|
1-rasm. Biogazning foydalanish texnalogik sxemasi.
1-ferma; 2-go’ng qabul qilgich; 3-nasos; 4-metaank; 5-gazgolder; 6-issiqlik almashtirgich; 7qozon; 8-go’ngxona.
Achitish jarayonida xosil bo’lgan biogazlar gazgolderga keyin iste'molchiga uzatiladi. Chiqindilarni achitish temperaturasigacha (45-550S) qizdirish uchun va metantenkda issiq rejimni saqlashga issiqlik almashvchi (telpoobmennik) element orqali qozonda qaynatilgan issiq suv oqib turadi. o’zbekiston issiqlik iqlimi uchun bunday suv isitib turishga ketadigan biogaz miqdori metatenkdan chiqadigan umumiy gazning 10...20% ga teng. Achitqi chiqindilar ular to’planadigan joyga yiqilib so’ngra dalaga jo’natiladi.
Ishlab chiqilgan biogaz miqdori va quduq chiqindi o’g’it sifati faqat temperatraga emas balki maqsulotni achitish davomiyligiga boqliq. Metanktenkda masalan, 5 sutka davomida chiqindini achitishda biogaz 50% ga, 10 sutkada 90%ga va 20 sutkada esa 98% maksimal imkoniyat darajasidan olinadi. Maxsulotni achitish davomiyligiga ko’ra metantenk zaruriy qajmini aniqlanadi qamda nasoslar yoradmida qo’shiladigan chiqindi miqdori qam qisobga olinadi. Ayrim qollarda achitish jarayonini tezlashtirish maqsadida biogaz bir qismi gazgolderdan kompressor yordamida metanktenk pastki qismiga xaydaladi va metanktenkdagi butun massa aralashuviga erishiladi. Bu maqsadda kerakli aralashtirgich qurilmalari qam ishlatiladi.
Tadqiqotlar ko’rsatilishicha anoerab usulida chiqindi va maxsulotni qayta ishlash orqali quyidagicha biogaz miqdorini olish mumkin:
300 m3 biogaz 1 t quduq qoramol chiqindisidan;
500 m3 biogaz 1 t quduq cho’chqa chiqindisidan;
600 m3 biogaz 1 t quduq qushlar chiqindisidan.
Bir jon boshiga to’qri keladigan biogaz ko’rsatkichlari 1-jadvalda keltirilgan
Mol va qushlar turli tirik massasi
Кўрсаткичлар
|
Сутли сигирлар
(454 кг)
|
Қушлар
(2,3 кг)
|
Чўчқалар
(45,5 кг)
|
Чиқинди маҳсулот кг/бош/сутка
|
55
|
0,3
|
3,5
|
Биогаз чиқиши м3/бош/сутка
|
1,62
|
0,02
|
0,32
|
Biogazni fizikaviy xususiyatlari
Кўрсаткичлар
|
Компанетлар
|
Аралашма 60%
|
CH4
|
CO2
|
H2
|
H2S
|
40% CO2
|
Хажмий қисми
|
55-70
|
27-44
|
1
|
3
|
100
|
Хажмий ёниғи иссиқлиги, Дж/м3
|
35,8
|
-
|
20,8
|
22,8
|
21,5
|
Алангаланиш температураси, 0С
|
650-750
|
-
|
585
|
-
|
650-750
|
Номинал зичлик, г/л
|
0,72
|
1,48
|
0,09
|
1,54
|
1,2
|
Қаттиқ зирхлаш, г/л
|
102
|
408
|
31
|
349
|
320
|
Xajmiy yonish issiqligi, alangalangan temperaturasi va uning geteraviy qiymati metan CH4 miqdoriga qarab aniqlanadi, chunki kam miqdordagi H2 vodorod va serovodorod H2S CH4 ko’rsatkichiga deyarli ta'sir ko’rsatmaydi.
Yonilqi sifatida biogaz mvaffiqiyati qo’llanilmoqda. Uni past bosimli qizitish qurilmalari gerelkasida, suv qizitish qozonlarida, gaz manbasida, absorbtsion xam xoladilnik qurilmasida, infra qizil nurlatgichda va avto traktor dvigatellarida ishlatish-yoqish mumkin. Anoerobli achitish qurilmalarida biogaz ishlab chiqarishga qo’shimcha o’qitlar olinishi ananaviy mollardan olinadiganiga nisbatan sifatli, azotga va fosforga boy bo’lishini tajriba natajalari ko’rsatadi. Xamda ular zararsizlantirilishi va xisobsiz bo’lishi aniqlanadi. Xayvonlar chiqindi maxsulotining o’g’it xususiyati yaxshilanishi uni maxsus biogaz qurilmasida achitish xisobiga amalga oshib, bor-yo’qi 3% azot yo’qotiladi. Amalda chiqindi maxsulot yiqilgan qolda o’qitga aylantirilsa uning 40-50% azot miqdori yo’qotiladi. 1 ga yerga o’g’it normasi 1-63 t tashkil etadi.
Ekin dalalarini bu o’qitlar bilan ta'minlanganda kishloq xo’jaligi xosildorligi 40-80%ga oshadi va xayvonlarning geltmintlar bilan zararlanishi yo’qotiladi. Bunday gel'mintlar bilan zararlangan xayvonlarda yem-xashak yeyishi 11% ko’payib, oqirligi 10-15% kamayadi va x.k., masalan, sigirlarda sut soqishi 3%ga pasayishi kuzatilgan. Biogaz qurilmalar sanitariya qolatini yaxshilash funktsiyasiga qam ega. Hozirda jaxon mamlakatlarida ko’plab chiqindi maxsulotlarini biogazga aylantirib beruvchi tajriba sanoat qurilmalari ishlab chiqilgan va qurilgan.
O’zbekistonda bunday qurilmalar keng tarmoqlangan, bir necha tajriba-sanoat namunalari katta molchilik xo’jaliklarida ishlatilayotir.
Do'stlaringiz bilan baham: |
