O’zbekiston respublikasi oliy va o’rta maxsus ta’lim vazirligi andijon mashinasozlik instituti “gumanitar fanlar” kafedrasi

Bozor iqtisodiyotining doimiy muammolari va ularning xal qilinish yo’llari.

Ijtimoiy xo`jalik yuritishning bozor iqtisodiyotiga asoslangan yo`lini tanlagan har qanday mamlakat mazkur iqtisodiy tizimning qanday amal qilishini mukammal bilish muhim hisoblanadi. Buning uchun, eng avvalo, har qanday iqtisodiy tizimning umumiy muammolarini ifodalovchi quyidagi savollarga javob toppish kerak bo`ladi:
1)qanday mahsulot va xizmatlarni, qancha ishlab chiqarish zarur?
2) ushbu mahsulot va xizmatlarni qanday texnika va texnologiya vositasida ishlab chiqariladi?
3)bu mahsulot va xizmatlar kim uchun ishlab chiqariladi?
Iqtisodiy adabiyotlarda ushbu muammolar qisqacha - << nima, qanday qilib, kim uchun ishlab chiqarish zarur?>> tarzida ifodalanadi. Bu muammolar an`anaviy iqtisodiyotda asosan urf-odatlar, ko`p yillar davomida mavjud bo`lib kelayotgan an`analar, milliy, diniy, iqlim va boshqa omillar ta`sirida hal etilsa, ma`muriy-buyruqbozlikka asoslangan iqtisodiy tizimda markazlashtirilgan holdagi taqsimot va rejalashtirish orqali hal etiladi. Lekin bozor iqtisodiyoti bu muammolarni o`zgacha tarzda hal etadi. Bunda bozor iqtisodiyoti tizmining o`ziga xos xususiyatlaridan, uning talablari va qonun-qoidalarida kelib chiqadi.
Nima va qancha miqdorda ishlab chiqarish zarurligi bozor iqtisodiyoti sharoitida eng avvalo iqtisodiy resurslar bilan ta`minlanish darajasiga, talab va taklif nisbatiga bog`liq. Bunda mavjud bo`lgan resurslar qanday hajmda band qilinishi yoki qaysi qismi ishlab chiqarish jarayonida foydalanish ham hisobga olinishi lozim. Bu savolga javob berishda korxona zarar ko`rmaslik va yuqori darajada foyda olish uchun intilish qoidasiga amal qiladi. Shu bilan birga mahsulot va xizmatlarning qanday to`plami jamiyat talablarini to`la qondira olishi e`tiborga olinadi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida faqat talab mavjud bo`lgan, binobarin, foyda keltirishi mumkin bo`lgan mahsulot va xizmatlar yaratiladi. Bunda korxona foyda-si hajmini tovarni sotishdan olinadigan umumiy pul daromadi va uni ish-lab chiqarishning umumiy xarajatlari o`ratsidagi nisbat aniqlaydi.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida (sof) foyda oluvchi tarmoqning kengayib borish tamoyili amal qiladi. Chunki foyda darajasining nisbatan yuqoriligi bu tarmoqqa kam foydali tarmoqlardagi kapitqllarning oqib o`tishini ta`minlaydi. Ammo tarmoqda yangi ishlab chiqaruvchilarning paydo bo`lishi o`zini o`zi cheklovchi jarayon hisoblanadi. Chunki tarmoqqa yan- gi korxonalarning kirib kelishi bilan uning mahsuloti taklifi bozor talabiga nisbatan jadal ravishda o`sadi. Bu asta-sekin mazkur mahsulot narxining pasayishiga hamda iqtisodiy foydaning yo`qolishiga olib keladi. Boshqacha aytganda, raqobat bu foydani yo`qqa chiqaradi. Bozordagi talab va taklifning iqtisodiy foyda nolga teng bo`lgan holdagi nisbati bu tarmoq mahsulotining umumiy miqdorini belgilab beradi. Shu vaziyatda tarmoq ishlab chiqarishning “muvozanatli” hajmiga yetadi. Bozor talabi yoki taklifida yangi o`zgarishlar ro`y bermaguncha bu muvozanat buzilmaydi. O`z-o`zidan aniqki tarmoqdagi tovar ishlab chiqarishdan zarar ko`rilishi kutilgan holatda korxona bunday iqtisodiy faoliyat turidan voz kechadi. Buning natijasida zarar ko`ruvchi yoki past foyda darajasiga ega bo`lgan tarmoqda ishlab chiqarish hajmi keskin qisqarib, taklifning ta- labdan ortda qolishi ro`y beradi. Bu esa, sekin-asta mahsulot narxining ko`tarilishi hamda foyda darajasining oshishiga sharoit yaratadi. Natijada tarmoq o`zining ishlab chiqarish hajmini qayta tiklaydi va faoliyat barqarorlashadi.
Ishlab chiqariladigan mahsulot turi va miqdorini aniqlashda iste`molchi talabi alohida, muhim ro`l o`ynashini ta`kidlash lozim. Iste`molchilar-ning tovarlarni sotib olish maqsadida pul daromadlarnin sarflashga tayyorliklari bozor talabi sifatida namoyon bo`ladi. Agar bunday talab hajmi ahamiyatli darajaga yetsa, korxona ushbu mahsulotni ishlab chiqarishga rag`bat sezadi, ya`ni iste`molchi talabining ko`payishi, bu mahsulotni ishlab chiqaruvchi tarmoq uchun iqtisodiy foyda keltiradi. Iste`molchi talabining qisqarishi esa tarmoq ishlab chiqarish hajmini qisqarishiga olib keladi. Qisqasi, bozor iqtisodiyoti sharoitida iste`molchining talabi qanday mahsulot turlarini ishlab chiqarish masalasini hal qilishda muhim ro`l o`ynaydi. Shuningdek, nima ishlab chiqarish zarurligini belgilash ko`p darajada resurslarni yetkazib beruvchilarga ham bog`liq. Resurslar-ga bo`lgan talab – bu hosilaviy talab, ya`ni bu resurslar vositasida ishlab chiqariluvchi tovarlar va xizmatlardan kelib chiqadi. O`z daromadlarini yuqori darajaga yetkazishda resurslarni yetkazib beruvchining ham bozor talabidan kelib chiqishi shubhasiz. Faqat iste`molchi talabidan muvofiq tushuvchi tovarlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar foyda olib ishlashi mumkin va shu korxonalarning resurslarga bo`lgan talabi kuchayadi. Qisqasi, iste`molchining afzal ko`rishi uning talabi orqali namoyon bo`ladi. Tovar ishlab chiqaruvchi va resurslarni yetkazib beruvchilar o`z manfaatlarini ta`minlash uchun bu talabga mos ravishda , yani yuqori foyda olish uchun pul to`lash qobilyatiga ega bo`lgan iste`molchilarga zarur bo`lgan turdagi va miqdordagi tovarlarni ishlab chiqaradi va yetkazib beradi.
Tovarlar qanday usulda ishlab chiqariladi yoki ishlab chiqarish qanday tashkil qilinadi, degan savolga ham bozor iqtisodiyoti ham o`ziga xos javob bo`ladi. Bunda uchta uzviy bog`liq masalaga e`tibor beriladi:
-resurslarning alohida tarmoqlar o`rtasida taqsimlanishi;
-korxonalar tomonidan ishlab chiqarishning amalga oshirilishi;
-har bir korxona resurslarining uyg`unlashuvi va texnologiyani tanlash.
‘’Iqtisodiyot sohasida oldimizda turgan vazifalar haqida gapirganda, avvalo, keng qamrovli iqtisodiy islohotlar negizida quyidagi maqsadlar mujassam ekanini qayd etish lozim;
- Ochiq iqtisodiyot, sog`lom raqobat, ishbilarmonlikva investitsiya muhitini tubdan yaxshilash uchun zarur sharoitlarni yaratish;
- iqtisodiyotda davlat ishtirokini kamaytirish, xususiy sektorni jadal ri-vojlantirish orqali yangi ish o`rinlarini yaratish;
- iqtisodiyotni modernizatsiya va diversifikatsiya qilish, mehnat unumdorligini oshirish orqali yuqori iqtisodiy o`sishni ta`minlash;
- ‘’yashirin’’ iqtisodiyotga qarshi kurashish, unung hajmini keskin qis-qartirish;
- valyuta ayriboshlashni erkinlashtirish siyosatini izchil davom ettirish, barqaror monetar siyosatni amalga oshirish;
- iqtisodiyotni rivojlantirishga doir strategik rejalarni ro`yobga chiqarishga qodir malakali kadrlarni tayyorlash.’’
Bozor tizimi resurslarni avvalo yuqori talab va foyda darajasiga ega tarmoqlarga yo`naltiradi. Past foyda darajasiga ega yoki foyda olmaydigan tarmoqlar iqtisodiy resurslardan mahrum bo`ladi. Bozor iqtisodiyoti sharoitida eng zamonaviy texnalogiyani qo`llashga layoqatli bo`lgan va shunga intilgan korxonalar samarali faoliyat ko`rsata oladi. Korxonalarning iqtisodiy samaradorligi quyidagi omillarga bog`liq: mavjud texnologiya, ya`ni mahsulot ishlab chiqarishni ta`minlovchi resurslarning oqilona uyg`unlashuvi darajasi hamda iqtisodiy resurslarning narxlari. Boshqacha aytganda, iqtisodiy samaradorlik mahsulotning muayyan hajmini ishlab chiqarishga resurslarni eng kam darajada sarflangan hol-da erishishni bildiradi.
Bozor iqtisodiyoti o`zgaruvchan bo`ladi: u iste`molchilar, ishlab ch-qarish texnologiyasi, iqtisodiy resurslar tarkibi o`zgarishiga muvofiq holda o`zgaradi. Ayni paytda resurslarni taqsimlashning ancha smarali hisoblangan tizimi vaqt o`tishi bilan iste`molchi didining o`zgarishi, ishlab chiqarish yangi texnologiyasining yaratilishi va taklif qilingan resurslar tarkibining qayta o`zgarishi oqibatida eskirishi va samarasiz bo`lib qolishi mumkin.
Iste`molchi dididagi o`zgarishlarning mahsulot narxi va foydaga ta`siri ayrim tarmoqlarni qisqartirish va boshqalarini kengaytirishni taqazo qiladi. Bu o`zgartirish resurlsr bozori orqali amalga oshiriladi, chunki kengayib boruvchi tarmoq ularga talabni kamaytiradi. Buning natijasida vujudga keluvchi resurs narxlarining o`zgarishi, resurslarni qisqaruvchi tarmoqlardan kengayuvchi tarmoqlarga qayta taqsimlaydi. Demak, bozor tizimi texnologiyaning o`zgarishi va har xil resurslar taklifi tarkibidagi o`zgarishlar moslashadi.
Bozor iqtisodiyoti fan-texnika taraqqiytini rag`batlatiradi. Birinchi bo-lib tejamli texnologiyalarni qo`llash korxonaning o`z raqobatchilari oldidagi vaqtinchalik ustunligini ta`minlaydi. Ishlab chiqarish harajatlarining kamayishi korxonaning iqtisodiy foyda olishini bildiradi. Bundan tashqari, bozor tizimi yangi texnologiyaning tez tarqalishi uchun sharoit ham yaratadi. Shunday qilib, bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir korxona yuqori foyda berishi mumkin bo`lgan texnika va texnologiya yordamida ishlab chiqarishni amalga oshiradilar. Qisqachsa xulosa qilinadigan bo`lsa, bozor iqtisodiyoti sharoitida <> degan muammoga quyidagicha javob beriladi:

1. 
   Yuqori foyda beradigan barcha tovarlar va xizmatlar to`lovga layoqatli iste`molchilar talabiga yetarli hajmda ishlab chiqariladi;
   
2. 
   Tovar va xizmatlar to`lov layoqtiga ega, yuqori foyda olish imkoni-ni beradigan xaridorlar uchun ishlab chiqariladi;
   
3. 
   Yuqori foyda olishni ta`minlaydigan, resurslarni tejash imkonini beradigan texnika va texnologiya yordamida ishlab chiqariladi.
   

Bozor iqtisodiyotiga yo’l tutgan har qanday mamlakat bu iqtisodiyotning qanday amal qilishini tushunib olish va oldiga qo’ygan vazifalarni muvaffaqiyatli hal qilish uchun iqtisodiyotning umumiy muammolari bo’lgan bir qator savollarga javob to’ishi zarur.

Nima va qancha miqdorda ishlab chiqarish zarur?
Qanday texnika va texnologiya bilan ishlab chiqarish zarur?
Kim uchun ishlab chiqarish zarur? - kabi har doim bo’ladigan umumiy muammolar shular jumlasidandir.
Agar bu savollarni umumiy ravishda qo’yib, unga taraqqiyotning hamma bosqichlariga hos bo’lgan umumiy javobni beradigan bo’lsak ularni lo’nda qilib quyidagicha tushuntirish mumkin:
- aholi ehtiyoji uchun zarur turda va miqdorda tovar va xizmat ishlab chiqarish;
- mavjud resurslardan samarali foydalanib, yangi texnika va texnologiya asosida ishlab chiqarish;
- aholi iste’moli uchun zarur ne’matlarni ishlab chiqarish deb javob berish mumkin.
Lekin bozor iqtisodiyoti davrida bu savollarga o’zgacha javob beriladi. Bu javoblar bozor iqtisodiyotining o’ziga xos tarixiy xususiyatidan, uning talablari va qonun-qoidalaridan kelib chiqadi.
Nima va qancha miqdorda ishlab chiqarish zarurligi bozor iqtisodiyoti sharoitida eng avvalo iqtisodiy resurslar bilan ta’minlanish darajasiga, talab va taklif nisbatiga bog’liq. Bunda mavjud bo’lgan resurslar qanday hajmda band qilinishi yoki qaysi qismi ishlab chiqarish jarayonida foydalanishi ham hisobga olinishi lozim.
Nima ishlab chiqarish zarur, degan savolga javob berishda korxona zarar ko’rmaslik va foyda olish uchun intilish qoidasiga amal qilishni hisobga olib xulosa chiqarishimiz zarur. Shu bilan birga tovar va xizmatlarning qanday to’’lami jamiyatning talablarini to’la qondirilishi e’tiborga olinishi kerak. Bozor iqtisodiyoti sharoitida faqat talabi mavjud bo’lgan, binobarin foyda keltirishi mumkin bo’lgan tovarlar ishlab chiqariladi va xizmatlar ko’rsatiladi, zarar keltiradigan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqarilmaydi. Bunda foyda olish yoki olmaslikni korxona o’z tovarini sotishdan oladigan umumiy ‘ul daromadi va uning ishlab chiqarishga qilingan umumiy xarajati o’rtasidagi nisbat aniqlaydi.
Umumiy daromad tovar narxini sotilgan tovar miqdoriga ko’’aytirish orqali hisoblanadi. Umumiy xarajatlar har bir resurs narxini uni ishlab chiqarishda sarflangan resurs miqdoriga ko’’aytirish va keyin har bir resurs sarflarini qo’shishi orqali hisoblanadi.
Ishlab chiqarish uchun resurslarning zarur miqdorini sotib olish va o’z ixtiyorida saqlash uchun qilinadigan harajatlar iqtisodiy harajatlar deyiladi. Bu resurslarning har biriga harajatlar, ya’ni resurslarning narxi resurslar bozorida talab va taklifning nisbati bilan aniqlanadi. Bu erda shuni alohida ta’kidlash lozimki, tadbirkorlik layoqati ham er, ishchi kuchi va ka’ital kabi o’z narxiga ega. Shu sababli ishlab chiqarish harajatlariga nafaqat ish haqi, mukofot, ka’ital uchun foiz va er uchun renta to’lovlari, balki tadbirkorlarga qandaydir tovarni ishlab chiqarishni tashkil qilish va bu ishlab chiqarish jarayonida barcha boshqa resurslarni birlashtirish vazifasini bajargani uchun oladigan foyda ham kiritilishi kerak. Tadbirkor ushbu vazifalarni bajargani uchun oladigan foyda me’yoriy foyda deyiladi. Demak, mahsulot shunday holatda ishlab chiqariladiki, qachonki uni sotishdan keladigan umumiy daromad etarli darajada yuqori bo’lib ish haqi, foiz, soliq, renta to’lash va me’yoriy foyda olish uchun etarli bo’lsin. Agar mahsulot sotishdan olinadigan umumiy daromad, me’yoriy foydani ham o’z ichiga oladigan barcha ishlab chiqarish harajatlaridan ortiq bo’lsa, bu ortiqcha summa barcha tahlikalarni o’z zimmasiga olib va korxonada ishlab chiqarishning bosh tashkilotchisi vazifasini bajaruvchi shaxs rolida chiquvchi tadbirkor qo’lida to’’lanib boradi. Ko’rsatib o’tilgan umumiy daromadning barcha ishlab chiqarish harajatlaridan ortiqcha summasi, sof yoki iqtisodiy foyda deyiladi. U iqtisodiy harajatlar tarkibiga kirmaydi, chunki korxona uni tadbirkorlik qobiliyatini sotib olish uchun sarflamaydi.
Iqtisodiy (sof) foyda oluvchi tarmoqning kengayib boruvchi tarmoqqa aylanib borish tamoyili mavjud bo’ladi, chunki ortiqcha ustama foyda kam foydali tarmoqlardan yangi korxonalarni jalb qiladi. Ammo tarmoqda yangi ishlab chiqaruvchilarning ‘aydo bo’lishi o’z-o’zini cheklovchi jarayon hisoblanadi. Chunki tarmoqqa yangi korxonalarning kirib kelishi bilan uning mahsuloti taklifi bozor talabiga nisbatan o’sadi. Bu asta-sekin mazkur mahsulotning bozor narxsini ‘asaytiradi. Vaqt o’tishi bilan narx o’z darajasiga etmaydi va iqtisodiy foyda yo’qoladi. Boshqacha aytganda, raqobat bu foydani yo’qqa chiqaradi. Iqtisodiy foyda nolga teng bo’lganda, bozor talabi va taklifining bunday nisbati, bu tarmoq mahsulotining umumiy miqdorini aniqlaydi. Shu vaziyatda tarmoq o’zining «ishlab chiqarish muvozanatli hajmiga» etadi. Bozor talabi yoki taklifida yangi o’zgarishlar ro’y bermaguncha bu muvozanat buzilmaydi. O’z-o’zidan aniqki, tarmoq zarar ko’rganda korxona bunday tarmoqda qatnashishga qiziqmaydi. Aksincha, vaqti kelib tarmoqdagi mavjud bo’lgan korxona o’zining faoliyatini to’xtatgan yoki ancha yuqori foyda keltiruvchi boshqa tarmoqqa o’tgan bo’lur edi. Ammo bunday holda zarar ko’rgan tarmoq mahsulotining bozor taklifi bozor talabiga nisbatan qisqaradi va shu bilan mahsulotning narxi zarar yo’qolguncha yana osha boshlaydi. Natijada tarmoq o’zining ishlab chiqarish hajmini qayta tiklaydi va barqarorlashtiradi.
Ishlab chiqariladigan mahsulot turi va miqdorini aniqlashda iste’molchi talabining alohida muhim rolini ta’kidlash lozim. Iste’molchilar ‘ul daromadlarini sarflash orqali tovarlar bozoriga talab bildiradi. Agar bunday talab bildirish etarli darajada ko’’ miqdorda to’’lansa, korxona shu mahsulotni ishlab chiqarishga tayyor bo’ladi. Iste’molchi talabining ko’’ayishi, bu mahsulotni ishlab chiqaruvchi tarmoq uchun iqtisodiy foyda keltiradi. Iste’molchi talabining qisqarishi korxonaning zarar ko’rishiga va vaqti kelib qiyin ahvolga tushib qolgan tarmoqning qisqarishiga olib keladi. Qisqasi iste’molchining talabi korxonaning qaysi mahsuloti foyda keltiruvchi ishlab chiqarish bo’lib qolish masalasini hal qilishida muhim rol o’ynaydi.
Bir mahsulotning foyda va boshqasining zarar keltirishini taqozo qiluvchi talabni iste’molchi hal qiladi, bu korxonaning nima ishlab chiqarish masalasini erkin tanlashini cheklaydi.
Korxona ishlab chiqarish uchun mahsulot tanlashda iste’molchi talabini hisobga olishi zarur. Bu aytilganlar ko’’ darajada resurslarni etkazib beruvchilarga ham taalluqli. Resurslarga talab - bu hosila talab, ya’ni ishlab chiqarish resurslarini taqozo qiluvchi tovarlar va xizmatlarga talabdan kelib chiqadi. Resurslarni etkazib beruvchi o’zining mehnat va moddiy resurslarini sotishdan oladigan daromadlarini yuqori darajaga etkazishga intilishida bozor tizimining talabidan kelib chiqishi shubhasiz. Faqat iste’molchi talabiga mos bo’lgan tovarlarni ishlab chiqaruvchi korxonalar foyda olib ishlashi mumkin va shu korxonalarning resurslarga bo’lgan talabi kuchayadi.
Qisqasi, iste’molchi o’zining maqbul ko’rishini mahsulotlar bozoriga bildiriladigan talab shaklida namoyon qiladi. Ishlab chiqaruvchilar va resurslarni etkazib beruvchilar o’zlarining manfaatlarini ta’minlash uchun shu talabga mos ravishda, ya’ni yuqori foyda olish uchun ‘ul to’lash qobiliyatiga ega bo’lgan iste’molchilarga zarur bo’lgan miqdorda va turda tovarlar ishlab chiqaradi va resurslarni etkazib beradi.
Bozor tizimi ‘uldor iste’molchining xoxishini, korxonalar talabini hisobga oladi, ular uchun ishlab chiqaradi va bu qarorni resurslarni etkazib beruvchilarga uzatadi hamda ulardan tegishli javob olishga erishadi.
Tovarlar qanday ishlab chiqariladi yoki ishlab chiqarish qanday tashkil qilinadi, degan savolga ham bozor iqtisodiyoti sharoitida o’ziga hos javob bo’ladi. Bunda uchta uzviy bog’liq masalaga e’tibor beriladi:
- alohida tarmoqlar o’rtasida resurslar qanday taqsimlanishiga;
- ishlab chiqarishni qanday korxonalar amalga oshira olishiga;
- har bir korxona resurslarning qanday uyg’unlashuvini va qanday texnologiyani tanlashiga.
Bozor tizimi, resurslarni, avvalo mahsulotlariga iste’molchi ancha yuqori talab bildiradigan va bu mahsulotlarni ishlab chiqarish foyda keltiradigan tarmoqlarga yo’naltiradi. Foyda bermaydigan tarmoqlar resurslardan mahrum bo’ladi.
Bozor iqtisodiyotida ishlab chiqarishni qanday korxonalar amalga oshira oladi? Qaysi korxona ishlab chiqarishga iqtisodiy jihatdan eng zamonaviy texnologiyani qo’llashga intilsa va shunga layoqatli bo’lsa. Zamonaviy texnologiya iqtisodiy samaradorlik bilan tavsiflanadi. Iqtisodiy samaradorlik quyidagilarga bog’liq: mavjud texnologiyaga, ya’ni mahsulot ishlab chiqarishni ta’minlovchi resurslarning muqobil uyg’unlashuviga yoki ishlab chiqarish omillariga, resurslarning narxlariga. Boshqacha aytganda, iqtisodiy samaradorlik mahsulotning mavjud hajmini resurslardan eng kam harajat qilib olishni bildiradi.
Bozor iqtisodiyoti o’zgaruvchan bo’ladi: u iste’molchilar, ishlab chiqarish texnologiyasi, etkazib beriladigan resurslar tarkibi o’zgarishiga mos ravishda o’zgaradi. Resurslarni taqsimlashning bugungi kunda ancha samarali bo’lgan tizimi, vaqt o’tishi bilan iste’molchi didining o’zgarishi, ishlab chiqarish yangi texnologiyasining yaratilishi va taklif qilingan resurslar tarkibining qayta o’zgarishi oqibatida eskirishi va samarasiz bo’lib qolishi mumkin. Bozor iqtisodiyoti, bu o’zgarishlarga moslashishiga layoqatlimi?
Iste’molchi dididagi o’zgarishlarning mahsulot narxsi va foydaga ta’siri, bir tarmoqni qisqartirish va boshqasini kengaytirishni taqozo qiladi. Bu o’zgartirish resurslar bozori orqali amalga oshiriladi, chunki kengayib boruvchi tarmoq resurslarga ko’’roq talab bildirsa, qisqarib boruvchi tarmoq ularga talabni kamaytiradi. Buning natijasida vujudga keluvchi resurs narxlarining o’zgarishi, resurslarni qisqaruvchi tarmoqlardan kengayuvchi tarmoqlarga qayta taqsimlaydi.
Demak, bozor tizimi texnologiyaning o’zgarishi va har xil resurslarga taklif tarkibidagi o’zgarishlarga moslashadi.
Bozor iqtisodiyoti so’zsiz texnika taraqqiyoti uchun rag’bat yaratadi. Ishlab chiqarish harajatlarini kamaytirishga olib keluvchi texnologiyani birinchi qo’llash, korxonaning o’z raqobatchilari oldidagi vaqtinchalik ustunligini ta’minlaydi. Ishlab chiqarish harajatlarining ‘asayishi korxonaning iqtisodiy foyda olishini bildiradi. Bundan tashqari, bozor tizimi yangi texnologiyaning tez tarqalishi uchun sharoit ham yaratadi. Shunday qilib, bozor iqtisodiyoti sharoitida har bir korxona yuqori foyda berishi mumkin bo’lgan texnika va texnologiya yordamida ishlab chiqarishni amalga oshiradilar.
Qisqacha xulosa qilib aytadigan bo’lsak bozor iqtisodiyoti sharoitida:
a) foyda beradigan tovarlar va xizmatlar ishlab chiqariladi.
b) ‘uli bor, yuqori foyda olish imkonini beradigan haridorlar uchun ishlab chiqariladi.
v) yuqori foyda olishni ta’minlaydigan, tejash imkonini beradigan texnika va texnologiya yordamida ishlab chiqariladi.

3.