikishi  tarixi  juda  qadim  zamonlardan 

boshlanadi. Odamlar yugurish, sakrash va uloqtirishni, tabiiy zarur xarakat sifatida 

kadim zamonlardan beri mexnatda va kundalik xayotda  qo`llab kelganlari ma’lum. 

Ammo ularning jismoniy tarbiya vositasi sifatida va sportning bir turi sifatida rasm 

bo`lganiga  qadar  ko`p  yillar  o`tdi.  Ibtidoiy  jamoa  tuzimi  davrida  yengil  atletika 

mashiklari  odamlarning  mexnat  faoliyati  bilan  chambarchas  bog`lik  edi.  Ular 

insoniyat  quldorlik  jamiyatiga  o`ta  boshlashiga  yaqin  jismoniy  tarbiyada  ma’lum 

darajada mustaqil bo`lla boshladi.  

Yugurish,  sakrash  va  uloqtirish  qadimiy  Gretsiyada  anchagina  rivoj  topdi. 

Jismoniy  mashqlarning  boshqa  turlari    qatori,  ular  quldorlarning  xarbiy-jismoniy 

tayyorgarligida  katta  o`rin  egalladi  va  kabilalar  xamda  umumgrek  diniy 

bayramlarining  muxim qismini tashkil etadigan bo`ldi. Bunday tantanalarning eng 

axamiyatlisi Olimpiya o`yinlari xisoblanadi.  

Feodal  jamiyatida,  ayniqsa  ilk  o`rta  asrlar  davrida  jismoniy  mashqlar  xalq 

ommasiga rasm bo`lgan edi. Rivoyatlar qissalar va boshqa madaniyat yodgorliklari 



o`yin  kulgularida  o`ziga  xos  jismoniy  mashqlar  ko`p  bo`lganidan  dalolat  beradi. 

Ko`p  manbalarda  xalk  turmushida  tez  yugurish,  Yugurib  kelib  uzunlikka  sakrash 

va tosh uloqtirishdan iborat uchkurash mavjud bo`lgani ko`rsatiladi.  

SHavkatsiz  ekspluatatsiya,  bo`sh  vaqt  va  keraklicha  moddiy  sharoit 

bo`lmaganligi  xalq  jismoniy  mashqlarining  taraqqiyot  darajasiga  ta’sir  ko`rsatadi. 

SHu  sababdan  feodalizim  davrida  xama  vaqt  xalq  jismoniy  mashqlari  an’anaviy 

o`yin kulgilar xarakterida bulib, faqat bayram kunlarida o`tkazilar edi. 

SHaxar  axolisi  va  feodallarning  xarbiy  jismoniy  tayyorgarligida  esa 

yuugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari kata o`rin tutar edi. 

Burjua  jamiyatida,  yugurish  sakrash  va  uloqtirish  dastlab  jismoniy  tarbiya 

gimnastika  sistemasiga  kiritilar,  kundalik  xayotda  qo`llanar  edi.  Lekin  bu  yengil 

atletika  sport  tashkil  topishiga  muxim  ta’sir  ko`rsata  olmadi,  chunki  gimnastika 

sistemasida  bu  mashqlarning  axamiyati  asosiy  bo`lmay,  ikkinchi  darajali  edi. 

Xalkning  bu  mashqlar  bilan  shug`ullanishi  esa,  mexnatkash  omma  imkoniyati 

chegaralanganligi uchun yengil atletika taraqqiyotiga To`la ta’sir ko`rsata olmadi. 

Yugurish.  sakrash  va  uloqtirish  mustaqil  jismoniy  mashq  sifatida  va  yengil 

atletika sportning muxm elementlari sifatida XIX asrning ikkinchi yarmida tashkil 

topa  boshladi.bunga  yoshlarning  keng  qatlamlari  o`rtasida  bunday  mashqlarga 

qiziqish  o`sganligi  burjuaziya  xam  o`z  xukumronligini  kuchaytirish  vositasi 

sifatida jismoniy tarbiya ko`proq qiziqa boshlagani sabab bo`ldi 

Burjuaziya kapitalistika korxonalari  uchun jismoniy baquvvat  ishchilarga  va 

bosqinchilik  armiyasi  uchun  saldatlarga  muxtoj  edi.  Bunga  eski  gimnastika 

sistemalari allaqachonlar To`la yordam berolmay qolgan edi. Burjuaziya ananaviy 

xalq  o`yin  kulgilaridan  olingan  atletik  mashqlarga  e’tibor  Bera  boshladi.  Bular 

orasida  takomillashish  jarayonida  sportcha  yugurish  sakrash  va  uloqtirish  tusini 

olib  yengil  atletika  sporti  tarkibiga  kiradigan  yugurish,  sakrash  va  uloqtish 

mashqlari xam bor edi.                        

     Yengil atletika sportining ayrim turlari (Yugurish, nayza otish, sakrash, to’siqlar 

osha  Yugurish  va  xz)  o’zoq  vaqtlardan  buyon  Movaraunnahr  o’lkasida  istiqomat 

qiluvchilarning  shug’ulanib  kelgan  mashg’ulotlari,  xususan,  Sarmish  (soyidagi  ) 



tog’larida  eramizdan  bir  necha  asr  oldin  qoldirilgan  rasmlarda  yuguruvchi, 

sakrovchi va nayza uloqtiruvchilarni tasviri qoldirilgan. 

Buyuk mutafakir olim Abu Ali Ibn Sino bemorlarni davolashda gimnastika, suzish, 

kurash bilan tez yurish, Yugurish,sakrash nayza otish, tosh ko’tarish  mashqlaridan 

unumli foydalanilgan. 

     Johangir  sarkarda  bobokalonimiz  Amir  Temo’r  esa  o’z  lashkarlarini  jismonan 

baquvvat,  epchil  va  chidamli  qilib  tarbiyalashda  yengil  atletika,past-balandi 

joylarida  yurish  (kross),  nayza  otish,  tosh  irg’itish  to’siqlardan  sakrab  yugirish 

mashqlaridan muntazam ravishda foydalangan.  

     Chor  Rossiyasi  Turkiston  o’lkasining  bosib  olgandan  so’ng,shu  o’lkaga 

boskinchilik 

qilib 


kelgan 

yoki 


so’rgun 

qilinganlarning 

bolalari 

va 


Peterbo’rk,Har’kov,Maskovadan  ta’tilga  chiqib,  ota-onalarini  ko’rgani  kelgan 

talabalar Toshkent va Skoblev (Farg’ona)da Yugurish, sakrash, to’p otish bo’yicha 

havaskorlar to’garaklarini ochishadi. 

 

O’zbekistonda yengil atletikani rivojlanish tarihi. 

 

     1916  yilda  Farg’ona  (Skoblev)  shahriga  yurish  bo’yicha  Rossiyada  mashur 



bo’lgan  Lev  Barxash  keladi,u  yengil  atletika  ishqibozlari  to’garaklarini  tuzib,ular 

bilan  birgalikda  Marg’ilon  soy  (Mustaqilik  ko’chasi)  qirg’og’ida  velosiped  sporti 

bo’yicha  mashqlar  va  poyga  o’tkaziladigan  o’yingohlarni  qayta  ko’rib  yugirish 

uchun  moslashtitish, 280  metirlik  yugurish yo’lagi ko’radi  va  hatto,sakrash  uchun 

kundoklar o’rnatadi. 

      U  paytlarda  sharlarda  yengil  atletika  to’garaklarida,asosan,katta  yoshdagi,juda 

oz  odamlar  qatnashganlar.  U  ham  bo’lsa,sport  ishqibozlari  jamiyatlari,xususan 

sport klublari va skavo’tlari tashkilotlari a’zolari bo’lgan. 

      Oktyabr inqilobidan so’ng jismoniy tarbiya va sportning ommoviy rivojlanisiga 

katta  e’tibor  beriladi.Turkiston  Respublikasi  Xalq  ta’limi  komissariati  qoshida 

1919  yilda sport kollegiyasi  (komissiyasi)  tuziladi. U  umumiy  Harbiy  ta’lim bosh 

boshqarmasi  tamonidan  moydonlarda  nomoyish  etiluvchi  sport  chiqishlari  hamda 



turli  musabaqalarni  tashkil  etish,shuningdek  o’quvchilar  bilan  o’tkaziladigan 

jismoniy tarbiya mashg’ulotlariga rahbarlik qilgan.           

Sportning  boshqa  turlari  qatorida  shu  yili  yengil  atletika  bo’yicha  uyushgan 

mashg’ulotlar  tashkil  etilagn.    1920  yilning  oktabrida  Toshkentda  1  O’rta  Osiyo 

Olimpiadasi  o’tkazilgan.    Uning  dasturiga  futbol,    yengil  atletika,    shahmat  va 

sportning milliy turlari bo’yicha musobaqalar kiritilgan.  

Yengil  atletika  bo’yicha  o’tkazilgan  musobaqalarda  Farg’ona  shaxri  jamoasi 

quvonchli  zafarlarni  qo’lga  kiritgan.    Dasturga  kiritilgan  12  turning  8  tasida 

mazkur  jamoa  a’zolari  nafaqat  bir  marotaba,    hatto  ikki  marotaba  birinchi  o’rinni 

egallashadi  (G.  Bernadskiy,    D.  Dadoshevich  akauka  Bo’rmakinlar).    8x100  m 

estafetasida  esa  farg’ona  jamoasi  boshqalardan  ancha  o’zgan  holda  g’alaba 

qozonadi.  

Jismoniy  madaniyat  va  sportni  yanada  rivojlantrishga  bo’lgan  ehtiyoj  1921 

yilda “Turkfront”ning umumta’lim boshqarmasi qoshida jismoniy tarbiya bo’yicha 

Markaziy kengash tuzishga olib keladi.  

1920-30 yillarda malakali mutaxassislarga bo’lgan talab kuchli edi.  SHuning 

uchun  1921  yildan  boshlab  Turkfrontning  umumta’lim  tizimida  uch  oylik 

ko’rsatlar  ochilib,    jismoniy  ta’lim  muallimlarini  tayyorlash  ishlari  amalga 

oshiriladi.    1926  yildan  esa  kasaba  uyushmalari  o’z  kengashi  bo’yicha  sanoat 

korxonalarida ishlash uchun jismoniy qo’riqchilarini tayyorlashga kirishadi.  

1922 yilda yengil atletika bo’tsicha Turkiston Respublikasi sportchilari qo’lga 

kiritgan  g’alabalarining  1jadvali  tuziladi.    SHu  davrning  yetuk  yengil 

atletikachilari:  N.  Ovsyannikov,    P.  Taranov,    YA.  Valishevlar  ishchi  va  dehqon-

yoshlarni  yengil  atletika  ishqibozlari  to’garaklariga  jalb  qilish  bo’yicha  faol  ish 

olib borishadi.  

1924  yilning  mayida  Toshkentda,    o’lkada,    birinchi  o’yingoh  (keyinchalik 

Pishevik deb nomlangan) ochiladi.  Hozir uning o’rniga V. S. Mirofanov nomli suv 

sporti  saroyi  barpo  etilgan.    SHu  yilning  avgust  oyida  Umum  turkiston  jismoniy 

madaniyat  bayrami  o’tkazildi.    Sportning  to’qqiz  turi  bo’yicha  nafar  sportchi 

qatnashgan.   



O’rta  Osiyo  respublikalari  va  Qozog’iston  davlat    milliy  tuzilishiga  ko’ra,  

1924  yilda  O’zbekiston  SSR  tashkil  topdi.    SHu  yildan  boshlab  O’zbekistonning 

yengil atletika,  bo’yicha qo’lga kiritgan g’alabalari rasman qayd etila boshlandi.  

Sobiq  O’zbekiston  Kompartiyasining    II  sezdi  qarorlarini  bajara  borib,  

respublika  o’z  zimmasiga  oldi.    Yengil  atletika  mashg’ulotlariga  qishloq  yoshlari 

jalb qilina boshlandi.  

1926 yilning 15  iyulida Toshkentning SHayxontoxo’r tumanida eski shahar 

(“Spartak”)  stadionining  tantanali  ochilishi  bo’ldi.    1927  yildagi  1  umum  o’zbek 

Spartakiadasi,    1928  yildagi  ikkinchi  ana  shunday  spartakiada  I  Butun  Ittifoq 

spartakiadasi oldidan o’tkazildi.  

1927  yilda  toshkentlik  harbiy  xizmatchi  Nikolay  ovsyannikov  Yugurish 

bo’yicha  to’siqlar  osha  110  metrni  17.  0  sek  yugurib  o’tdi  hamda  balandlikka 

sakrash  bo’yicha  sobiq  SSSR  rekordini  o’rnatdi.    U  vatan  yengil  atletikachilari 

orasida  birinchi  bo’lib  “17  sekund”  marrani  egalladi.    Bir  yil  o’tgach,    I 

Umumittifoq spartakiadasida N. Ovsyanikov  masofani  16. 2 sek da  yugurib o’tdi.  

So’ngra u masofani 15. 2 sek chopib o’tadi.  Biroq sportchi Yugurish chog’ida ikki 

to’siqni  yiqitib  o’tganligi  uchun  bu  natija  qayd  etilmadi  hamda  bu  marra  rekord 

sifatida qabul qilinmadi.  

Moskvada o’tgan I Butunittifoq spartakiadasida o’zbek yengil atletikachilari 

ishtirok  etishdi.    N.  Ovsyannikov  110  metr  Yugurishda  (16.  2),    YU.  Dunaev 

baladlikka  sakrashda  (175)  va  uch  hatlab  sakrashda  ikkinchi  o’rin  (12.  75),    A. 

Tikunova lappak otishda ikkinchi o’rin (25. 33),  Z. L. Rikova ayollar ichida langar 

cho’p bilan balandlikka sakrashda birinchi o’rinni egalladilar.  

1929  yil  bahoridan  boshlab  respublika  poytaxti  Toshkentda  “Pravda 

Vostoka”  gazetasini  sovrini  uchun  shahar  ko’chalari  bo’ylab  estafeta  musobaqasi 

o’tkazila  boshladi.    Samarqand,    O’rganch,    Buxoro  kabi  respublikaning  boshqa 

shaharlarida  ham  shunday  estafetalar  tashkil  etiladi.    Ushbu  holat  aholi  o’rtasida 

yengil  atletika  sportini  ommaviy  ravishda  targ’ibot  va  tashviqot  ishlarini  olib 

borishning dastlabki harakati bo’lgan.  


1934  yildan  o’zbek  yengil  atletikachilari  bilan  uchrashuvlar  o’tkaza 

boshlaydi.    Ana  shunday  musobaqalardan  birinchisi  (bunda  Qozog’iston 

Respublikasi  qonkursdan  tashqari  ishtirok  etdi).    1934  yilning  512  sentabrida 

bo’lib  o’tdi.    Erkaklarni  musobaqa  dasturning  16  turidan  o’ntasida  o’zbek 

sportchilari (E. Po’tsillo   100,  200  va 400  metrga Yugurish,  V. TSexmestrenko   

3000 va 1500 metrga Yugurish,  V. Bezrukov: 500 va 1000 metrga Yugurish,  YU. 

Dunaev  to’siqlar ora 100 metrga Yugurish,  E. Rubyashev balandlikka sakrash,  N. 

Bespakoynov uch hatlab sakrash) g’alabani qo’lga kiritishadi.  

Ayollar  dasturi  bo’yicha  yetti  tur  o’tkazilib  ularni  barchasida  o’zbek 

sportchilari  (L.  SHaternikova    100  metrga  Yugurish  va  balandlikka  sakrash,    M. 

Toporova Yadro irg’itish va nayza otish,  T. Ko’zneova lappak otish,  T. Basharina 

uzunlikka sakrash,  800 metrga Yugo’rish) g’alabani qo’lga kiritadi.  

Musobaqalarda  o’zbek  sportchilarining    birinchi  o’rinlarni  egallashlarida 

o’sha  davr  sportning  yetuk  mutaxassislari  bo’lgan  N.  Ovsyannikov,    P. 

Kravchenko,    P.  Klyazu,    G.  Kotsarev,    V.  Skavinskiylarning  xizmatlari  katta 

bo’lgan.  

1936  yilning  sentabrida  IV  Umumo’zbek  spartakiadasi  o’tkazildi.  

Spartakiadada  yengil  atletikachilar  o’rtasida  bo’lib  o’tgan  musobaqalarda  L. 

SHaternikova,  V. TSexmestrenko,  M. Toporova,  T. Vesednova,  L. Olixova,  A. 

Kotsarevlar o’z yengil atletikachilari tomonidan 32 rekord o’rnatilgan.  

Spartakiadalar  orasida  musobaqalarni  o’tkazish  tizimi  takomillashib  borib,  

unda  ishtirok  etuvchi  jamoalar  hamda  shaxslarning  soni  ko’payib  bordi.  

Respublikaning  kuchli  sportchilari  M.  Toporova,    L.  Maksimicheva,  

SHaternikova,    A.  Borisov,    P.  Taranev,    V.  TSexmistrenko,    G.  Kotsarev,    A. 

Kotsareva,    L.  Olixovlar,    E.  Po’tsillo,    N.  SevrYukova  (Borisova),    N. 

Bespokoynov,  F. Xasanova va boshqalar tomonidan o’rnatilagn rekordlar yana bir 

yangilandi.  

1937  yilda  Toshkent,    Samarqand,    Farg’ona,    Buxoro  va  respublikaning 

boshqa shaharlarida yengil atletika bo’limlari mavjud bo’lib,  birinchi shaharlarida 

yengil  atletika  bo’limlari  mavjud  bo’lib,    birinchi  sport  maktablari  ochildi.    Bu 



hayrli  ish,  tezda o’z mevasini berdi.  1938 yili  yengil atletika bo’yicha  mamlakat 

birinchiligida  O’zbekiston  yosh  yengil  atletikachilari  jamoasi  ikkinchi  o’rinni 

egallashdi.    N.  sevrYukova,    E.  Demchenko,    N.  kavtunova,    K.  Kapustyanskiy,  

YU. SHolomitskiy,  V. Drobchinskiylar Yuqori natijalarni qo’lga kiritishadi.  

Ikkinchi jaxon  urushiga qadar  yoshlar o’rtasida  yengil atletika bilan shug’ullanish 

keng  tarqaldi.    Bunga  sabab  ommaviy  krosslarning  o’tkazilishi,    shaharlarda 

estafetalarning  teztez  tashkil  etilishi,    musobaqalar  sonining  ortishi,    ko’p  sonli 

mohir  yengil  atletikachilarning  yuzaga  kelishi  bo’lgan.    Bulardan  L.  Skasaya,    F.  

Hasanova,    Olihov,    Yu.    Sholomiskiy,      K.  Kapustyan  va  boshqalar,  shuningdek 

Antonina Kosareva 1940 yilda o’zbek yengil atletikachilari orasida birinchi bo’lib 

nayza o`tish bo’yicha “SSSR sport masteri” unvoniga sazovor bo’ldi.   

Urushning  ohirgi  yillarida  ham  respublikada  jismoniy  tarbiya  hayoti 

so’nmadi.  Musobaqalar,  asosan,  harbiy  ahamiyatga ega bo’lgan kross,   granata 

otish to’siq istehkomlaridan oshib Yugurish bo’yicha o’tkazildi.  Sport tashkilotlari 

o’z faoliyatini front ehtiyojlariga moslab qayta to’sib chiqdilar.  

 

Eng  yaxshi  sportchilar  o’z  Vatanini  himoya  qilish  uchun  jangga  ketishdi, 



qolganlari  esa  umumharbiy  ta’lim  mashg’ulotlarini  olib  borish  uchun  harbiy 

kommissariyatlarda,   

Gospitallarda  qolishdi.    Ular  yarador-jangchilarning  mehnat  qobilyatini  tiklash  va 

ular bilan davolash jismoniy mashq mashg’ulotlarini olib borishdi.  

 

Umumharbiy  ta’limda  respublikaning  ko’zga  ko’ringan  mo’rabbiylari  V.  



Bessekernih ( Samarqand ),   V.  Skavinskiy (Buhoro),   P.  Taranovlar( Toshkent ) 

o’z  sohasi bo’yicha katta ish olib borishdi.   

 

Aynan  ular,    og’ir  harbiy  holatga  qaramay,    O’rta  Osiyo  respublikalari  va 



Qozog’iston spartakiadasida qatnashuvchi sportchilarni tayyorlashgan.  

 

O’rta  Osiyo  respublikalari  va  Qozog’iston  11  Spartakiasi  1943yili  Olma-



Otada  bo’lib  o’tadi.    Erkaklar  dasturining  sakkiz  turidan  turt  turida  o’zbek 

sportchilari  birinchi o’rinni egallashdi.  Ular orasida Sadunin  800  va 1500  metrga 

Yugo’rish,  N.  Bespokoynov – 100 metrga Yugo’rish hamda L.  Kanaki uzunlikka 

sakrash  bo’yicha  ayollar  orasida  140  sm  balandlikka  sakrash  g’oliblikni  qo’lga 



kiritdi.    111  Spartakiada  1944  yilda  Toshkentda  o’tadi.    Unda  asosan,    erkaklar 

ishtirok etib,  sportning 11 turi bo’yicha o’tdi.   

 

Spartakiada Pusillo 110 va  400 metrga Yugurish,  A.  Borisov balandlik va 



o’zunlikka  sakrash  hamda  G.    Kosarev  nayza  otish  bo’yicha  g’oliblikni  qo’lga 

kiritdilar.   

 

1945  yil  sentyabrda  O’zbekiston  spartakiasi    dasturi  bo’yicha  “Spartak” 



stadionida  yengil  atletika  musobaqasi  bo’lib  o’tadi.    150  nafar  sportchi  ishtirok 

etgan  bu  musobaqalarda  quvonchli  marralar  qo’lga  kiritiladi.    1946  yilga  kelib 

respublikada  rekordlari  yangi  ko’rsatkichlarga  ko’tarildi:  N.    SevrYukova  ( 

Borisova  )  besh  hatlab  sakrash,    to’siq  ora  yugurish  hamda  yadro  irg’itishda,    L.  

Skaskaya 80 m to’siq ora yugurishda F. Hasanova – 400 va 800 metrga yugurishda 

g’olib  chiqishdi.    1947  yili  Moskovada  bo’lib  o’tgan  jismoniy  tarbiya  bilan 

shug’ullanuvchilarning  butunittifoq  namoyishiga  O’zbekitonda  “SSSR  sport 

masteri”  darajasiga erishgan yengil atletikachilar A. Borisov (uch xatlab sakrashda 

sobiq  SSSRning  uch  marta  sovrindori)  va  F.      Hasanova,      shuningdek  jismoniy 

tarbiya  hodimlari  bayram  nishonlash  musobaqalarida  ishtirok  etish  uchun 

respublika  chempionlari  N.    SerYukova,    ishtirok  etish  uchun  respublika 

chempionlari  N.  SerYukova,      L.  Skastkaya,      A.    Qorieva,    Sultonova,      T. 

Ismoilov,  S.  Popovlar Moskovaga borishdi.    

          1948 yilning dekabrida BkP MK mamlakatlarida jismoniy tarbiya ishlarining 

ahvoli  haqidagi  masalani  ko’rib  chiqib  uni  yanada  yaxshilash  haqida  qaror  qabul 

qildi.  


           Mazkur  qaror  respublikada  yengil  atletikaning  rivojlanishiga  kuchli  turtki 

bo’ldi.  

           1948  yildan  boshlab  O’rta  Osiyo  respublikalari  va  Qozog’iston 

sportchilarining o’zaro uchrashuvlari an’ana tusini oldi.    

Ana  shunday    birinchi  uchrashuv  1948  yilning  mayida  Frunze  (Beshkek) 

shahrida  bo’libo’tdi.    Erkaklar  baxsida  o’zbek  yengil  atletikachilari  13  tur  sport 

musoboqasidan  uch  turida  g’oliblikni  Qo’lga  kiritish.   Ayollar esa to’qqiz turdan 

beshtasida  g’olib  bo’lishdi.    Musoboqada,  ayniqsa  er-xotin  Aleksey  va  Nadejda 



Borisovalar  muvaffaqiyatli  qatnashdi.    Aleksey  Borisov  uzunlikka  sakrash 

bo’yicha,  Nadejda esa 100  va to’siqlar ora 80  m  Yugurishda  va  yadro  irg’itishda 

g’olib bo’ldi.  

         1948  yilda  respublikaning  40  rekordi  yangilanadi.    Sobiq  SSSR  terma 

jamoasiga kirgan YU. Finke, S. Popov,  YU. SHolomiskiy, B. Gerasimchuk singari 

yosh mohir yengilatletikachilar paydo bo’ldi.  

        1950-1951  yillarda  B.  Gerasimchuk  (uch  hatlab)  va  YU.  Fenke  (balandlik) 

mamlakat  musoboqalari  sovrindorlari  bo’lishdi.    O’rish  qatnashchisi  N.  Borisov 

esa  1950  yil  sobiq  SSSRchempianati  sovrindori  bo’ldi.    Birinchi  olimpiya 

o’yinlariga  qatnashgan  O’zbekistonlik  yengil  atletikachi  S.  Popov110  m  to’siqlar 

ora  yugurish  bo’yicha  1951-1954  yillar  mobaynida  sobiq  SSSRchempeanatining 

turt marta sovrindori bo’ladi.  1952 yili sobiq SSSR sport ustasi Sergey Popov 110,  

200 va 400 metrga to’siqlar bilan Yugish bo’yicha respublika rekordini o’rnatish.  

      1949  yilda  mutahasislarning  soni  juda  ham  oz  bo’lgan.    1950  yilga  kelib 

O’zbekistonda  oily  ma’lumotga  ega  bo’lgan  malakali  mutahasislarni  tayyorlash 

masalasi  ko’tarildi.    1952  yilda  Nizomiy  nomidagi  Toshkent  davlat      pedagogika  

instituti  qoshida,    so’ng  1954-yilda  Farg’ona  davlat  pedagogika  inistituti  qoshida 

jismoniy tarbiya inistituti qoshida jismoniy tarbiya fakultetlari ochildi.  Biroz vaqt 

o’tgach,    bunday  fakultetlar  bir  necha  viloyat  pedagogika  instutlari  qoshida  ham 

ishga tushdi.    

        Toshkentda  jismoniy  tarbiya  va  sport  texnikumi  negizida  1955-yili 

O’zbekiston  davlat  jismoniy  tarbiya  insitut  tashkil  topdi.    Dastlabki  yillarda 

yengil atletikachi mutaxasislarni tayyorlashda Toshkentga P. F. Lesgaft nomidagi 

Lenin  va  Qizil  bayroq  ordenli  Lelingrad  jismoniy  tarbiya  insitut  katta  yordam 

ko’rsatadi.  Yordam ishida Maskovadagi Lenin ordenli Davlat Markaziy jismoniy 

tarbiya insitutning ham ko’magi bo’ldi.    

          Langar  cho’p  bilan  sakrashda  Igor  Chuvilin  turtinchi  o’rinni  egalladi.    Bu 

spartakiyada  uning  ilgargi  ishtirok  etgan  turt  sobiq  SSSR  xalqlari 

spartakiadalaridan  eng  muoffaqiyatlisi  bo’lgan  edi.    I.  CHuvilin  O’rta  Osiyo  va 


Qozog’iston  sportchilarining  yettinchi  uchrashuvlari  g’olibi,    langar  cho’p  bilan 

sakrash bo’yicha respublikaning bir necha bor rekordchisi va g’olibi bo’lgan edi.   

         1960-yilda  “O’zbekiston  SSRda  xizmat  ko’rsatgan  ustoz”  sharafli  unvoni 

joriy qilinadi.   

           Murabbiylarning  mashaqqatli  mehnatlari  mevasi  sifatida  O’zbekiston  

terma    jamoasi    tarkibi      E.  Machula,        O.  Levolenko,    Yu.  Xmelkov,      G. 

Nekrashevich,      G.  Podlazov,      E.  Andiriz,      E.  skorin,      G.  Ko’tyanin,      G. 

Skalazubova  (Vikova),      A.  Bulanov,      N.  Qilimov,      V.  Chekmarev,      V. 

Nekrasovskiy,      V.  Kachetkov,      V.  Kolmokov,      V.  Tiyapukin,      R.  Vabich,  

(Denisheva),   A. Yusupova,   N. Skorikova,   G. Mayboroda,   A. Normurodov 

singari qobilyatli atletikachilar bilan boyidi.    

     1963-yili  Toshkentda  bo’lib  o’tgan  uchrashuvda  respublika  vakili  German  

Kutyanin  balandlikka  sakrash  sektorida  o’zining  ilgargi  respublika  rekordini 

yaxshilashga muaffaq bo’ldi.  Keyingi yillarda G. Ko’tyanin O’zbekiston rekordini 

olti    marotaba  yangilab,    uni  2  metr  11  smga  ko’tardi.  1969  yil  u  rigada  bo’lib 

o’tgan qishg quoqda 2 m 15 smda sakrab, XTSU unvaniga sazovor bo’lgan.   

    1967 yilgi O’zbekiston Spartakadasida yengil atlatikachilarga katta yutuqlar olib 

keldi.    

     O’zbekistonning  yosh  sprinterlari  1967  yili  uch  marta  butun  ittifoq  rekordini 

o’rnatdi.    Murabbiy  V.  A.    SHapochnik  tayyorlagan  Dimitriy  Nedostupov,  

Gennadiy  YAkobson,    Vladimir  Zdabnov,    Segey  Petrovdan  iborat  kichik 

yoshdagilar  4x100  m  masofaga  estafeda  tayoqchasini  43,  6  so’ng43,  3sek  da  olib 

o’tadi.    Aynan  shu  guruh  15-16  yoshdagi    yoshlar  guruhi  o’rtasidagi  4x200  mga 

yugurish bo’yicha masofani 1, 33, 1 sek da o’tib ittifoq rekordini yangilaydilar.   

   

Sport zahiralari bilan ilashda “Eng yaxshi,  yosh yengil atletikachi’’va “eng 



yaxshi mo’rabbiy”shiori ostida respubika tanlovlarini o’tkazilishi-eng yaxshi USM 

uchun ko’rash O’zbekiston yengil atletika murabbiylari faoliyatini faollashtirishga,  

ular  faoliyati  ustidan  nazorat  o’rnatishga  imkon  yaratadi.    Bu  vaqtda  respublika 

jamoatchiligining  ishi  jonlanib,    jamolarni  ilmiy-uslubiy  qo’lanmalar  bilan 

ta’minlash ishi yaxshilandi.    


       1973 yili Moskovada bo’lib o’tgan 1 Butunittifoq yoshlar o’yinida O’zbekison 

yengil atletikachilari terma jamoasi sakkizinchi o’rinni olishdi.  Sovrinli o’yinlarni 

200 metrga yugurish bo’yicha Vladimir Zdobnov, nayza otish bo’yicha LYudmila 

Dolgova  ikkinchi  o’rinniolish  sharafiga  muyassar  bo’lishdi.    4x100  m  ga  chopish 

estafetasida  Yuriy  Usikov,    Yuriy  Mavshev,    Nikolay  Noganev  va  Vladimir 

Zdanov  bronza  medalini  olishdi.    Sovrindorlardan  tashqari  jamoa  yutug’iga 

to’siqlar  osha  yugirish  bo’yicha  4-o’rinni  egallagan  Tatyana  Perepsikna  salmoqli 

ulush qo’shdi.  SHuningdek, Yevgeniy Yakimenko (uch xatlab 5-o’rin),  Aleksandr 

Vershteyn  (100  m  to’siqlar  ora  6-o’rin),    Genatsiy  Ribkin  (nayza  7-o’rin)  yaxshi 

natijalarga erishishdi.              

       1985  yil  avgustda  Moskovada  bo’lib  o’tgan  Evropa  kubigiga  O’zbekiston 

terma  jamoa  tarkibiga  o’zining  uch  vakili  –Z.  Varbashina,    Z.  Zaytsev,  S. 

Usovlarni berdi. Ular kubokda sovrindorlar qatorida bo’lishdi.  

            BMT  ning  bosh  assambleyasida  1986  yil  xalqaro  tinchlik  yili  deb    elon 

qilindi.  Bu  ham  xalqaro  xavsizlik  kurashining  kuchayganligini  va  xalqoro 

xamkorlik  borasida  raqiblashuv    jarayoni  yanada  faollashganini  bildirar  edi. 

Moskovada  xayrihohlik  o’yinlarining  o’tkazilishi  tinchlik  uchun  kurashda  yorqin 

aktsiyalardan bo’ldi.  

            Xayrihohlik  o’yinlarida o’zbek  sportchilaridan to’qqiz nafarining ishtirok 

etishi  –musobaqaning  “sportdagi  yer  kurrasidagi    tinchlikka”  shiorini  bajarishda  

o’z chiqishlari bilan ulush qo’shgan edilar.  

             10000  metrli  masofani  o’tishda  issiq  va  namlik  sportchilarga  katta 

qiyinchiliklar  tug’dirdi.  53  spotchidan  38  nafarigina  masofani  o’tishga  muvaffaq 

bo’ldi.  Ular  orasida  sportcha  yurush  bo’yicha  respublika  vakillari  (49.  40.  49) 

natijani  qo’lga  kiritgan.  Z.  Mustafaeva  va  (50.  21.  37)  natijaga  erishgan.  R. 

Shayxutdinovalar bor edi.  

           Langar  cho’p  bilan  sakrash  bo’yicha  musobaqalar  6,  01  metr  marrani 

egallagan  Sergey  Vubkaning  jahon  rekordini  ko’lga  kiritishi  bilan  yakunlandi.  5 

metr 80 sm sakragan Radion Gao’tulin ikkinchi o’rinni egallaydi.  


           Marofon  masofasini  o’tish    startga  ayollarning    47  nafari  qatnashadi, 

finishga  sakkizinchi  bo’lib  Yangiyerlik  sportchi  Shodiya  Usmonova  keldi,  (uning 

ko’rsatkichi-2;37, 43, 0 sek ).  

           1987  yili  o’tkan  mamlakat  rasmiy  chimpionatlari  va  birinchilik 

musobaqalarda  10  ta  birinchi,  8  ta  ikkinchi,  7  ta  uchunchi,  jami  25  sovrinli 

o’rinlarni.  

           1987  yilgi  mavsumda  jahonning  25  eng  yaxshi  yengil  atletlari  qatorida  R. 

Gao’tulin  (langar  cho’p  3-o’rin),  V.  Ishutin(langar  cho’p  24-o’rin),  Usov(110 

metrli masofaga yugurish 9-o’rin) dek o’zbek yengil atletiklari bo’lgan.  

           Kattalar guruhi bo’yicha 1987 yil jahonning eng yaxshi  25 yengil atletiklari 

ro’yhatiga  17  nafar  sportchi  kiritilib,  ularning  12  nafarini  erkaklar,  5  nafarini 

ayollar  tashkil  qilgan.  Yoshlar  guruhini  1968  yilda  tug’ulgan  6  nafar  yigit  va  8 

nafar qizlar, jami 14 ta yoshlar tashkil  qilgan. 1970  yili tug’ilgan  va  undan kichik 

yigit va 7 qiz, jami 9 nafardan iborat o’smirlar guruhi tashkil topdi.  

           O’zbekiston  yengil  atletlari  80-yillar  ohiriga  kelib  Vatan  yengil 

atletikasining  100  yilligini  munosib  ko’tish,  shuningdek,  88-yilgi  olimpiadaga 

yo’llanma  olish  uchu  qizg’in  tayyorgarlik  ishlarini  olib  borishdi.  Bunday  qutlug’ 

sanani  nishonlash  uchun  o’zbek  yengil  atletikachilarining  1923  yildan  1987  yilga 

qadar bo’lgan vaqt oralig’ida xalqaro.              

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



 

 

 



Xulosa 

 

 



Yengil  atletika  mashqlarining  kelib  chikishi  tarixi  juda  qadim  zamonlardan 

boshlanadi. Odamlar yugurish, sakrash va uloqtirishni, tabiiy zarur xarakat sifatida 

kadim zamonlardan beri mexnatda va kundalik xayotda  qo`llab kelganlari ma’lum. 

Ammo ularning jismoniy tarbiya vositasi sifatida va sportning bir turi sifatida rasm 

bo`lganiga  qadar  ko`p  yillar  o`tdi.  Ibtidoiy  jamoa  tuzimi  davrida  yengil  atletika 

mashiklari  odamlarning  mexnat  faoliyati  bilan  chambarchas  bog`lik  edi.  Ular 

insoniyat  quldorlik  jamiyatiga  o`ta  boshlashiga  yaqin  jismoniy  tarbiyada  ma’lum 

darajada mustaqil bo`lla boshladi.  

Yugurish,  sakrash  va  uloqtirish  qadimiy  Gretsiyada  anchagina  rivoj  topdi. 

Jismoniy  mashqlarning  boshqa  turlari    qatori,  ular  quldorlarning  xarbiy-jismoniy 

tayyorgarligida  katta  o`rin  egalladi  va  kabilalar  xamda  umumgrek  diniy 

bayramlarining  muxim qismini tashkil etadigan bo`ldi. Bunday tantanalarning eng 

axamiyatlisi Olimpiya o`yinlari xisoblanadi.  

Feodal  jamiyatida,  ayniqsa  ilk  o`rta  asrlar  davrida  jismoniy  mashqlar  xalq 

ommasiga rasm bo`lgan edi. Rivoyatlar qissalar va boshqa madaniyat yodgorliklari 

o`yin  kulgularida  o`ziga  xos  jismoniy  mashqlar  ko`p  bo`lganidan  dalolat  beradi. 

Ko`p  manbalarda  xalk  turmushida  tez  yugurish,  Yugurib  kelib  uzunlikka  sakrash 

va tosh uloqtirishdan iborat uchkurash mavjud bo`lgani ko`rsatiladi.  

SHavkatsiz  ekspluatatsiya,  bo`sh  vaqt  va  keraklicha  moddiy  sharoit 

bo`lmaganligi  xalq  jismoniy  mashqlarining  taraqqiyot  darajasiga  ta’sir  ko`rsatadi. 

SHu  sababdan  feodalizim  davrida  xama  vaqt  xalq  jismoniy  mashqlari  an’anaviy 

o`yin kulgilar xarakterida bulib, faqat bayram kunlarida o`tkazilar edi. 

SHaxar  axolisi  va  feodallarning  xarbiy  jismoniy  tayyorgarligida  esa 

yuugurish, sakrash va uloqtirish mashqlari kata o`rin tutar edi. 

 

 

 



 

 


Adabiuotlar 

 

1.Andris. E. Qudratov.R Yengil atletika Toshkent 1998 yil. 

2.Normuradov.A Yengil atletika Toshkent 2002 yil. 

3.Niyozov.I Yengil atletika Fargona 2005 yil. 

4.Matviv.L.P Teoriya i metodiqa fizichesqoy qultura. M 1991 yil. 

5.Abdullaev.A Xonkeldiev.SH «Jismoniy tarbiya nazariyasi va metodiqasi» 

Toshkent 2005 yil. 



6. F.A.Qerimov sport soxasidagi ilmiy tadqiqotlar. Toshkent zarqalam 2004 yil. 

 

Download 268,87 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish