|
O’ZBEKISTON RESPUBLIKASI OLIY VA O’RTA MAXSUS TA’LIM VAZIRLIGI BERDAQ NOMIDAGI QORAQALPOQ DAVLAT UNIVERSITETI Кimyo-texnologiya fakulteti Fizikaviy va kolloid kimyo kafedrasi “2a”-kimyo yónalishi talabasi Raximov Sirojning Fizik-kimyo fanidan Azeotrop eritmalarni ajratish SLAYD ISHI REJA: 1 Suyuqlik - bug’ muvozanati. Gibbs- Konovalov qonunlari 2 Bir –birida cheksiz eruvchi suyuq moddalar aralashmasi 3 Suyuq aralashmalarning holat diagrammasi va ularni haydash 4 Suyuq aralashmalarni haydashga doir laboratoriya mashg’ulotlari 5 Azeotrop aralashmalarni haydash Raul qonunidan ikkala komponent bo’yicha musbat chetlanishlar umumiy bosim maksimumdan o’tishi p=p1+p2 va p10 yoki p20 lardan oshib ketishi mumkin. Bunday holat azeotropiyaning hosil bo’lishiga olib keladi: eritmaning ma’lum tarkibida suyuqlik va bug’ bir xil tarkibga ega bo’lib qoladi, ya’ni suyuqlik komponentlarga ajralmasdan haydaladi.Ushbu hodisa 1810-yilda Dalton tomonidan H2O – HNO3 sistemasi misolida ochilgan.Dalton fikricha bosimning maksimumi H2O∙HNO3 birikmaning hosil bo’lishiga javob beradi, chunki umumiy bosimning maksimumiga mos nuqtada suyuqlik va bug’ning tarkiblari bir xil bo’ladi.1859- yilda χA ning qiymati umumiy bosimga bog’liqligi topilgan, 1911-yilda esa, ushbu sinfga tegishli hodisalarni ifodalash uchun “ azeotropiya ” atamasi kiritilgan. Azeotrop yoki doimiy haroratda qaynaydigan χ=χA tarkibli aralashmalar, xuddi individual moddalar kabi, tarkibi o’zgarmasdan haydaladi. Ammo, qaynash haroratining minimumiga mos keluvchi ( ushbu bosimda ) azeotrop aralashmaning tarkibi, turli bosimlarda turlichadir. Azeotrop aralashmalarni haydash orqali ajratishning usullaridan biri xuddi shunga asoslangan. Ajratishning boshqa usullaridan biri maxsus tanlab olingan uchinchi komponentni qo’shishdan iborat bo’lib, uning ishtirokida azeotrop umuman hosil bo’lmaydi yoki 2- komponent bilan 3- komponent orasida hosil bo’ladi va component sof holda ajratib olinadi. Azeotroparalashmalar quyidagi usullar yordamida ajratiladi. 1.Azeotrop aralashmadagi komponentlardan birini kimyoviy bog’lab olish. Bu jarayonni absolyut spirt olish misolida qarab chiqamiz. Spirtni eritmalarini rektifikatsiyalash jarayonida kolonnaning kub qismida 96% spirt va 4% suvdan iborat azeotrop aralashma yig’iladi. Absolyut spirt olish uchun aralashmaga suvni tortib oluvchi reagentlar (Na metali, CaCl2) bilan ishlov beriladi. 2. Uchinchi komponent qo’shish yo’li bilan azeotrop aralashmani ajratish. Azeotrop aralashmaga benzol qo’shib haydaganda absolyut spirt olish mumkin. Hosil bo’ladigan ikki fazali sistema boshqa harorat (64,9 0C, P=101,3*105 Pa) da qaynaydi. Benzol qavati haydalgandan so’ng qoladigan qoldiq absolyut spirt bo’ladi. 3. Bosimlari har xil bo’lgan ikki kolonnada navbatma - navbat rektifikatsiyalash. Azeotrop aralashmani ajatish uchun har xil bosimlar (P1 va P2) da ishlaydigan ikkita rektifikatsion kolonna kerak bo’ladi. Azeotrop aralashma tarkibining bosimga bog’liqlik grafigi Azeotrop eritma hosil qilmaydigan suyuqliklar aralashmasini oddiy haydash jarayoni Azeotrop nuqtalari bo’lgan sistemalar uchun Konovalovning ikkinchi qonuni tadbiq etiladi. Azeotrop eritmalar ekstremal qaynash haroratiga ega: Raul qonunidan musbat chekinishda - eng past, manfiy chekinishda eng yuqori bo’ladi. Azeotrop eritma o’zgarmas bosimda o’z tarkibini o’zgartirmasdan doimiy haroratda qaynaydi. Tashqi bosim o’zgartirilganda bunday eritmaning nafaqat qaynash harorati balki tarkibi ham o’zgaradi. Bu holat azeotrop eritmaning kimyoviy birikma emasligini ko’rsatadi. Aksariyat hollarda minimal qaynash haroratiga ega bo’lgan azeotrop eritmalar uchraydi. Suv-etanol, metanol-atseton, benzol-sirka kislota va boshqalar shunday sistemalarga kiradi. Azeotrop eritmalar Xulosa Aytaylik, X1 tarkibga ega bo’lgan aralashma P1 bosimli kolonnaga quyiladi. Aralashma t1 haroratda (1-nuqta) qaynaydi va hosil bo’lgan bug’ (2-nuqta) B komponentga, suyuqlik esa A komponentga boyiydi. Oqibatda aralashma toza A komponentga va tarkibi C nuqta bilan belgilanadigan (XazB=0,7) azeotrop aralashmaga P2 bosimli kolonnada t’ haroratda qaynaydi va azeotrop bo’lmay qoladi. Undan hosil bo’ladigan bug’ A komponentga (2’-nuqta) boyiydi va qolgan suyuqlik o’zining tarkibini toza B komponentga o’zgartirib boradi. Shunday qilib XazB=0,7 tarkibdagi azeotrop aralashma P2 bosimli 2-kolonnada toza B komponent hamda yangi tarkibdagi (Xaz=0,5) aralashmaga ajraladi. Olingan so’nngi aralashma birinchi kolonnaga yuboriladi. Shu tarzda bir necha bor kolonnalar o’zgartirilib ko’zlagan maqsadga erishiladi Foydalanilgan adabiyotlar 1.T.M.Boboyev, H.R.Rahimov. Fizikaviy va kolloid kimyo.T., “O’AJBNT” Markazi, 2004. 2. Xoldarova T., Xaydar J.Fizikaviy va kolloid kimyodan masalalar: o‘quv qo‘llanma. Toshkent: Tafakkur bo‘stoni,2015 3. Toshkent davlat agrar universiteti, 2013 yil. A. Abdusamatov va boshqalar. " Fizik va kolloid kimyo" (darslik) 4.O.M.Yoriyev, D.A.Karimova. Fizikaviy kimyo. 2013-y. 5.X.I.Akbarov, “Fizikaviy kimyo”: o’quv qo’llanma. Toshkent 2006 y. 261 b 6.X.S.Talipova A.S.Siddikov, Fizikaviy kimyo, o’quv qo’llanma. Toshkent 2015y
Do'stlaringiz bilan baham: |
