O„zbekiston respublikasi oliy va o„rta maxsus ta‟lim vazirligi, andijon davlat tibbiot instituti

 
QIZAMIQ 
Qizamiq 
– asosan bolalarning o‗tkir yuqumli kasalligi bo‗lib, viruslar 
tomonidan chaqiriladi, havo-tomchi yo‗li bilan yuqadi, nafas yo‗li, og‗iz, tomoq, 
ko‗z shilliq qavatlarining yallig‗lanishi, terida dog‗li–tugunchali toshmalar 
toshishi, umumiy intoksikatsiya va asosan nafas organlari, asab tizimi va ovqat 
hazm qilish organlari tomonidan ikkilamchi asoratlar berishi bilan izohlanadi.
 
Tarixi. 
Qizamiq insoniyat tarixidagi eng qadimgi kasalliklardan biri bo‗lib, 
eramizdan bir necha asrlar avval ham uni bilishgan, ammo alohida kasallik sifatida 
faqat XVII asrning 2-yarmida tan olindi. Kasallik birinchi bo‗lib, IX-asrda 
sharqning mashxur tabibi Abu Bakr Al-Roziy (Al-Razes) tomonidan 
haskbech
nomi bilan yoritiladi. U chinchechak va qizamiq kasalliklari o‗rtasida solishtirma 

---

191 
tashxis o‗tkazdi. Hozirda ushbu buyuk olimning «kasalliklar tarixi» risolasi e‘lon 
qilindi. XVII asrda qizamiq va skarlatina kichik kasallik – morbilli nomi bilan 
ma‘lum edi. XVII asrning 2-yarmida (1754 y.) Saydengem va Morton qizamiqning 
klinik manzarasini mufassal yoritib berdilar. 
1911 yili Andersen va Goldberger qizamiqning qo‗zg‗atuvchisi – virusni 
aniqladilar va filtrlanish xususiyati borligini topdilar. 
O‗sha 1911 yili Nikol va Konseyl muloqotda bo‗lganlarga og‗rib o‗tganlarni 
qon zardobini yuborib, seroprofilaktika usulini ishlab chiqdilar. Keyincha bu 
maqsadlar uchun immunoglobulin ishlatiladigan bo‗ldi. 
Qizamiq qadimda juda keng tarqalgan, o‗ta og‗ir kasallik bo‗lib, uni 
«bolalarning o‗lati» («detskaya chuma») deb atashgan. 
O‗sha paytlarda xar yili butun dunyoda 60 mln bola qizamiqqa duchor 
bo‗lib, ulardan 3 mln halok bo‗lar edi. Rivojlanayotgan mamlakatlarda hozir ham 
o‗lim soni 10 – 32% ga yetadi. 
Sobiq SSSRda emlash joriy qilingunicha xar yili 1,5–2,0 mln bolalar 
qizamiq bilan og‗rib o‗tardi. 
1954 yili D.Enders (AQSh) birinchi bo‗lib qizamiq virusini hujayrali 
muhitda rivojlantirish usulini ishlab chiqdi. Bu kashfiyot asosida tirik qizamiq 
vaksinasini yaratish imkoni tug‗ildi. 1959 yili D.Enders o‗zi ishlab chiqqan usul 
asosida viruslarni atenuatsiyasiga eritib, vaksina shtammlarini yaratdi, ular 
negizida yuqori immunogen qizamiq vaksinasi yaratildi. 
Akademik A.A.Smorodinsev rahbarligida Leningraddagi Paster nomli ilmiy 
tadqiqot ilmgohida vaksina shtammining yuqori sifatli Leningrad – 16 (L-16) 
ishlab chiqildi. 
L-16 yordamida aholi o‗rtasida ommaviy emlashni joriy qilinishi va 
o‗tkazilishi qizamiq bilan kasallanishni va undagi o‗lim soni 1967 yildan boshlab 
keskin kamaydi. 1974 yilga kelib, sobiq SSSR da kasallik 6-7 marta, 
O‗zbekistonda esa 30 marta kamaydi. 
Hozirda O‗zbekiston Respublikasi Butun Jahon Sog‗likni Saqlash Jamiyati 
(JSST) va uning bolalar uchun bo‗limi YuNISEF taklifi bilan ayrim regionlarda bir 

---

192 
qator yuqumli kasalliklarni tugatish xarakatiga qo‗shilib, qizamiq kasalligini ham 
tugatish borasida katta ishlarni olib bormoqda.