O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

 Bilimlarni nazorat qilish turlari    
Bilimlarni nazorat qilishning quyidagi turlari mavjud: 

---

37 
 
  1) Joriy ( kundalik) nazorat. 
  2) Oraliq ( tematik) nazorat . 
  3) Yakuniy ( davriy ) nazorat. 
  Joriy  nazorat qilishda bilimlarni  har bir sinf uchun  mo‘ljallangan darslik  va dastur bo‘yicha 
olib  boriladi.  Har  bir  darsda  o‘tilgan  mavzuni  o‘zlashtirish  sifatini  aniqlaydi  va    har  bir  darsda 
daftardagi uy vazifasini, o‘tilgan mavzuni o‘zlashtirilganini tekshiradi va baholaydi.  
Joriy nazoratning asosiy metodi uy vazifasini tekshirish va ular bilan savol-javob o‘tkazishdir. 
O‘qituvchi  darsda  nimani  va  kimdan  so‘rashligini  rejalashtirib  kelishi  zarur.  O‘qituvchi  har  bir 
darsda  ilgari  o‘tilgan  materialdan  foydalanadi,  chunki  har  bir  yangi  tushuncha  ilgari  o‘rganilgan 
bilimlar asosida tushuntiriladi. Joriy nazorat o‘tilgan materialni qayta eslashga imkon beradi, yangi 
material  bilan  ilgari  o‘rganilgan  material  o‘rtasidagi  uzviy  bog‘lanishni  vujudga  keltiradi. 
O‘qituvchi  har  bir  darsni  rejalashtirayotganda  joriy  nazoratning  quyidagi  uch  xil  ko‘rinishini 
e’tiborga olishi kerak:  
a) o‘tgan darsning materialini so‘rash ;  
b) ilgari o‘tilgan bo‘lib, hozir o‘tiladigan darsga bevosita bog‘liq bo‘lgan materialni so‘rash; 
v)  darsda  tushuntirilgan  materialni  mustahkamlash  maqsadida  so‘rash.  O‘qituvchi  darsga 
tayyorlanganda  har uchchala tur nazorat uchun ham savollar majmuasini tuzib kelishi zarur.  
2) Oraliq (tematik nazorat). 
O‘quv  dasturidagi  asosiy  tushunchalar  darslar  tizimi  orqali  o‘tib  bo‘lgandan  keyin,  yoki 
darslikdagi  biror  bob  tugagandan  keyin  oraliq  nazorat o‘tkaziladi.  Oraliq  nazorat  uchun  maxsus 
uquv,  malaka  va  ko‘nikmalarni  nazorat  qilish    darsi  o‘tkaziladi,  u  o‘qituvchining  ish  rejasida 
ko‘rsatilgan bo‘lishi kerak.  
Har bir bobda o‘zlashtirilgan tushunchalar keyingi o‘quv ishini muvaffaqiyatli olib borish uchun 
zarurdir.  Shu  sababdan  oraliq  nazorat  darsini  o‘tkazishga  oldingi  bobdagi  asosiy  tushunchalarni 
takrorlash, kamchiliklarni to‘g‘rilash zarurati tug‘iladi.  
    So‘rash  rejasiga  o‘qituvchi  savollar  majmuasini  tuzadi,  misol,  masalalarni  yechishni 
aniqlaydi. Natijada oldingi o‘tilgan o‘quv materialining qaysi savollarini yaxshi, qaysi savollarini 
yomon  o‘zlashtirilganligi  aniqlanadi.  Yomon  o‘zlashtirilgan  savollarga  aniqlik  kiritiladi,  qayta 
takrorlanadi. O‘quvchilar  bilimiga yarasha baholanadi. 
Masalan,  2-sinfda    «20  ichida  sonlarni  qo‘shish  va  ayirish»      bobidan    keyin  oraliq  nazorat 
o‘tkaziladi. 
Yakuniy nazorat 
 Bu nazorat chorak, yarim yil, yil oxirilarida   o‘tkazilib, unga ham maxsus «O‘quvchilar bilim,  
malaka va ko‘nikmalarini  tekshirish» darsi ajratiladi. Shu  vaqt davomida olgan bilimlar yuzasidan 
savollar tuziladi, yozma ish o‘tkaziladi va  baholanadi.  
 Yakuniy nazoratda  olgan ballarini to‘plash  va uni  baholashda  o‘qituvchi  maxsus daftarida  
quyidagicha  qaydnoma yuritsa yaxshi bo‘ladi.  
Ismi  va  familiyasiuy  vazifasi  Doskadagi  javobi  Partadagi    javobi  daftar  ahvoli  Mustaqil 
ishumumiy baho 
1.
  Alimov  U   455555 
2.
  Akbarov K   333323 
  Baholash va  baho me’yorlari  
O‘quvchilarning  bilimi  va  malakalaridagi  asosiy  kamchiliklarining  hisobga  olib  borilishi  
o‘qituvchiga o‘zi yo‘l qo‘ygan kamchiliklarni  bilishga va  o‘quvchilarning yutuq va kamchiliklarini  
aniqlashga katta yordam beradi. O‘quvchilar  bilimi, malakasi, ko‘nikmasini  tekshirish har  doim 
baholash bilan olib boriladi. 
O‘qituvchi  qo‘ygan baho o‘quvchilar  o‘z-o‘ziga  beradigan  baho bilan bir xil  bo‘lgandagina 
eng  ko‘p    samara  beradi.  O‘quvchilarning    bilimini    tizimli  baholash,  ularning    yutuq  va 
kamchiliklarini xarakterlash o‘qituvchiga  sinfdagi mavjud o‘zlashtirish  vaziyatini  aniqlashga olib 
keladi. 
O‘quvchilarning  o‘zlashtirishini  xarakterlash  uchun  baho  ham  zarurdir.  Chunki,  o‘quvchi 
qancha ko‘p  baholansa, shunchalik ko‘p tayyorlanishga,  uy vazifasini bajarishga intiladi, doimo 
dars uchun  sergak bo‘lib  turadi. 
 Hozirgi paytda  baho normalari   100 ballik  bo‘lib, uni  5 ballikka aylantirish orqali amalga 
oshirilmoqda. 

---

38 
 
«2» baho «55» ballgacha. 
«3» baho «55-70»   ball. 
«4» baho «71-85»   ball. 
«5» baho «86-100»  ballar orasida qo‘yiladi. 
Nazorat savollari: 
1.O‘qitish  vositalari  deyilganda  nimalar  tushuniladi  va  ularning  asosiy  vazifalari  nimalardan 
iborat? 
2.Darsliklar bilan ishlash qanday yo‘nalishlarda olib boriladi? 
3.Ko‘rsatmalilikdan foydalanishning  ahamiyati va maqsadlari nimalardan iborat? 
 
OZ KOMPLEKТLI MAKТABDA MAТEMAТIKADAN BOShLANG‘ICh ТA’LIMNI 
ТAShKIL EТISHNING XUSUSIYAТLARI 
 
       1. Oz komplektli maktablar haqida 
  Mamlakatimizda, xususan bizning Respublikamizda   qishloq joylarida kichik  va uzoq aholi 
yashaydigan punktlar mavjud bo‘lib, bu  joylarga bir sinfga belgilangan me’yordan anchagina kam 
bo‘lgan  7 yoshli bolalar  bo‘lganda oz komplektli maktablar ochiladi. Bu shunday maktabki, unda 
bir o‘qituvchi  bir vaqtda bir necha sinfda ishlaydi. Bu sinflarda soni 3 tadan 30 tagacha o‘quvchi 
bo‘lishi  mumkin.  Bir  o‘qituvchi  hamma  (I–IV)  sinflar  bilan  bir  vaqtda  ishlaydigan  maktab  bir 
komplektli maktab deyiladi. 
Ikkita o‘qituvchi, uchta (ba’zan to‘rtta) sinf bilan ishlaydigan maktab ikki komplektli maktab 
deyiladi.  Ikki  komplektli  maktablarda  uch  sinfni    ikki  komplektga  birlashtirishning  ushbu 
variantlarini amalga oshirish mumkin: 1- va 2 - sinflarni bir  komplektli qilib birlashtirish (bu holda 
birinchi  sinf  bilan  uchinchi  sinf  o‘qituvchisi  ishlaydi),  1-  va  3-sinflarni  2-  va  4-  sinflarni  bir 
komplektga birlashtirishning mos variantlarini tanlanadi. 
Oz komplektli maktablarda ishlash o‘qituvchi va o‘quvchilar uchun bir qator qiyinchiliklar va 
to‘siqlar bilan bog‘liq: 
1. O‘qituvchi  har kuni darsga tayyorlanishi  va turli  fanlardan eng kamida 8 soat  dars o‘tishi 
kerak.  Oz  komplektli  maktablarda  darslar  bo‘yicha  reja  tuzish  oddiy  maktabda  bir  sinf  bilan 
ishlashdagiga qaraganda ko‘p vaqt talab qilishi bilan ishlash darajasi qiyin. Har kuni 8 yoki 12 ta 
reja ustida ishlash qiyingina bo‘lmay, balki bularni o‘zaro koordinatsiyalash anchagina vaqt talab 
qilishi bilan, ularga optimal pedagogik samara beradigan ularni bir butun birlashtirish zarurligi bilan 
ham  qiyindir.  Bularning  hammasi  o‘qituvchidan  tegishli  bilimlarni  bilishdan  tashqari,  maksimal 
darajada kuch, sabot, uyushqoqlik, matonat, qat’iyatlikni talab qiladi. 
2. O‘quvchilarning bir necha sinfga diqqat e’tiborini taqsimlashi juda qiyin. 
3.  O‘qituvchi bir sinf bilan darsning yarmi yoki 1/3 qismi davomida shug‘ullanishga, darsning 
qolgan vaqtida o‘quvchilar mustaqil ishlashiga to‘g‘ri keladi. 
4.  O‘quvchilar  mustaqil  ish  bajarayotganida  darhol    o‘qituvchidan  yordam  olish  niyatidan 
mahrumdirlar, chunki bu vaqtda o‘qituvchi boshqa sinf bilan band bo‘ladi. 
5.  Bir  sinf  o‘quvchilari,  ayni  vaqtda  o‘qituvchi  rahbarligida  ishlayotgan  boshqa  sinf 
o‘quvchilarining xalaqit berishiga qaramay, mustaqil ishlayverishlari kerak. 
Shunga qaramay oz komplektli maktab o‘quvchilari uchun bir qator afzalliklari ham mavjud. 
1.Sinf o‘quvchilari sonining kamligi (ba’zan 2–3 ta o‘quvchi). Bu o‘qituvchiga tez-tez so‘rab 
turish, o‘quvchilar bilimlaridagi kamchilliklarni topish va ularni tuzatish imkoniyatlarini beradi.  
2.. Oz komplektli maktablarda o‘quvchi daftarlarini tekshirishga oz vaqt sarflaydi, u bu daftarlar 
orqali o‘quvchi qanday va nimadan qiynalayotganini oson aniqlaydi.  
3.Oz komplektli maktablar maktab xususiyatiga ko‘ra o‘quvchi darsning taxminan 1/3 qismida 
mustaqil ishlashga to‘g‘ri keladi. Buning o‘quv maqsadlaridan tashqari, katta tarbiyaviy ahamiyati 
ham bor: iroda mustahkamlanadi, qiyinchiliklarni bartaraf qilish malakasi tarbiyalanadi.  
4. Yuqori sinf o‘quvchilari quyi sinf o‘quvchilariga yordam berishlari mumkin, chunki ular har 
kuni bir sinf xonasida birga bo‘lishadi. 
Mustaqil ishni to‘g‘ri tashkil etishda o‘quv topshiriqlarining mufassal ishlanmalarini eslatmalar 
yordamida beradi. 

---

39 
 
Mustaqil  ishlash  usullari  bilan  bolalarni  o‘qituvchi  maktabdagi  birinchi  darslaridan  boshlab 
tanishtira boshlaydi. Dastlab bu topshiriqlar kichik hajmli va ergashish xarakterida bo‘ladi. Masalan, 
“Sen ham shunday qil” o‘yini. 
Bu  fikrlash  uquvini  shakllantiradi,  matematik  nutqni  rivojlantiradi,  kuchsiz  o‘quvchilarning 
materialni yaxshiroq tushunib olish va hamma qatori o‘z muvaffaqiyatlaridan quvonishlariga imkon 
yaratadi. 
Nazorat uchun savollar: 
1.  Oz  komplektli  qishloq  maktabida  o‘quv  ishini  tashkil  etishning  xususiyatlari  nimalardan 
iborat? 
2. Oz komplektli maktabda dars o‘tishning taxminiy sxemasini tuzing. 
3.Mustaqil ishni yo‘lga qo‘yish xususiyatlarini nimalardan iborat. 
 
Fоydаlаnilgаn аdаbiyotlаr ro‘yхаti  
 1,2,3,4,5,6,7,8,9,10,11,12,13,14,15,,16,17,18,19,20.