O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Er sharida na’matak (Rosa) turkumining tarqalish areali


Kosmopolit arealli o’simliklar - bu arealni hosil qiluvchi turlar tabiiy zonalarda tarqalgan bo’lib, bir necha materikni egallaydi. O’tgan geologik davrlarda, jumladan toshko’mir davrida er yuzida iqlim bir xil bo’lib, o’simliklar, shu jumladan flora va dendrflora tarkibi ham bir xil bo’lgan. Hozirgi paytda er yuzida iqlim sharoitlari xilma–xil bo’lib, o’simlik florasining tarkibiy qismi shunga ko’ra turli mamlakatlarda turlicha aks ettiriladi.
Bunday sharoitlarda ayrim flora vakillarigina moslashib, tarqala olishi mumkin. O’simliklar ichida ko’p tarqalgan va kosmopolit areal hosil qiladigan turlar asosan ko’p yillik o’t o’simliklarga xosdir. Masalan, qamish, qoqio’t er yuzida keng tarqalgan o’simliklar bo’lib, kosmopolit arealga egadir.
Dorivor momoqaymoq – oduvanchik lekarstvennыy -
Taraxacum officinale wigg.
O’simlikning tarqalishi. Dorivor momoqaymoq respublikamizning yaylov va cho’l mintaqasidan tashqari qariyb barcha joylarda keng tarqalgan. O’simlik tabiiy o’simlik qoplami yo’qotilgan, inqirozga uchragan joylarda, kuchsiz qattiqlashgan tuproqlarda yaxshi o’sadi. Uni tomorqalarda, bog’larda, uylar yaqinida, yo’l yoqalarida, kanal va ariqlar atrof ko’plab uchratish mumkin.
Xom ashyo tayyorlanishi va uning sifati. Dorivor momoqaymoqning ildizlari kech kuzda, o’simlik barglari quriyotgan pallada tayyorlanadi. O’simlik belkuraklar yordamida kovlab olinadi, ildizlari tuproqdan, barg qoldiqlaridan tozalanadi, ildizlarining uchki qismi, ildiz bo’g’zi va mayda ildizlari qirqib olib tashlanadi. Undan keyin ildizlari oqar suvda yaxshi yuviladi va oq sutli shirasi chiqmay qolguncha xavoda quritiladi. Keyin ular qog’ozlarga yupqa qilib yoyilib, yaxshi shamollaydigan xonalarda yoki usti yopiq joylarda quritiladi. Bundan tashqari, ildizlarini pechka va quritgichlarda 60-70⁰Sda xam quritish mumkin. Xom ashyoni chiqishi 33-35% ni tashkil etadi.
Dorivor momoqaymoq tabiatda ko’p tarqalganligi bilan uning ildizlarini tayyorlash va quritishning qiyinligi o’simlikni madaniylashtirish lozimligini ko’rsatadi. Dorivor momoqaymoq madaniylashtirilganda unga o’g’itlarni qo’llash va tuproqqa yaxshi ishlov berish orqali tabiatda tarqalgan o’simlik ildizlaridan xam o’lchami katta bo’lgan sifatli ildizlar olish mumkin.