О`zbekiston respublikasi oliy va o`rta maxsus ta`lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti transport va logistika fakulteti «hayot faoliyati xavfsizligi»

Qisqacha ma’lumotlar. Shaxtada ko‘mir changining portlashiga ketma-ket yuz beradigan hodisalarning natijasi deb qarash mumkin.
Portlovchi chang xavo oqimining xosil bo‘lishi portlashda ko‘mir changining alangalanishi va yonish (muhitining harorati va kislarodning borligi);
Chang bulutidagi yonayotgan chang qatlamidan sovvuq qatlamlarga radiatsiya yo‘li bilan issiqlik uzatishi;
Yuzaga kelayotgan chang portlashlarning to‘xtatish yoki bostirish choralariga qazilayotgan konlarni slansiyalash va slanestli to‘siqlarni qo‘lash kiradi.
Qazilayotgan konlarni slanestsiyalarbilan qoplash shu joylarda to‘p lanib qolgan changlarning xo‘lchangligini suniiy ravishda oshirib standart inert changini qo‘shishdir. Inert chang quydagi talablarga javob berishi kerak:
- bosilib ketmasligi kerak;
- namlikni yutmasligi kerak;
- tarkibida 10% dan ortiq erkin Si O2 bo‘lmasligi kerak;
- uchuvchan moddalarning chiqib ketishi 5% dan oshmasligi kerak.
Oxaktosh va chillislanetsdan tayyorlangan inert chang eng ko‘p qo‘llaniladi.
Hamma vintilyatsiya va tashqariga chiqarib tashlaovchi yo‘llarning devorlari va ustki qatlamlari slanets bilan qoplanadi.
Qaziladigan konlarni slanetslash meyorlari turli davlatlarda turlicha bo‘lib, 55% dan 75% gacha o‘zgarib turadi.Inert changning sarfi slanetsiyalashning belgilangan meyoriga mos kelishi kerak. Bunda qaziladigan konda to‘plangan ko‘mir va inert changni aralashmasi tajribadagi yonmaydigan moddalar xisobiga olinishi lozim. Qaziladigan kon inert changning qatlami bilan sidirg‘asiga qoplanishi uchun uning sarfi qoplami1 kg m3 kam bo‘lmasligi va turib qolmasligi kerak.
Qazilayotgan konlarni slanetsiyalanishi qo‘lda yoki mehanizatsiyalashgan usulda bajarish mumkin. Slanetsiya bilan qoplash uchun mahsus mashinadan foydalanish inert chang bilan bir tekis qoplash imkonini beradi va mehnat sarfini sezilarli qisqartiradi.
Asbob haqida umumiy ma’lumotlar.
Foydalaniladigan asbobning vazifasi; labaratoriyada PKO-1 asbobi slanetsiyalash sifatini va changlarning portlash xususyatlarini aniqlashga mo‘ljallangan.
PKO-1 asbobining ishlash prinspini qizdirilgan speralga otilib chiqadigan changning alangalanishini ko‘z bilan kuzatishga asoslanadi.
Asbobning asosiy qismlari va ularning vazifalari. Asbob (2-rasm) kvarstli ingichka naycha (1) va unga changni uzatadigan, ikkita tayanchda (2) joylashgan qurilma. Tayanchlar yog‘och asosga (3) maxkamlangan.Changni alangalatadigan nixrom sim (4) dan yasalgan qiziydigan sperallar changni kvarts naychaga uzatish mehanizimi (5) spiral (4) ning xaroratini nazorat qiluvchi chiroqlar (6), asbob transformatori (7) yordamida elrktr tarmog‘iga ulanadi.
Sinaydigan kvarts naycha (1) ning bo‘linmasi bo‘lib uning yordamida olovning uzunligi qayd qilinadi. Ko‘mir changini sinashda naychaning orqadagi o‘ng yuzasi diafragma bilan berkitiladi. Spiral 11500C haroratgacha qiziydi; bunday qizishni taminlaydigan tok, xar bir speralning yorlig‘ida ko‘rsatiladi.


2-rasm. PKO-1 asbobi slanetsiyalash sifatini va changlarning portlash xususyatlarini aniqlashga mo‘ljallangan.


PKO-1 asbobi g‘ilofga joylanadi. Unga changni ketkazadigan moslamalar komplekti qo‘shib beriladi. Bu komplektga to‘rli kurakcha N-012, qil, to‘r chang sig‘imi 30 g bo‘lgan aluminniy byuks (bakcha) shunindek asbob va boshqa jihozlar (varonka) o‘lchov kosachasi kabilar kiradi.