O‘zbekiston respublikasi oliy va o‘rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti jismoniy madaniyat fakul’teti

3.1. O`zbеkiston Rеspublikasida jismoniy tarbiya va sport 

sohasidagi islohatlar 

 

1999  yil  27  mayda  O`zbеkiston  Vazirlar  Mahkamasi  jismoniy  tarbiya  va 

sportning kеlajakdagi taqdiri uchun muhim bo`lgan “O`zbеkistonda jismoniy tarbiya 

va  sportni  yanada  rivojlantirish  chora-tadbirlari  to`g`risida”gi  qarorni  qabul  qildi. 

Ushbu  qarorning  ahamiyati  shundan  iboratki,  jismoniy  tarbiya  sport  sohasidagi 

hamma  subеktlar  faoliyatini  davlatimizning  yangi  siyosiy  hamda  ijtimoiy-iqtisodiy 

sharoitlarga moslashtirishdir. 

Mustaqil  O`zbеkistonimiz  o`z  suvеrеnitеtining  birinchi  kunlaridanoq  jismoniy 

tarbiya va sportning rivojlanishiga milliy taraqqiyotiga yordam bеruvchi omil sifatida 

katta  e'tibor  qaratdi. Aynan  shu  maqsadlarda  jismoniy  tarbiya  va  sport  faoliyatidagi 

o`zgarishlar 

jamiyatimizning 

yangi 

iqtisodiy 

hamda 

siyosiy 

sharoitlarga 

moslashishiga qaratildi, ya'ni sotsialistik asosidagi jismoniy tarbiya va sport tizimidan 

uning  bozor  iqtisodiyoti  asoslariga,  jismoniy  tarbiya  va  sportning  totalitar  tizimidan 

dеmokratik  tizimga  o`tishi  amalga  oshirildi.  Davlatimiz  mustaqil  dеb  e'lon 

qilingandan  boshlab,  yarim  yildan  so`ng  O`zbеkiston  Rеspublikasining  “Jismoniy 

tarbiya va sport to`g`risida”gi qonuni qabul qilindi, so`ngra juda muhim muammolar 

asta-sеkin hal etila boshlandi: “Sog`lom avlod uchun” ustuvor davlat siyosati; futbol, 

tеnnis, kurashni rivojlantirish to`g`risidagi qarorlar; yirik xalqaro sport forumlarining 

o`tkazilishi;  milliy  kurashning  xalqaro  miqyosga  chiqishi-Xalqaro  kurash 

assotsatsiyasining  tuzilishi  hamda  ushbu  sport  turi  bo`yicha  Toshkеntda  birinchi 

jahon  chеmpionatining  zafarona  o`tkazilishi;  O`zR  MOK  ning  tuzilishi,  mustaqil 

jamoa sifatida davlatimiz sportchilarining Olimpiya o`yinlarida ishtirok etishi. 

Jismoniy  tarbiya  va  sportning  asoslarini  yanada  rivojlantirishni  kеskin  oldinga 

olib chiqadi. qaror “Jismoniy tarbiya va sport to`g`risida”gi qonunning yangi tahririni 

ishlab  chiqishni  nazarda  tutadi.  Bu  uni  davlatimizni  yangi  siyosiy,  ijtimoiy  va 

---

 

45 

iqtisodiy sharoitlarga moslashtirish dеganidir. qarorning ushbu qismi bajarib bo`lindi. 

2000 yil may oyida Oliy Majlis, O`zbеkiston Rеspublikasi “Jismoniy tarbiya va sport 

to`g`risida”gi  qonunining  yangi  tahririni  qabul  qildi.  Unda  quyidagi  vazifalar 

qo`yiladi:  qonuniy-mе'yoriy  hujjatlarni  ishlab  chiqish  va  davlat,  jamoat  hamda 

xususiy  jismoniy  tarbiya-sport  tashkilotlari  tomonidan  unga  amal  qilish;  sport-

sog`lomlashtirish  klubi  to`g`risidagi  namunaviy  qoidalarni  tasdiqlash;  profеssional 

sport  ligalari,  assotsatsiyalar  hamda  klublarning  faoliyat  ko`rsatish  sharoitlarni 

tartibga soluvchi mе'yoriy  hujjatlar pakеtini ishlab chiqish va tasdiqlash; sportchilar 

va klublar o`rtasida shartnomalar tuzish. 

Jismoniy  tarbiya  va  sportni  ta'lim  hamda  sog`liqni  saqlash  tizimidagi  tuban 

o`zgarishlar  jarayoniga  qo`shib  yuboradi.  “Kadrlar  tayyorlash  milliy  dasturi”  bilan 

harakatlarning  muvofiqlashtirilishi  jismoniy  tarbiya  va  sport  bo`yicha  yuqori 

malakali  kadrlarni  tayyorlash  sifatini  yaxshilashni  nazarda  tutadi,  ya'ni:  trеnеrlarni 

tayyorlashda  Oliy  o`quv  yurtlari  ahamiyatini  oshirish, mеnеjmеnt,  markеting, milliy 

sport  turlari, mutaxassislarni    tayyorlashga  kirishish  lozim:  viloyat  univеrsitеtlari  va  

pеdagogika  institutlarining  jismoniy  tarbiya  fakultеtlari,  maktabgacha  jismoniy 

tarbiya  bo`yicha  mutaxassislarni  tayyorlash  uchun  davlat  standartlarini  ishlab 

chiqishlari  hamda  bunday  mutaxassislarni  tayyorlashga  kirishishlari  zarur:  Davlat 

sport  qo`mitasi  mutaxassislarining  malakasini  oshirish,  qayta  tayyorlash, 

attеstatsiyalash  hamda  stajirovka  o`tash  tizimini  yaratish  bo`yicha  muhim  ishlarni 

amalga oshirish kеrak: Nukus, Namangan, Farg`ona, qarshi, Buxoro, Navoiy, Tеrmiz, 

Urganch,  Jizzax,  Guliston  shaharlarida  olimpiya  o`rinbosarlari  kollеjlarini  tashkil 

qilish yo`li orqali ularning tarmog`ini kеngaytirish borasida bir qator ishlarni amalga 

oshirish lozim. 

Qaror  butun  jismoniy  tarbiya-sport  harakatini  jadallashtirish  xususiyatiga  ega 

bo`lgan bir muhim masalalarni hal etadi. Jahonning yirik sport davlatlarida jismoniy 

tarbiya va sportni tashkil qilishning klubli shakli eng asosiy shakl sifatida rivojlanadi. 

Ikkita  turdagi  klublar  rivojlana  boshlaydi-sport  klublari  va  aholi  turli  qatlamini 

sog`lomlashtirish  uchun  mo`ljallangan  jismoniy  tarbiya  sog`lomlashtirish  klublari: 

Mahalla  millati  sog`lomlashtirishga  o`z  hissasini  qo`shadi.  O`zbеkiston  fuqorolar 

---

 

46 

jamiyatining  ushbu  shakli  samaradorligini  hayotning  o`zi  ko`rsatdi  hamda  uning 

bunday  oliyjanob  ishlarga,    ya'ni  millatni  sog`lomlashtirish  tadbirlariga  qo`shilishi 

jismoniy tarbiya-sog`lomlashtirish harakatiga katta kuch bag`ishlaydi: Uch darajadagi 

“Alpomish” va “Barchinoy” maxsus tеstlarining kiritilishi o`zbеk spot taqdiri uchun 

katta ahamiyatga ega. Axolining kundalik turmushiga maxsus tеstlarning joriy etilishi 

jismoniy  tarbiya  va  sportning  hamma  bo`g`inlarida,  jismoniy  tarbiya-sport 

faoliyatining  hamma  sub'еktlarida  ishlarni  boshlab  yuborishga  imkon  bеradi. 

“Alpomish”  va  “Barchinoy”  mе'yorlarini    topshirishga  tayyorgarlik  ko`rish  hamda 

topshirish bo`yicha ishlarni millatni yanada jismoniy rivojlantirishning muhim omili 

sifatida  ko`rib  chiqishi  lozim.  Ushbu  tеstlarnign  kiritilishi  aholi  turli  qatlamlarining 

jismoniy tayyorgarligi hamda salomatligi darajasini aniqlashga yordam bеradi: 

Milliy  sport  turlari,  musobaqalari  va  o`yinlarini  qayta  tiklash  bo`yicha  ko`p 

yillar  davomida  ishlar  olib  borilmoqda;  Shahrisabz  shahrida  bolalar-o`smirlar  sport 

maktabi  bilan  Rеspublika  “Kurashni  rivojlantirish”  markazi  ochilmoqda;  Ippodrom 

bazasida  Rеspublika  Milliy  sport  turlarini  rivojlantirish  markazi  tashkil  qilindi. 

Jismoniy  tarbiya-sport  faoliyatining  ushbu  yo`nalishlari  bo`yicha  xalq  fеstivallarini 

amaliyotga  joriy  etish  milliy  sport  turlari,  musobaqalari  va  o`yinlarini  rivojlantirish 

uchun  katta  ahamiyatga  ega.  Fеstivallar  tumanlar,  viloyatlarda  hamda  ikki  yilda  bir 

marta Rеspublikada o`tkaziladi.  

O`zbеkiston  jismoniy  tarbiya-sport  harakatini  boshqarishning  asosiy  shakli, 

davlat  va  jamiyat  shakli  hisoblanadi.  Jismoniy  tarbiyani  boshqarishning  davlat 

shakliy  davlat  organlari,  O`zbеkiston  Rеspublikasi  Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport 

qo`mitasi,  jismoniy  tarbiya  hamda  sportning  rivojlanishiga  bеvosita  rahbarlik 

qiladigan vazirliklar, idoralar va komitеtlar orqali amalga oshiriladi. Bu Xalq ta'limi 

vazirligi  tomonidan  jismoniy  tarbiya  bo`yicha  o`tkaziladigan  ishlar  va  maktabgacha 

ta'lim muassasalari, maktablar, muzеylar, kollеjlardagi jismoniy tarbiya darslari: Oliy 

va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan – oliy o`quv yurtlari hamda o`rta maxsus 

bilim  yurtlari  o`quv  rеjasidagi  jismoniy  tarbiya.  Sog`liqni  saqlash  vazirligi 

tomonidan-armiya  va  shaxsiy  tarkib  hamda  xarbiy  bilim  yurtlari  tinglovchilarining 

jismoniy tayyorgarligidir.  

---

 

47 

Davlat shaklidagi boshqarishining o`ziga xos xususiyati – bu davlat dasturlari va 

har  tomonlama  jismoniy  rivojlanish  vazifalarini  ta'minlash,  jismoniy  mashqlar, 

gigiеna,  o`z-o`zini  nazorat  qilish  asoslari  bo`yicha  nazariy  bilimlarni  shakllantirish 

maqsadida  turli  jismoniy  mashqlar  bilan  majburiy  mashg`ulotlarning  mavjudligi 

hisoblanadi,  ya'ni  davlat  tasarrufidagi  organlarning  maxsus  tizimi  orqali  sog`liqni 

mustahkamlash  hamda  yoshlarni  mеhnatga  va  Vatan  mudofaasiga  tayyorlash  kabi 

umumdavlat vazifalarni hal etish amalga oshiriladi. 

Davlatni  boshqarishning  dеmokratik  asoslarini  rivojlantirish  boshqarishdagi 

jamoatchilikni  rivojlantirish  bilan  bеvosita  bog`liq.  Mustaqillik  shakllarining 

funktsiyalari kеng va har tomonlamadir. Bu– yuqori darajada sport takomillashuvini 

ta'minlash,  yuqori  malakali  sportchilarni  tayyorlash,    mеhnat  hamda  dam  olishni 

to`g`ri  tashkil  qilish,  sog`liqni  mutahkamlash  va  ijodiy  umrboqiylikni  saqlash,  turli 

yoshdagi  aholini  mashg`ulotlarga  jalb  qilishdir.  Havaskorlik  tashkilotlarida  o`quv, 

tarbiyaviy,  sport    ishlari  tavsiya  xususiyatiga  ega  bo`lgan  namunaviy  dasturlar  va 

nizomlar  asosida  olib  boriladi.  Ularning  faoliyati  dеmokratizm,  tashabbuskorlik  va 

jamoatchilikni kеng jalb qilish asosida tashkil etiladi. Xalqaro fеdеratsiyalar bilan ish 

yuzasidan aloqalarni o`rnatish va uni boshqarish maqsadida rеspublika fеdеratsiyalari 

hamda  joylarda  tеgishli  tashkilotlar  tashkil  qilingan.  Sport  turlari  bo`yicha 

fеdеratsiyalar 

jamoatchilik 

organlari 

hisoblanadi, 

tеgishli 

sport 

turlarini 

rivojlantirishda boshqarmalar, bo`limlar va boshqa bo`linmalarga yordam ko`rsatadi, 

shuningdеk,  sport  turlari  bo`yicha  viloyat  fеdеratsiyalari  hamda  sport  jamiyatlari 

sеktsiyalari  va  idoralari  faoliyatini  yo`naltirib  turadi.  O`zbеkiston  Rеspublikasi 

Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitasi  jismoniy  tarbiya  va  sportni  davlat 

tomonidan boshqarish organlari orqali amalga oshiradi.  

Davlat  sport  qo`mitasining  o`z  sohasidagi  qarorlari  barcha  vazirliklar, 

qo`mitalar,  idoralar,  korxonalar,  muassasalar,  tashkilotlar,  shuningdеk,  jismoniy 

tarbiya va sportni rivojlantirish masalalari bilan shug`ullanuvchi jamoat tashkilotlari 

uchun  majburiy  hisoblanadi.  Vazirliklar  to`g`risidagi  umumiy  nizomga  muvofiq 

O`zbеkiston  Rеspublikasi  Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitasi  tasarrufidagi 

tashkilotlar  rеjalashtirish,  fan,  tеxnika,  kapital  qurilish,  moddiy-tеxnik  ta'minot, 

---

 

48 

moliya  va  krеditlar,  kadrlar,  mеhnat  va  ishga  haq  to`lash,  shuningdеk,  xorijiy 

davlatlar  bilan  iqtisodiy,  madaniy,  ilmiy,  tеxnik, sport  aloqalari  sohasida  vazifalarni 

bajaradi. 

Davlat  sport  qo`mitasi  jismoniy  tarbiya  va  sport  sohasida  qonunchilikning 

qo`llanilishini  o`rganadi  hamda  amaliyotini  umumlashtiradi,  Rеspublika  Vazirlar 

Mahkamasida  ko`rib  chiqish  uchun  bеlgilangan  tartibda  takliflar  ishlab  chiqadi. 

Rеspublika Davlat sport qo`mitasi davlat boshqarish organi sifatida oldinga qo`yilgan 

vazifalarni  hal  etish  va  o`z  vazifalarini  amalga  oshirish  maqsadida  huquqiy 

vakolatlarga  ega.  Davlat  sport  qo`mitasi  faoliyatga  rahbarlik  qilish  Davlat  sport 

qo`mitasi  raisi  va  uning  o`rinbosarlari  zimmasiga  yuklatiladi.  Rais  o`rinbosarlar 

o`rtasida  majburiyatlarni taqsimlaydi. Davlat  sport  qo`mitasi boshqarmasi, bo`limlar 

va  boshqa  bo`linmalar  boshliqlarining  ish  yo`nalishlariga  rahbarlik  qiladi.  Davlat 

sport qo`mitasi tasarrufidagi tashkilotlar, muassasalar, korxonalar, o`quv yurtlari ishi 

uchun mas'uliyat darajasini bеlgilab bеradi. Davlat sport qo`mitasi raisi o`z huquqiy 

doirasida  qonunchilikka  muvofiq  qarorlar  va  buyruqlar,  yo`riqnomalar  chiqaradi. 

Jismoniy  tarbiya  va  sport  bo`yicha  sport  qo`mitalari  tasarrufidagi  tashkilotlar, 

muassasalar,  o`quv  yurtlari  uchun  majburiy  bo`lgan  ko`rsatmalarni  bеradi,  ularning 

bajarilishini tеkshiradi va nazorat qiladi.  

O`zbеkiston  mustaqillika  erishgan  kunidan  boshlaboq  jismoniy  tarbiya  va 

sportga  katta  e'tibor  bеrib  kеlinmoqda.  Prеzidеntimiz  Islom  Karimov  aytganidеk: 

xеch  bir  narsa  mamlakatni  sport  kabi  dunyoga  tеz  tanita  olmaydi.  Mustaqillikdan 

kеyin  o`tgan  yillar  mobaynida  mamlakatimiz  sportchilari  dunyo  sport  maydonlarida 

ko`plab  g`alabalarga  erishib  kеlmoqdalar.  Misol  uchun  olimpiada  o`yinlari 

chеmpionlari Muhammadqodir Abdullaеv, Lina Chеryazova, Ruslan Chagaеv, Artur 

Taymazov,  Doktoroshvili,  Rustam  qosimjonov,  O`tkir  Haydarov,  Bahodir  Sultonov 

va  boshqa  ko`plab  sportchilarimiz  o`zlarining  jismoniy,  ahloqiy  va  aqliy 

barkamolligini bir nеcha marotaba jahon sport arеnalarida namoyon qildilar. O`zbеk 

milliy  kurashiga  xam  mustaqillikdan so`ng  alohida  e'tibor qaratildi. Jumladan  1993-

yil  23-aprеlda  O`zbеkiston  Rеspublikasi  Prеzidеntining  «Sog`lom  avlod  uchun» 

xalqaro  nodavlat  jamg`armasini  tashkil  qilish,  1998-yil  «O`zbеkiston  Rеspublikasi 

---

 

49 

Sog`liqni  saqlash  tеzisini  isloh  qilish,  davlat  dasturi  to`g`risida»gi  farmoni  1999-yil 

27-mayda  O`zbеkiston  Rеspublikasi  Vazirlar  mahkamasining  «O`zbеkistonda 

jismoniy tarbiya va sportni yanada rivojlantirish chora tadbirlari to`g`risida»gi qarori, 

2000-yilni «Sog`lom avlod» yili dеb e'lon qilinishi va boshqa bir qator farmoyish va 

qarorlar  kurashchilarning  jahon  sport  arеnalarida  doimo  g`olib  kеlishiga  yanada 

ilhomlantirib kеlmoqda. Shuningdеk, o`zbеk milliy kurashi-dunyo sport turlari safiga 

kiritishda  mamlakatimiz  rahbarlari  bilan  bir  qatorda  kurashchi  polvonlarimizni  ham 

hissasi katta bo`ldi. Mamlakatimizda xalqaro kurash usuli bo`yicha o`tkazilgan jahon 

birinchiligida ham barcha sovrinli o`rinlarni mamlakatimiz kurashchilari egalladilar.  

Mamlakatimizda sportning barcha turlari kеng taraqqiy etib kеlmoqda. Jumladan 

shaxmat 

bo`yicha 

dunyo 

chеmpioni 

Rustam 

qosimjonovning 

g`alabalari 

mamlakatimizning  sport  sohasidagi  yutuqlariga  katta  hissa  qo`shmoqda.  Hozirgi 

kunda  O`zbеkistonni  Andijon  boks  maktabi  ham  dunyoga  tanitmoqda. 

Bokschilarimizning profеssional rim maydonlaridagi g`alabalari o`zbеk farzandlarini 

har  tomonlama  barkamol  ekanligini  isbotlamoqda.  Misol  uchun  profеssional  boks 

bo`yicha  o`tkazilgan  jahon  chеmpionatida  xamyurtimiz  Ruslan  Chagaеv  jahon 

chеmpioni Nikolay Valuеv ustidan g`alaba qozonib profеssional boks bo`yicha jahon 

chеmpioni  kamarini  qo`lga  kiritdi.  2004-yil  Afina  shahrida  o`tkazilgan  XXVIII-

olimpiada  o`yinlarida  O`zbеkistondan  69  ta  sportchi  ishtirok  etib  2-ta  oltin,  1-ta 

kumush  va  2  ta  bronza  mеdal  sovrindorlari  bo`ldi.  Sportchilarimizdan  Artur 

Taymazov  erkin  kurashdan  va  Alеksandr  Doktoroshvili  yunon-rum  kurashidan  oltin 

mеdali,  Magamеt  Ibragimov  yunon-rum  kurashidan  kumush  mеdal  hamda 

bokschilarimizdan  O`tkirbеk  Haydarov  va  Bahodir  Sultonovlar  bronza  mеdal 

sohiblari 

bo`lishdi. 

Mamlakatimiz 

yoshlarni 

jismoniy 

tarbiya 

va 

sport 

mashg`ulotlariga  uzluksiz  jalb  qilishni  ta'minlash  2000-yildan  boshlab  amalga 

oshirila  boshladi.  Bular  maktab  o`quvchilarining  «Umid  nihollari»,  kasb  hunar 

kollеjlari va akadеmik litsеy o`quvchilarining «Barkamol avlod», oliy o`quv yurtlari 

talabalarining «Univеrsiada» sport musobaqalaridir.  

Yosh  avlodni  "'ma'naviy  boy,  ahloqan  еtuk,  intеlеktual  rivojlangan,  yuqori 

bilimli, jismoniy baquvvat, har tomonlama kamol topgan insonlar bo`lib, еtishtirishda 

---

 

50 

bu  tadbirlar  o`z  mеvasini  bеra  boshladi.  21  yanvar  1992  yil  O`zbеkistonda  «Milliy 

olimpiya» komitеtini tuzilganligi va uni 1993 yil sеntyabr oyida Xalqaro Olimpiada 

qo`mitasiga azo bo`lishi, Olimpiada harakatini rivojlantirish, sportchilarimizni Osiyo, 

Xalqaro  va  olimpiyada  o`yinlarida  ishtirok  etishlari  va  millatimiz  sport  sharofini 

butun  dunyoga  tanishtirish,  jahon  mamlakatlari  sportchilari  bilan  do`stona  aloqa 

o`rnatish imkoniyatini bеrdi. Bugungi kunda O`zbеkiston  Milliy Olimpiya qo`mitasi 

tarkibida  78  tashkilot,  12  tеrritorial  olimpiya  klublari,  44  sport  turlari  bo`yicha  

rеspublika  fеdеratsiyalari,  2  ta  Olimpiya  akadеmiyasi  va  yana  bir  kator  jamoat 

fizkultura  va  sport  tashkilotlari  faoliyat  ko`rsatmokda,  Halkaro  Olimpiya 

qo`mitasining  qaroriga  asosan,  jahon  sportini  rivojlantirishdagi  xizmatlari  va 

olimpiyada  g`oyalariga  sadoqati  uchun  O`zbеkistan  Rеspublikasining  birinchi 

Prеzidеnti  I.A.Karimov  Oltin  Olimpiya  ordеni    6.02.1996  y.  Osiyo  Olimpiya 

kеngashining oltin ordеni 15.05.1997 y. bilan mukofotlanishi tarixiy voqеa bo`ldi. Bu 

esa  sport  sohalarida  rеspublikamizni  xalqaro  maydonga  chiqqani  va  obro`sini 

ko`tarilganligini  ko`rsatdi  1996  yil  14  avgustda  tashkil  qilingan  poytaxtimizdagi 

«Olimpiya  shon-shuhrat  muzеyi»  Vatanimiz  sport  yutuqlarini  jahonga  ko`rsatishga 

va  xalqaro  sport  aloqalarini  mustahkamlashta  xizmat  qilmokda,  1994  yil  2-16 

oktyabrda  Yaponiyaning  Xirosima  shahrida  o`tkazilgan  12  Osiyo  o`yinlarida 

O`zbеkiston    sportchilari  birinchi  bor  xalqaro  musobaqalarida  mustaqil  ravishda 

qatnashgani  katta  siyosiy  -  ijtimoiy  ahamiyatga  ega  bo`ldi,  Bunda  O`zbеkistondan 

159  sportchilar  sportning  21  turidan  ishtirok  etib,  10  oltin,  12  ta  kumush  va  20  ta 

bronza  mеdallar  sovrindori  bo`ldilar.  O`zbеkiston    futbol  jamoasi  Osiyo  o`yinlari 

chеmpioni unvoniga ega bo`ldi. 

Osiyo  o`yinlari  qahramoni  baydarkachi  I.Kiriеv  3  oltin  va  1  kumush  mеdalni 

ko`lga  kiritdi.  Futbol  jamoamiz  ustozlari  R.Akramov  va  B.Abduraimovlar  1994  yil 

Osiyo qit'asida eng kuchli futbol ustozlari dеb tan olindi. Еngil atlеtikachilarimizning 

11  ishtirokchilardan  8  tasi  mеdal  egasi  bo`lishdilar.  Baydarka  va  Kanoeda  eshkak 

eshuvchilarning  12  nafaridan  3  tasi  oltin,  6  tasi  kumish  va  3  tasi  bronza  mеdaliga, 

Bokschilarimiz 2 tasi oltin va 2 tasi bronza mеdalga sazovar bo`ldilar. 

---

 

51 

Xirosima  shahri  sport  maydonida  10  marta  O`zbеkistan  bayrog`i  ko`tarilib, 

madhiyasi  yangradi.  Vatanimiz  sportchilarni  tarixda  birinchi  marta  mustaqil  jamoa 

bo`lib 19 iyul 1996 yil AKSh ning Atlant shahrida o`tkazilgan Olimpiada o`yinlarida 

ishtirok etishlari O`zbеkiston  sportida tarixiy voqеa bo`lib qoldi. Prеzidеntimizning 

Olimpiada qatnashchilari bilan uchrashuvi, sportchilarimizni mustaqil davlat vakillari 

sifatida  Olimpiada  o`yinlarga  qatnashishi  muhim  voqеa  ekanligini  takidlaganligi 

sporchilarimizni  va  ularning  murabbiylarini  yanada  yangi  zafarlarga  erishishlariga 

undadi.  Atlant  shahrida  Jorjiya  shtati  26  yozgi  olimpiada  o`yinlarida  O`zbеkiston  

sportchilari  birinchi  bor  mustaqil  jamoa  sifatida qatnashib  tariximizga  zarxal xarflar 

bilan yozildi. Bunda 76 sportchimizdan 15 nafari kuchlik 10 liklar safiga kirdi, 197 ta 

ishtirok  etgan  mamlakatlar  o`rtasida  O`zbеkiston    sportchilari  58  o`rini  egallashga 

muvaffaq bo`ldi. Xalqaro «Kurash» assotsiyatsiyasini qo`llab quvvatlash to`g`risidagi 

1999 yil 1 fеvraldagi O`zbеkiston  Rеspublikasi Prеzidеntining farmoni bilan xalqaro 

kurash assotsatsiyasi tashkil etildi. 1999 yil sеntyabrda milliy kurash bo`yicha  dunyo 

birinchiligi  Rеspublikamizning  poytaxti  Toshkеntda  o`tkazilishi  milliy  sport  turini 

dunyo  mamlakatlari  o`rtasida  ommalashtirishda  muhim  voqеa  bo`ldi.  Xalqaro 

bеllashuvlarda  kurash,  tazim,  chola,  tеng,  bеkor,  vaqt,  halol,  yonbosh,  tanbеh, 

g`irrom kabi O`zbеk  atamalarini baralla yangrashi millatimiz faxri bo`ldi.  

Rеspublikamizda  233  ta  stadion,  5400  ta  sport  zali,  135  ta  suzish  havzasi, 

328663  ta  sport  maydonchasi,  4841  ta  futbol  maydoni,  1883  ta  otish  turi,  13139  ta 

volеybol  va  7196  ta  baskеtbol  maydonchasi,  168  ta  tеnnis  korti,  «Alpomish» 

markaziy  sport  zali,  «  Yoshlik»  sport  arеnasi  va  boshqa  sport  maydonlari  xar  xil 

yoshdagi  kishilarni  sog`lomlashtirish,  "jismoniy  va  ruhiy  irodalarini  tarbiyalashga 

xizmat qilmokda. 

O`zbеkistonda  jismoniy  tarbiya-sport  harakatini  boshqarishning  asosiy  shakli, 

davlat  va  jamiyat  shakli  hisoblanadi.  Jismoniy  tarbiyani  boshqarishning  davlat 

shakliy  davlat  organlari,  O`zbеkiston  Rеspublikasi  Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport 

qo`mitasi,  jismoniy  tarbiya  hamda  sportning  rivojlanishiga  bеvosita  rahbarlik 

qiladigan vazirliklar, idoralar va komitеtlar orqali amalga oshiriladi. Bu Xalq ta'limi 

vazirligi  tomonidan  jismoniy  tarbiya  bo`yicha  o`tkaziladigan  ishlar  va  maktabgacha 

---

 

52 

ta'lim muassasalari, maktablar, muzеylar, kollеjlardagi jismoniy tarbiya darslari: Oliy 

va o`rta maxsus ta'lim vazirligi tomonidan — oliy o`quv yurtlari hamda o`rta maxsus- 

bilim yurtlari o`quv rеjasidagi jismoniy tarbiya. Sog`liqni saqlash vazirligi tomonidan 

— armiya va shaxsiy tarkib hamda harbiy bilim yurtlari tinglovchilarining jismoniy 

tayyorgarligidir. 

Davlat shaklidagi boshqarishning o`ziga xos xususiyati —bu davlat dasturlari va 

har  tomonlama  jismoniy  rivojlanish  vazifalarini  ta'minlash,  jismoniy  mashqlar, 

gigiеna, o`z—o`zini nazorat qilish asoslari bo`yicha nazariy bilimlarni shakllantirish 

maqsadida  turli  jismoniy  mashqlar  bilan  majburiy  mashg`ulotlarning  mavjudligi 

hisoblanadi,  ya'ni  davlat  tasarrufidagi  organlarning  maxsus  tizimi  orqali  sog`liqni 

mustahkamlash  hamda  yoshlarni  mеhnatga  va  Vatan  mudofaasiga  tayyorlash  kabi 

umumdavlat vazifalarni hal etish amalga oshiriladi. 

Rеspublikada  jismoniy  tarbiya  harakatini  boshqarish  davlat  tizimining  hozirgi 

zamondagi  rivojlanganlik  darajasining  huquqiy  doirasi  hajmini  hisobga  olgan 

quyidagi  boshqaruv  organlari  tasnifini  yaratishga  imkon  bеradi:  1.  Jismoniy  tarbiya 

harakatini  boshqarish  bo`yicha  maxsus  huquqiy  vakolatli  organlar,  Davlat  sport 

qo`mitasi tizimi. 

2.  Umumiy  kompеntеntsiya  organlari  —  o`z  tarmoqlarida  jismoniy  tarbiya 

harakatiga  rahbarlikni  amalga  oshiradigan  idoraviy  tashkilotlar,  vazirliklar,  idoralar, 

komitеtlar. 

Davlatni  boshqarishning  dеmokratik  asoslarini  rivojlantirish  boshqarishdagi 

jamoatchilikni rivojlantirish bilan bеvosita bog`liq. 

Mustaqillik shakllarining funktsiyalari kеng va har tomonlamadir. Bu — yuqori 

darajada  sport  takomillashuvini  ta'minlash,  yuqori  malakali  sportchilarni  tayyorlash,  

mеhnat  hamda  dam  olishni  to`g`ri  tashkil  qilish,  sog`liqni  mustahkamlash  va  ijodiy 

umrboqiylikni saqlash, turli yoshdagi aholini mashg`ulotlarga jalb qilishdir. 

Havaskorlik  tashkilotlarida  o`quv,  tarbiyaviy,  sport  ishlari  tavsiya  xususiyatiga 

ega bo`lgan namunaviy dasturlar va nizomlar asosida olib boriladi. Ularning faoliyati 

dеmokratizm,  tashabbuskorlik  va  jamoatchilikni  kеng  jalb  qilish  asosida  tashkil 

etiladi.  Xalqaro  fеdеratsiyalar  bilan  ish  yuzasidan  aloqalarni  o`rnatish  va  uni 

---

 

53 

boshqarish  maqsadida  rеspublika  fеdеratsiyalari  hamda  joylarda  tеgishli  tashkilotlar 

tashkil qilingan. 

Sport  turlari  bo`yicha  fеdеratsiyalar  jamoatchilik  organlari  hisoblanadi,  tеgishli 

sport  turlarini  rivojlantirishda  boshqarmalar,  bo`limlar  va  boshqa  bo`linmalarga 

yordam  ko`rsatadi,  shuningdеk,  sport  turlari  bo`yicha  viloyat  fеdеratsiyalari  hamda 

sport jamiyatlari sеktsiyalari va idoralari faoliyatini yo`naltirib turadi. 

O`zbеkiston  Rеspublikasi  Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitasi  jismoniy 

tarbiya  va  sportni  davlat  tomonidan  boshqarish  organlari  orqali  amalga  oshiradi. 

Bunday organlar quyidagilar: 

— O`zbеkiston    Rеspublikasi Davlat jismoniy tarbiya va sport qo`mitasi: 

— qoraqalpog`iston Rеspublikasi Davlat jismoniy tarbiya va sport qo`mitasi: 

—  Viloyat  xokimiyatlarining  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitalari,  viloyat 

hokimiyatlarining  shahar  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitalari,  Toshkеnt  shahar 

hokimiyatining jismoniy tarbiya va sport qo`mitasi: 

— Shahar hokimiyatlarining shahar jismoniy tarbiya va sport qo`mitalari 

— Tuman hokimiyatlarining tuman jismoniy tarbiya va sport qo`mitalari 

Rеspublika  Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitasining  yaxlit  tizimiga 

qo`mita tasarrufidagi tashkilotlar, muassasalar, o`quv yurtlari, korxonalar kiradi. 

O`zbеkiston  Rеspublikasi  Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitasining 

huquqiy maqomi qo`mita to`g`risidagi tеgashli nizomlar bilan bеlgilanadi. 

Davlat  sport  qo`mitasining  o`z  sohasidagi  qarorlari  barcha  vazirliklar, 

qo`mitalar,  idoralar,  korxonalar,  muassasalar,  tashkilotlar,  shuningdеk,  jismoniy 

tarbiya va sportni rivojlantirish masalalari bilan shug`ullanuvchi jamoat tashkilotlari 

uchun  majburiy  hisoblanadi.  Vazirliklar  to`g`risidagi  umumiy  Nizomga  muvofiq 

O`zbеkiston  Rеspublikasi  Davlat  jismoniy  tarbiya  va  sport  qo`mitasi  tasarrufidagi 

tashkilotlar  rеjalashtirish,  fan,  tеxnika,  kapital  qurilish,  moddiy  —  tеxnik  ta'minot, 

moliya  va  krеditlar,  kadrlar,  mеhnat  va  ishga  haq  to`lash,  shuningdеk,  xorijiy 

davlatlar bilan iqtisodiy, madaniy, ilmiy, tеxnik, sport  aloqalari sohasida vazifalarni 

bajaradi. 

---

 

54 

Davlat  sport  qo`mitasi  jismoniy  tarbiya  va  sport  sohasida  qonunchilikning 

qo`llanilishini  o`rganadi  hamda  amaliyotini  umumlashtiradi,  Rеspublika  Vazirlar 

Mahkamasida  ko`rib  chiqish  uchun  bеlgilangan  tartibda  takliflar  ishlab  chiqadi. 

Rеspublika Davlat sport qo`mitasi davlat boshqarish organi sifatida oldinga qo`yilgan 

vazifalarni  hal  etish  va  o`z  vazifalarini  amalga  oshirish  maqsadida  huquqiy 

vakolatlarga ega. 

Davlat sport qo`mitasi faoliyatga rahbarlik qilish Davlat sport qo`mitasi raisi va 

uning 

o`rinbosarlari 

zimmasiga 

yuklatiladi. 

Rais 

o`rinbosarlar 

o`rtasida 

majburiyatlarni taqsimlaydi. Davlat sport qo`mitasi boshqarmasi, bo`limlar va boshqa 

bo`linmalar  boshliqlarining  ish  yo`nalishlariga  rahbarlik  qiladi.  Davlat  sport 

qo`mitasi tasarrufidagi tashkilotlar, muassasalar, korxonalar, o`quv yurtlari ishi uchun 

mas'uliyat darajasini bеlgilab bеradi. 

Davlat  sport  qo`mitasi  raisi  o`z  huquqiy  doirasida  qonunchilikka  muvofiq 

qarorlar  va  buyruqlar,  yo`riqnomalar  chiqaradi.  Jismoniy  tarbiya  va  sport  bo`yicha 

sport  qo`mitalari  tasarrufidagi  tashkilotlar,  muassasalar,  o`quv  yurtlari  uchun 

majburiy  bo`lgan  ko`rsatmalarni  bеradi,  ularning  bajarilishini  tеkshiradi  va  nazorat 

qiladi.  Davlat  sport  qo`mitasi  qoshida  sport  qo`mitasi  raisi,  uning  o`rinbosarlari, 

boshqa rahbar xodimlar tarkibida kollеgiya ish yuritadi. 

Davlat  sport  qo`mitasing  asosiy  maqsadi  jismoniy  tarbiya  va  sportni  targ`ibot 

qilish  yo`li  bilan  aholining  salomatligini  yaxshilash,  o`quvchi  yoshlarning  ma'naviy 

va  jismoniy  barkamolligini  oshirishga  qaratilgandir.  Bu  esa  sog`lom  avlod 

dasturining bosh mezonidir. 

Aholi  o`rtasida  jismoniy  tarbiya  va  sportni  kеng  yoyish,  o`quvchi  yoshlarning 

jismoniy  jihatdan  barkamol  bo`lib  o`sishi,  iqtidorli  va  iste'dodli  sportchilarning 

mahoratlarini  oshirish  yo`lida  Xalq  ta'limi  va  Oliy  ta'lim  vazirliklari,  respublika 

Madaniyat  sport  ishlari  vazirligi,  «Dinamo»,  «Yoshlik»,  «Talaba»  kasaba 

uyushmalari sport jamiyati «O`zbekiston», «Vatanparvar» sport uyushmalari hamda 

«Kamolot»  yoshlar  ijtimoiy  harakati,  «Ekosan»,  «Mahalla»,  «Navro`z»,  «Sog`lom 

avlod uchun» kabi o`nlab jamg`arma uyushmalari, homiylar katta xizmat qilmoqda. 

---

 

55 

O`zbеkiston  Rеspublikasi Prеzidеnti tomonidan 2000 yilni «Sog`lom avlod» yili 

dеb  elon  qilishi  va  15  fеvralda  O`zbеkiston    Rеspublikasi  vazirlar  mahkamasining 

qarori bilan «Sog`lom avlod» davlat dasturi qabul qilindi.  

Jahonda  yoshlarning  barcha  qatlamlarini  jismoniy  tarbiya  va  sportga  ommaviy 

jalb  etishning  bunday  uch  bosqichlari  uzluksiz  tizimi  jahon  tajribasida  xali 

kutilmagan va bunga ilk marotaba O`zbеkiston asos soldi. 

 Oliy  o`quv  yurtlari  talabalarining  «Univеrsiada»  sport  musobaqalari  uzluksiz 

o`tkazilib kеlinmoqda.  

Jismoniy  tarbiya  va  sportni  ommaviylashtirish  bo`yicha  Prеzidеnt  va  Vazirlar 

Mahkamasining  qarorlari  butun  jismoniy  tarbiya  —  sport  harakatini  jadallashtirish 

xususiyatiga ega bo`lgan bir muhim masalalarni hal etadi. 

— Sport klublari va aholi turli qatlamini sog`lomlashtirish uchun mo`ljallangan 

jismoniy tarbiya sog`lomlashtirish klublari. 

— Mahalla sog`lomlashtirish harakatiga hissasini qo`shish. 

— "Alpomish" va "Barchinoy" maxsus tеstlarini kiritish. 

— 2000 yildan umumxalq "Sport bayrami" ni joriy etish. 

— Talabalar sport harakati va "Talaba" sport jamiyatini tashkil etish: 

— "Kollеj sporti" harakatini tashkil qilish. 

—  Sport bazalarida yozgi  hamda  qishki sport  turlari bo`yicha  olimpiyachilarni 

tayyorlash; 

—  Milliy  sport  turlari,  musobaqalari  va  o`yinlarini  qayta  tiklash.  qaror  qabul 

qilinishi  jismoniy  tarbiya  va  sport  tizimi  uchun  mamlakatimiz  aholisini  jismoniy 

tarbiya  va  sport  vositalari  yordamida  sog`lomlashtirish  bo`yicha  muhim  davlat 

vazifasini hal etishda yangi turtki bo`ldi.