O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon davlat universiteti

Baqtriyaga (Surxon vohasi) keyin esa So’g’diyona (Qashqadaryo, Samarqand, Buxoro vohasi), 
Xorazm va Farg’ona hududlariga tarqaladi. Qadimgi shaharlar -tarixiy rivojlanishdagi urbanistik 
jarayonda  muhim  ahamiyatga  ega  bo’lgan  jamiyat  taraqqiyotining    ijtimoiy  asosi  hisoblanadi. 
Fikrimizcha, shaharlar tarixini O’rganish jarayonida dastavval eng qadimgi shaharlar shakllanishi 
va  rivojlanishi;  aniq  hududlar  yoki  viloyatlardagi  tarixiy-madaniy  shart-sharoitning  ta`siri; 
ekologik,  geografik,  ijtimoiy,  iqtisodiy  va  demografik  muhitlarning  darajasi  va  ta`sir  doirasi; 
shaharlarning  vazifasi;  qadimgi  shahar  markazlarining  tarixiy-madaniy  jarayonlardagi  o’rni  va 
ahamiyati masalalariga keng e`tibor qaratish lozim. 
 
Ko’pchilik tadqiqotlar natijalarini tahlil etar ekanmiz shunday xulosaga kelish mumkinki, 
O’rta  Osiyo  hududlarida  dastlabki  shaharsozlik  madaniyati  mil  avv.  II  ming  yillikdayoq,  ya`ni, 
bronza  davridayoq  shakllana  boshlaydi.  Bu  davrda  ishlab  chiqaruvchi  kuchlarning  o’sishi 
natijasida  mehnat  unumdorligi  ortib  boradi.  Natijada  turli  tarixiy  viloyatlarda  joylashgan  yirik 
mustahkam  manzilgohlar  o’rni  va  atroflarida  (Sopolli,  JarqO’ton,  Namozgoh,  Qiziltepa, 
ErqO’rg’on, Bandixon, Uzunqir) dastlabki shahar markazlari shakllanib rivojlana boshlaydi. 
 
Xullas,  O’rta  Osiyodagi  urbanizatsiya  jarayonining  xronologiyasi  va  shakllari  nisbatan 
turlicha  bo’lib,  bu  jarayon  faqat  ichki  tabiiy-geografik  va  ijtimoiy-siyosiy  sharoitlar  hamda 
qo’shni  jamoalardagi  madaniy  ta`sir  bilan  bog’liq  bo’lmasdan,  dastavval,  Yaqin  va  O’rta 
Sharqdagi  (Misr,  Mesopotamiya,  Hindiston,  Eron)  jahon  urbanistik  markazlari  bilan  ham 
chambarchas bog’liq edi. 
 
O’lkamiz hududlaridagi ilk shaharlar qishloqlardan iqtisodiy, siyosiy va madaniy mavqesi 
bilan  ajralib  turgan.  Bu  shaharlar  asosan  aholisi  sug’orma  dehqonchilik  bilan  shug’ullangan 
vohalarda, qadimgi savdo yo’llari bo’ylarida, hukmdorlar qarorgohlari atroflarida paydo bo’lgan. 
Bunday  shaharlar  O’zlari  joylashgan  vohalarining  siyosiy,  iqtisodiy,  madaniy,  diniy  va  harbiy 

---

 
 
36 
markazlari vazifasini bajargan bo’lishi shubhasizdir.