|
Abu Ali ibn Sino
Abu Ali ibn Sino Sharqning buyuk donishmandi, faylasufi, tabibi edi. Ibn Sino Buxoro viloyatining Afshona degan qishlog‘ida 980 yilda tug‘ildi. U o‘n besh yoshga to‘lgan paytida otasi oilasi bilan Buxoro shahriga ko‘chib keladi. Yosh ibn Sino bu yerda tinmay o‘qidi, o‘rgandi, olim bo‘lib etildi. Birqancha asarlar yozdi. Bular qatori «Xidoyat ar-rais» (Shalx ar-Raisning Xodyasi) «al- Majmu’» (to‘plam), Xosil va maxsul» kabilarni ko‘rsatish mumkin.
Ibn Sino mashxur tabib edi.Uning buyuk asari bo‘lmish «qonun» kitobi XI asrda yaratilgan durdonalaridan biri edi. Tib qonunlari kitobi yaratilganiga 10 asr bo‘lganligiga qaramay xamon o‘z qimmatini saqlab qolgan tibbiyot sohasidagi qonuniy asarlardan xisoblanadi. «Tib qonunlari» kitobi jahon xalqlari ichida keng tarqalib necha-necha shifokorlar avlodlarni tayyorlashga xizmat etib kelishda.
Ibn Sinoning asarlari o‘rta asrlardayoq o‘rganila boshlagan bo‘lsa, uni hozirda ham o‘rganish davom etmoqda.
Ibn Sino nafaqat tabib balki u mashhur faylasuf, adabiyotchi va nixoyat moxir pedagog ham edi.
Ibn Sinoning turli soxolarda qayerda ilmiy me’rosini o‘rganishga ayniqsa 1937 yili uning vafotining 900 yilligiga bag‘ishlangan yig‘ilishlardan so‘ng kuchayib ketdi.Ayniqsa olimning tug‘ilganiga 1000 yil to‘lishi bilan o‘tiladigan anjumandan so‘ng uning ilmiy me’rosini o‘rganish kuchayib, nashr etila boshlandi. 1954-1961 yillar Iroqda uning «Tib qonunlar» kitobi (Lotin tilidan tarjima qilinib) birinchi bo‘lib rus va o‘zbek tillarda chop etildi.
«Tib qonunlari» beshta kitobdan iborat bo‘lib birinchi bo‘limda inson organizmi va uni kasalliklardan umumiy ma’lumot beriladi. Ikkinchi kitobda shifolash usullari , uchinchi va to‘rtinchi kitobda odamni turli organlarini davolashga, beshinchi kitob esa dorivor o‘simliklar qonunlari.
Ibn Sinoning 450 dan ortiq asarlari bor. Biroq uning qo‘lga bizga yetib kelmagan. Xozirgi qodir olimning 240 ga yaqin asarlari mavjud. A. Irisovning ko‘rsatishicha, Ibn Sinoning tabiyot xaqidagi asarlari 8-ta bo‘lib bular qatoriga «Kitob an-nafs»-jon xaqidagi kitob, «Kitob an nabot»-o‘simliklar xaqidagi kitob, «Kitob al-hayvon» hayvonlar olami haqidagi (A. Irisov. Xakim Ibn Sino. T. «O‘zbekiston», 1992 yil) kitoblardir.
Ibn Sino o‘z asarlarida ahloq ta’lim-tarbiya haqida ko‘p masalalarga to‘xtalgan. Ayniqsa u ta’limning maqsad va vazifalar tamoilari va metodlariga oid fikrlar muximdir. Olim o‘z pedagogik karashlarini yaxlit bir kitob shaklida yozmagan bo‘lsada uning turli asarlarida yuqoridagi masalalar bo‘yicha qarashlari o‘z aksini topgan.
Ibn Sinoning ilmiy me’rosi inson hayoti va faoliyatining deyarli barcha soh lariga bag‘ishlanadi. Uning pedagogik qarashlari o‘zining boshlang‘ich ta’limini va tarbiyasining turli tomonlarini o‘z ichiga olishi bilan xarakterlanadi. Ibn Sino tarbiya jarayonini aqliy, jismoniy, estetik, ma’naviy jixatlari bilan qo‘shib olib borish tarafdoridir. Ayniqsa u bolalarni amaliy malakalarini rivojlantirib ta’lim berishga katta e’tibor qaratadi.
Ibn Sinoning ta’lim tarbiya jarayoniga bo‘lgan didaktik qarashlari qo‘yidagilarni o‘z ichiga oladi. U ta’limni oddiydan murakkabga tomon olib borilishi. Bunda albatta o‘quvchilarning qiziqishlarini xisobga olish zarurligini ko‘rsatadi. Undan tashqari berilayotgan bilimlar o‘quvchilarni toliqtirib qo‘ymaydigan darajada bo‘lishligi lozimligini ko‘rsatadi.
Ayniqsa Ibn Sino bolalarga ta’lim berishda ayrim muxit sharoitining ta’sirini qat’i ekanligini ham e’tirof etadi. Ibn Sino tushunchalarni rivojlantirish asosida ta’lim berishni tarafdori sifatida ham o‘z qarashlarini bayon etadi. Bu esa xozirgi zamon metodikasini tushunchalarni rivojlantirish nazariyasini asoschilaridan biri Ibn Sino ekanligini ko‘rsatadi.
Ibn Sinoning asarlarida didaktika tamoyillariga xususan ta’limda ko‘rgazmalikka katta e’tibor beradi.
Ibn Sino insonni «tasavvurlarni paydo bo‘lishii tashqaridagi narsalarni bevosita ko‘rishi, eshitish, ta’m bilish, uni issiq sovuqligini, qattiq yoki yumshoqligini, shaklini bilish orqali amalga oshishini ko‘rsatadi.
Ibn Sinoning ta’lim metodlar haqidagi fikrlari o‘zining «Tib qonunlari» asarida ko‘rsatgan bo‘lib u kishilarga bilim berishda bilimlarni doimo sistemali va mantiqiy bog‘lanishlar asosida tushuntirib borish, og‘zaki metodlardan foydalanish maqsadga muvofiq ekanligini takidlaydi Undan tashqari u ta’limda o‘quvchilarning mantiqiy tafakkur xususiyatlari va shaxsiy kuzatish ishlari zarurligi yozadi..
Ibn Sino kuzatish, tajriba, eksperimentlar tabiat va uni qonunlarini insonlar anglab olishlariga hizmat qiluvchi samarali uslublardan ekanligini ko‘rsatadi. U o‘zining «Donishnoma» deb nomlangan asarida ta`limda tushunchalarni rivojlantirish masalalariga to‘xtaladi.Ushbu asarda olim fanning insonlar ruxiyatini yaxshiliashga, har xil yomon illatlaridan saqlanishida xam katta ahamiyati borligini e`tirof etadi.
Ibn Sino tabiatdan o‘rganilgan har bir narsa va xodisa inson ongida qayta ishlanib, mantiqiy xulosalar bilan boyitilmas ekan bunday bilim xaqiqiy bo‘laolmasligini ko‘rsatadi. Shu bois ta`limda o‘rganilayotgan xar bir narsa va xodisalar obdon kuzatish, tajribalar orqali egallanishi, ulardan mantiqiy xulosalar chiqarilgan holda o‘rganilishi, bilishda tushunchalardan foydalanib o‘rganish ekanligini maqullaydi. Ibn Sino tushunchalarni ikki guruxga: umumiy va xususiy tushunchalarga ajratadi. Uning fikricha narsa va xodisalarni bir so‘z bilan ifodalovchi tushunchalar umumiy tushunchalar xisoblanadi. Masalan, odam deyilganda turli ko‘rinish va qiyofadagi insonlar ko‘z oldimizga keladi. Shu boisdan turli narsa va xodisalarni birqancha belgilari bilan tasvirlovchi tushunchalar umumiy tushunchalar ekanligi, xususiy tushunchalar esa faqat ayrim predmet yoki xodisalarga xos bo‘lishini ko‘rsatadi.Bunga misol tariqasida u « Agar biz «Zayd» deydigon bo‘lsak, bu tushuncha insonlar ichdan faqat «Zayd», tushuncha faqat ma`lum bir odam xaqidadir» deb yozadi. Ibn Sino xususiy tushunchalar o‘z novbatida umumiy tushunchalar xosil bo‘lishiga xam ta`sir etishini izoxlab beradi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
