|
Mavzuga oid adabiyotlar:
1. Xalq pedagogikasi-inson kamolotining asosi. T. 1-5 kitoblar
1992 y.
2. M.Ochilov «O’qituvchi odobi», Toshkent. O’qituvchi 1975-yil
3. Mirtursunov «Xalq pedagogikasi» Toshkent 1968-yil
4,A.K.Munavvarov «Oila pedagogikasi» Toshkent 1994-yil
5.O’.Asqarova,M.Xayitboev,M.Nishonov ” Pedagogika”T;Talqin
2008 y
4.2. ALLALARNING TARBIYAVIY AHAMIYATI
1. Allalarning vujudga kelishi
2. Allalarning aytilishidagi bosqichlar
3. Allalarning pedagogik ahamiyati.
Tayanch so‘zlar: beshik qo‘shiqlari, alla vazifalari, alla ijrochiligi,
navogo‘lik
darajasi,
allashunoslik,
monoton
ohang,
ruhan
ma’yuslashuv.
Beshikdagi farzandiga muhabbat va umid qo‘shig‘ini kuylamagan
ona olamda bo‘lmasa kerak, albatta. Bu kushiklar – ona allalari –
san’atning bebaho xazinasiga aylandi. Ammo afsuslar bo‘lsinki, bu
qo‘shiq turli nashrlarda sochilib yotibdi va hech kim ularni bir joyga
yig‘ishni xayoliga ham keltirmayotir. Nega bizning bolalar
nashriyotimiz barcha xalqlar allalarini to‘plab, ularni alohida kitob
shaklida nashr etishi mumkin emas?! Bunday kitob bizning
poeziyamizda ajoyib hodisa bo‘lib qolmay, yana ham ma’rifiy, ham
tarbiyaviy qimmat kasb etgan bo‘ladi. Bu hayratlanarli kitob bo‘ladi”.
Rasul Hamzatov
Allalar – beshik qo‘shiqlarining keng tarqalgan an’anaviy janri
hisoblanadi. Jahonda biror xalq, elat yoki millat yo‘qki, ularning tilida
alla kuylanmasa ... ruslarda “bayki” yoki “bayushki” deb yuritiluvchi
bunday qo‘shiqlar turkmanlarda “huvdilar”, ozarbayjonlarda “lay-lay”,
tatarlarda “alli-balli”, qoraqalpoqlarda “heyya-heyya”, turklarda “ninni”,
132
forslarda “lolo”, nemislarda “wiegelied”, , o‘zbek va tojiklarda “alla” va
“allo” atamalari bilan mashhurdir. Binobarin, alla jahon onalarining
mehrga yo‘g‘rilgan bir qadar farahbaxsh, ammo o‘rni bilan esa bir qadar
g‘amgin, eng muqaddas qo‘shig‘idir.
Alla ijtimoiy – estetik qimmatiga ko‘ra ikki vazifani bajaradi:
birinchisi, bolalarni uxlatish (“alla” so‘zining lug‘aviy ma’nosi ham
allalash – ovo’tib, avaylab uxlatish) dan iborat. Bunday allalab ovutish
yoki uxlatish, kuylash jarayonida namoyon bo‘ladi.
Xuddi shu asnoda ularning ikkinchi vazifasi – tarbiyaviy-estetik
mohiyati namoyon bo‘ladi: bu allaning emotsional ta’sirchanligidan
kelib chiquvchi xususiyati bo‘lib, bolani kuy og‘ushida hayot bilan
tanishtirish, ohanglar vositasida hayot ma’nosini anglashiga yo‘l ochish,
shu zaylda estetik didini o‘stirish maqsadiga qaratilganligidir. Abu Ali
ibn Sino allaning ana shu xususiyatini ming yil ilgariyoq payqab,
shunday degan edi: “Bolaning mijozini kuchaytirmoq uchun unga ikki
narsani qo‘llamoq kerak. Biri bolani sekin-sekin tebratish, ikkinchisi,
uni uxlatish uchun odat bo‘lib qolgan musiqa va allalashdir. SHu
ikkisini qabo‘l qilish miqdoriga qarab bolaning tanasi bilan
badantarbiyasiga va ruhi bilan musiqaga bo‘lgan iste’dodi hosil
qilinadi”. Ulug‘ hakim “bolani sekin-sekin tebratish” ning badantarbiya
bilan bog‘liqligini maxsus ta’kidlagan ekan, umuman, tebratishni,
aytaylik, faqat beshikda tebratishnigina emas, balki belanchakda yoki
o‘tirib olib, ikkala oyoqni yonma-yon holatda o‘zala cho‘zgancha ustiga
qo‘yilgan yostiqda bolani tebratib alla aytishni, tikka turgan holda
bag‘riga bosib tebranishni yoki elkasiga bir maromda qoqa turib alla
aytishni ham ko‘zda tutgan. Ammo bu jarayonlar allasiz bajarilishi ham
mumkin, shunchaki tebratib turilib, bola uxlatiladi. SHunisi ham borki,
bu jarayonlar har bir xalqning etnografik xususiyatlari bilan
chambarchas bog‘liq. Aytaylik, o‘zbek yoki tojiklarda allaning
kuylanish ohangi tebratishning muvozanati va ritmiga mos bo‘lib, bunda
tebratilayotgan narsa beshikmi yoki belanchakmi – hammasining alla
ohangiga mutanosibligiga qat’iy rioya qilinadi. O‘zbeklarda beshik
yoki belanchakka shaqildoq bog‘lash odati bo‘lsa-da, baribir, tebranish
ritmiga mos ovoz bilangina allaga jo‘r bo‘linadi, frantso‘zlarda alla kuyi
shaqildoq jo‘rligida hosil qilinadi.
Allalarning Ibn Sino zamonidayoq Markaziy Osiyodagina emas,
balki O‘rta va YAqin SHarq mamlakatlarida yashovchi xalqlar orasida
ham muhim ahamiyat kasb etgan mustaqil janr sifatida keng
tarqalganligi turkiy xalqlar o‘rtasida “balu-balu” nomi bilan
133
yuritilganligiga oid “Devonu lug‘otit turk” dagi ma’lumot ham
tasdiqlaydi. Alisher Navoiy ham Farhodning beshikdalik davrida unga
mukammal tarbiya berish uchun “navoguy”( uxlatish uchun alla
aytuvchi) berkitilganligini shunday tasvirlaydi:
Do'stlaringiz bilan baham: |
