O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon qishloq xo‘jaligi va agrotexnologiyalar instituti

Foydalanilgan adabiyotlar.

1. 
   Nabiev M.N. va boshqalar. Shifobaxsh ne’matlar.-Toshkent, “Mexnat” 1986. - 136 b.
   
2. 
   E.T.Berdiyev. E.T.Axmedov. Tabiiy dorivor o’simliklar. Toshkent 2018. 48-bet.
   
3. 
   P.Baxodirov K.B. va boshkalar Xazm a’zolari kasalliklarda shifobaxsh o’simliklar va mevalarning foydasi. Toshkent “Ibn Sino” 1992.
   

10-mavzu. Dorivor daraxt turlarining shifobaxsh xususiyatlari
Amaliy mashg’ulotning asosiy maqsadi: Dorivor daraxt turlarining shifobaxsh xususiyatlarini o’rganish.
Mashg’ulotning qisqacha mazmuni:
Oddiy archa (Можжевельник обыкновенный) — Juniperus communis L.
Oddiy archa O’zbekistonga introduksiya qilingan bo’lib, sarvidoshlar - Supressaceae oilasiga mansub bo’lib, bo’yi 2-5 m ga yetadigan ikki uyli doim yashil ninbargli kichik daraxt. Bargi bandsiz, qattiq nina shaklida bo’lib, poyasi bilan shoxlarida to’p-to’p bo’lib o’mashgan. Otalik va onalik gullari ayrim-ayrim butadagi qubbalarda rivojlanadi. Mevasi - yumaloq qubba meva, ikkinchi yili yetiladi.
Oddiy archa MDHning Yevropa qismi va Sibirdagi ninabargli va mayda bargli aralash o’rmonlarda, ba’zan botqoqli o’rmonlarda tabiiy holda o’sadi. O’zbekistonda tog’li hududlarda 3 ta mahal­liy archa turlari tarqalgan: zarafshon archasi, yarimsharsimon va turkiston archasi. Ular ham mahalliy xalq tabobatida ishlatiladi. Tibbiyotda oddiy archaning qubba mevasi ishlatiladi. Qubbalar kuz­da, archa tagiga chodir yozib qoqib olinadi. Xom mevalaridan, shox va barglardan tozalangach, pishgan qubbalar havo kirib turadigan xona yoki chordoqlarda quritiladi.
Oddiy archa mevasi tarkibida 0,5-2% efir moyi, 40% qandlar, organik kislotalar, smola, bo’yoq, pektin va boshqa biologik faol moddalar bor. Efir moyi pinenlar, kampfen, sabinen va boshqa birikmalardan tashkil topgan. Qubbaning dorivor preparatlari (damlama, siydik haydovchi yig’malar-choylar tarkibida) tibbiyotda siydik hay­dovchi, siydik yo’llarini dezinfeksiya qiluvchi, balg’am ko’chiruvchi hamda ovqat hazmini yaxshilovchi vosita sifatida qo’llaniladi.
Efir moyining spirtdagi eritmasi va surtmasi bod kasalligida tananing og’rigan yeriga surtiladi. Archa bargidan olingan efir moyi fitonsid ta’siriga ega bo’lib, trixmonadli kolpitni davolashda ishla­tiladi.