O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Nabiev M.N. va boshqalar. Shifobaxsh ne’matlar.-Toshkent, “Mexnat” 1986. - 136 b.
   
2. 
   E.T.Berdiyev. E.T.Axmedov. Tabiiy dorivor o’simliklar. Toshkent 2018. 48-bet.
   
3. 
   P.Baxodirov K.B. va boshkalar Xazm a’zolari kasalliklarda shifobaxsh o’simliklar va mevalarning foydasi. Toshkent “Ibn Sino” 1992.
   

12-mavzu. O’zbekiston Respublikasi “Qizil kitobi” ga kiritilgan noyob dorivor daraxt turlarini o’rganish.
Amaliy mashg’ulotning asosiy maqsadi: O’zbekiston Respublikasi “Qizil kitobi” ga kiritilgan noyob dorivor daraxt turlarini o’rganish.
Mashg’ulotning qisqacha mazmuni:
Dorivor o’simliklarni tabiatdagi zaxirasini saqlab qolish va har yili ulardan ma’lum miqdorda mahsulot tayyorlab turish maqsadida, yuqorida aytib o’tilgan tadbirlardan tashqari yana quyidagi qoidalarga rioya qilish maqsadga muvofiqdir:
1. Dorivor o’simlik mahsulotlarini o’z vaqtida to’g’ri va kerakli miqdorda tayyorlash, to’g’ri quritish va saqlash lozim. Bu esa tabiiy holda o’sadigan dorivor o’simliklarni ortiqcha yig’ib, keyinchalik ularni mog’orlatib va chiritib yoki qurtlatib ketishi natijasida tashlashdan saqlaydi.
2. Dorivor o’simlik mahsulotlarini ilmiy asoslangan reja bo’yicha, ko’p o’sadigan joylarni va zaxirasini to’g’ri aniqlab bilgan hamda tayyorlanadigan joylarini vaqt-vaqtida almashtirib turgan holda yig’ish lozim. Agarda shu keltirilgan qoidalarga amal qilinsa, bu dorivor o’simliklarni tabiatda o’sish joyini saqlab qolish mumkin.
3. Ko’p yillik o’simliklarning er ustki qismi (bargi, guli, mevasi) dan dori tayyorlanadigan bo’lsa, ularning ildizi bilan sug’urib olmaslik lozim. Bordi-yu, er ostki organlari (ildizpoya, ildiz, tuganak) kavlanadigan bo’lsa, mevasi pishib to’kilgandan so’ng yig’ish kerak. Aks holda shu dorivor o’simliklar keyinchalik o’sha joyida o’sib chiqmasligi mumkin.
4. Yovvoyi holda o’sadigan dorivor o’simliklar dori tayyorlash uchun yig’ib olingandan so’ng (ayniqsa, er osti organlari kavlab olingandan so’ng) ularning keyinchalik yana o’sib chiqishiga katta ahamiyat berish lozim. Buning uchun bir erdan necha yilgacha o’simlik mahsulotini yig’ish mumkin va necha yil dam berish kerakligi haqidagi qoidalarga qat’iy rioya qilish kerak.
5. Dorivor o’simliklardan kompleks va hamma qismlaridan to’liq foydalanish zarur bo’lganda ularning xom ashyosini kamroq tayyorlash kerak. Natijada tabiiy o’sish joyida ularning zaxiralarini saqlab qolish mumkin bo’ladi. Agarda dorivor o’simliklar ildizpoyasi, ildizi, tuganak yoki piyozi dorivor mahsulot bo’lsa, shu o’simliklarning er ustki qismini kimyoviy va farmakologik jihatdan o’rganib, er ostki organlari o’rnida ishlatishga tavsiya etish, shu o’simlikning tabiiy o’sish joyidagi zaxirasini saqlab qolishda ahamiyati juda katta. Bu ham dorivor o’simliklarni muhofaza qilishning asosiy tadbirlaridan biridir.
6. Dorivor o’simliklarni sug’oriladigan erlarga ko’proq ekib etishtirish va ularni agrotexnikasini yaratilsa, respublikamizda tabiiy sharoitda o’sayotgan dorivor o’simliklar zaxirasini saqlab qolish imkoniyati yaratiladi.
Yuqorida keltirilgan dorivor o’simliklar zaxirasini tabiatda saqlab qolish tadbirlariga birinchi galda bu ishga mutasaddi rahbarlar o’zlari qat’iy rioya qilishlari va boshqalardan ham buni talab qilishlari lozim.
Shu ishlarning hammasi amalga oshirilsa, tabiat boyliklaridan biri bo’lgan dorivor o’simliklar tabiiy o’sish joylarida uzoq vaqtlar saqlanib qoladi va insonga ko’p xizmat qiladi.